ธมฺมตาย สมาทิณฺณนฺติ กสฺสจิ สนฺติเก อคฺคเหตฺวา สยเมว ตสฺมิํ ขเณ สํยตา โหมาติ ยถาสํยตาฯ ตติยปเทนาติ ‘‘สิกฺเขม สุสีลฺย’’นฺติ อิมินา ปเทนฯ เสสาติ วุตฺตาวเสสาฯ ติสฺโส อทินฺนาทานมิจฺฉาจารสุราปานวิรติโยฯ คหิตา โคพลีพทฺทญาเยนฯ ฉาตกํ ทุพฺภิกฺขญฺจ เอตฺถาติ ฉาตกทุพฺภิกฺขา, ชิฆจฺฉาทุพฺภิกฺขาพหุลายาติ อตฺโถฯ ปิสาจยกฺขโยนิยาติ เปตฺติวิสยสทิสยกฺขโยนิยา อปิ นาม มุจฺเจมาติ โยชนาฯ

ปิยงฺกรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปุนพฺพสุสุตฺตวณฺณนา

[241] วสนฏฺฐานคฺคหเณน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานาทโย สงฺคณฺหาติฯ ทฺวาทสหตฺถมตฺตเมว คณฺหาติ ปกติสญฺจรณูปจารมตฺตพฺยาปนโตฯ ยถาปริสนฺติ ปริสานุรูปํ, ยตฺถ ยตฺถ ปริสา ติฏฺฐติ, ตํ ตํ ฐานํ คจฺฉติ ปริสปริยนฺติกตฺตาฯ สตฺถุ มุขวิการาภาวโต ปเวสานุญฺญํ สลฺลกฺเขนฺตี ‘‘นูน อยํ กตาธิการา ภวิสฺสตี’’ติ อนุมานสิทฺธํ อุปนิสฺสยํ ทิสฺวาฯ เอกีภาวคมเนนาติ หตฺถปาสูปคมเนน ปริสาย มิสฺสีภาวปฺปตฺติยาฯ ปุตฺตกาติ ปุตฺตปุตฺติโยฯ อนุกมฺปายญฺหิ ก-สทฺโทฯ

นิพฺพานารมฺมเณน อริยมคฺเคน มุญฺจิยมานา คนฺถา ‘‘นิพฺพานํ อาคมฺม ปมุจฺจนฺตี’’ติ วุตฺตาฯ เวลาติกฺกนฺตาติ ปมาณโต ปริจฺฉินฺทิตุํ น สกฺกาติ อาห ‘‘ปมาณาติกฺกนฺตา’’ติฯ ปิยายนาติ อาสีสนาฯ อาสีสนํ เปมวเสน เปมวตฺถุโน เอสนา ปตฺถนาