เมนู

อุคฺคตาติ เอตฺถ กลเล วฏฺฏทุกฺเข นิมุชฺชมานา ตโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ อสกฺโกนฺติ อชฺช พุทฺธานุภาเวน ปญฺญาสีสํ อุกฺขิปิตา อุคฺคตาฯ ปุน วินิปาตาภาวโต สมฺมเทว อุคฺคตตฺตา สมุคฺคตาฯ ตถาภูตา สาสเนปิ อุคฺคตา สมุคฺคตา ชาตาฯ จตุสจฺจปฏิเวธภาวนฺติ จตุสจฺจปฏิเวธสฺส อตฺถิภาวํฯ กณฺฑุกจฺฉุอาทีติ อาทิ-สทฺเทน เชคุจฺฉอสาตาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ทิพฺพสมฺปตฺติํ ปฏิลภติ ปวตฺติยํ สมฺปตฺติทายิโน กมฺมสฺส กโตกาสตฺตาฯ ตุณฺหี อุตฺตริเก โหหีติ มาตุ-วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺส วิเสสาธิคมสฺส อวิพนฺธกรณสมฺมาปโยเคน ยถาลทฺธวิเสสาย มาตุยา วเสน ยสฺมา ธีตา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปตฺติลาภี, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘มาตุ อานุภาเวเนวา’’ติฯ

ปุนพฺพสุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สุทตฺตสุตฺตวณฺณนา

[242] กรณีเยนาติ เอตฺถ กรณียนฺติ วาณิชฺชกมฺมํ อธิปฺเปตนฺติ ตํ วิวรนฺโต ‘‘อนาถปิณฺฑิโก จา’’ติอาทิมาหฯ วิกฺกียตีติ วิกฺกยํ คจฺฉติฯ ตเถว กโรตีติ ยถา ราชคหเสฏฺฐินา สาวตฺถิํ คนฺตฺวา กตํ, ตเถว ราชคหํ คนฺตฺวา กโรติฯ สฺวายนฺติ อนาถปิณฺฑิโกฯ

ตํ ทิวสนฺติ ยํ ทิวสํ อนาถปิณฺฑิโก, คหปติ, ราชคหสมีปํ อุปคโต, ตํ ทิวสํฯ ปณฺณนฺติ สาสนํฯ น สุณีติ อสุณนฺโต ‘‘ปณฺณํ น สุณี’’ติ วุตฺโตฯ ธมฺมคารเวน หิ โส เสฏฺฐิ อญฺญํ กิจฺจํ ติณายปิ น มญฺญิฯ เตนาห ‘‘ธมฺมสฺสวนตฺถายา’’ติอาทิฯ ทารกรูปานนฺติ ทารกานํฯ อนตฺถนฺตรกโร หิ รูป-สทฺโท ยถา ‘‘โครูปาน’’นฺติฯ ปญฺจวณฺณนฺติ ขุทฺทิกาทิเภทํ ปญฺจปฺปการํ ปีติํ ปฏิลภิฯ อนุกฺกเมน หิ ตา เอตสฺส สมฺภวนฺติฯ ‘‘สีเสน อุฏฺฐาย…เป.… คจฺฉตี’’ติ ปทํ ปีติสมุฏฺฐานรูปวเสน ลกฺเขตฺวา วุตฺตํฯ

สิวถิกาย วสตีติ สิวถิกาย สมีเป วสติฯ สุสานสฺสาสนฺนฏฺฐาเน หิ โส วิหาโรฯ อถสฺสาติ อถสฺส อนาถปิณฺฑิกสฺส ‘‘อกาโล…เป.… อุปสงฺกมิสฺสามี’’ติ เอตํ อโหสิฯ

พุทฺธคตาย สติยาติ อญฺญํ กิญฺจิ อจินฺเตตฺวา พุทฺธคตาย เอว สติยา สยนวรคโต นิปชฺชิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตํ ทิวส’’นฺติอาทิฯ

พลวปฺปสาโทติ พุทฺธารมฺมณา พลวตี สทฺธาฯ ปีติอาโลโกติ ปุริมพุทฺเธสุ จิรกาลํ ปริจยํ คตสฺส พลวโต ปสาทสฺส วเสน ‘‘พุทฺโธ’’ติ นามํ สวนมตฺเตน อุปฺปนฺนาย อุฬาราย ปีติยา สมุฏฺฐาปิโต วิปสฺสโนภาสสทิโส สาติสโย อาโลโก โหติ จิตฺตปจฺจยอุตุสมุฏฺฐาโนฯ เตนาห ‘‘สพฺพตมํ วิคจฺฉี’’ติอาทิฯ ‘‘เทวตา หิ กตา’’ติปิ วทนฺติ, ปุริโม เอเวตฺถ ยุตฺโตฯ

อมนุสฺสาติ อธิคตวิเสสา เทวตาฯ ตา หิ เสฏฺฐิสฺส สมฺปตฺติํ ปจฺจกฺขโต ปสฺสิํสุฯ เตนาห ‘‘อยํ มหาเสฏฺฐี’’ติอาทิฯ อลฺลสรีรนฺติ ตาวเทว ฉฑฺฑิตํ อจฺฉินฺนํ วา กเฬวรํฯ อปรมฺปีติ มตํ กุถิตกุณปํฯ ปริกิริํสูติ สมนฺตโต โอสริตา อเหสุํฯ อาโลโก อนฺตรธายิปีติเวคสฺส มนฺทภาเวน ตํสมุฏฺฐานรูปานํ ทุพฺพลภาวโตฯ

อิมินาวาติ อธิกาเรน สหสฺสปเทน เอว สมฺพนฺธิตพฺพานิฯ ปทํ วีติหรติ เอตฺถาติ ปทวีติหาโร, ปทวีติหารฏฺฐานํฯ สมคมเนติ ทุตวิลมฺพิตํ อกตฺวา สมคมเนฯ ตโตติ เตสุ โสฬสภาเคสุฯ เอโก โกฏฺฐาโสติ ยถาวุตฺตํ ปทวีติหารปเทสํ โสฬสธา ภินฺนสฺส เอโก ภาโคฯ ปวตฺตเจตนาติ ยถาวุตฺตกลาสงฺขาตสฺส ปเทสสฺส ลงฺฆนธาวนปวตฺตเจตนาฯ ปทํ วา วีติหรติ เอเตนาติ ปทวีติหาโร, ตถาปวตฺตา กุสลเจตนาฯ ‘‘ตสฺสา ผลํ โสฬสธา กตฺวา’’ติ วทนฺติฯ ปติฏฺฐหนฺตสฺส วเสน คหิตนฺติ โยชนาฯ วิวฏฺฏนิสฺสิตาย เอว รตนตฺตยปูชาย ธมฺมสฺสวนสฺส สิกฺขาปทสมาทานสฺส สรณคมนสฺส จ อตฺถาย คจฺฉโตปิ วเสน วฏฺฏติฯ ปฐมํ วุตฺตคมนํ โลกุตฺตรวิเสสาธิคมสฺส เอกนฺติกํ, ทุติยํ อเนกนฺติกนฺติ ‘‘วฏฺฏติเยวา’’ติ สาสงฺกวจนํฯ

โสติ อนาถปิณฺฑิโก เสฏฺฐิฯ อนุยุตฺตาติ อนุคามิโน สหายาฯ เตว สนฺธาย วทติฯ ‘‘สิวโก อมนุสฺโส’’ติ อปเรฯ

น เกวลํ ‘‘อนุยุตฺตาปิ เม อตฺถิ, กสฺมา ภายามี’’ติ เอวํ สูโร อโหสิ? อถ โข พุทฺธคตาย ติกฺขวิสทสภาเวน สพฺพํ ปริสฺสยํ มทฺทิตฺวาปิ อคมาสีติ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปกฺขนฺทนลกฺขณา หิ สทฺธา, ตาย ยุตฺตโก สปฺปุริโสปิ สทฺธมฺมคุณวเสน สพฺพํ ปริสฺสยํ มทฺทิตฺวา ปกฺขนฺทตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

สพฺพกามสมิทฺธตา ปริจฺจาคสีลตา อุฬารชฺฌาสยตา ปรทุกฺขาปนยกามตา ปเรสํ หิเตสิตา ปรสมฺปตฺติปโมทนาติ เอวมาทีนํ มหาคุณานํ วเสน นิจฺจกาลํ อนาถานํ ปิณฺฑทายกตฺตา ‘‘อนาถปิณฺฑิโก’’ติ เอวํ อุปฺปนฺนํ นามํฯ เอวมาหาติ ‘‘เอหิ สุทตฺตา’’ติ เอวํ อาหฯ

กิเลสปรินิพฺพาเนนาติ สพฺพโส ราคาทิกิเลสวูปสเมนฯ กิเลสวูปสมนฺติ สพฺพโส สพฺเพสํ กิเลสานํ วูปสมํ อคฺคมคฺเคน ปตฺวาฯ อนุปุพฺพิกถนฺติ ทานาทิกถํฯ สา หิ อนุปุพฺเพน กเถตพฺพตฺตา ‘‘อนุปุพฺพิกถา’’ติ วุจฺจติฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘อถ โข ภควา อนุปุพฺพิํ กถํ กเถสิฯ เสยฺยถิทํ – ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสี’’ติ (จูฬว. 305)ฯ มตฺถเกติ อนุปุพฺพิกถาย อุปริ ปรโตฯ จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาเสสีติ ยถา มหาเสฏฺฐิ สหสฺสนยปฏิมณฺฑิเต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาติ, เอวํ ปวตฺตินิวตฺติโย สห เหตุนา วิภชนฺโต จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ปกาเสสีติฯ

สุทตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปฐมสุกฺกาสุตฺตวณฺณนา

[243] รถิกนฺติ รจฺฉํฯ คเหตฺวาติ คนฺตฺวาฯ สิงฺฆาฏกนฺติ อญฺญตฺถ ติโกณา รจฺฉา วุจฺจติฯ อิธ ปน ‘‘จตุกฺก’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘มธุปีกา’’ติ เอตฺถ มธุ-สทฺเทน มธุวิเสโส วุจฺจตีติ อาห ‘‘คนฺธมธุปานํ ปีตา วิยา’’ติฯ สามญฺญโชตนา หิ วิเสเส ติฏฺฐตีติ คนฺธมธูติ จ อติวิย มธุโร มทนิโย เอโก มธุวิเสโสฯ เตนาห ‘‘อสญฺญี หุตฺวา สยเตวา’’ติฯ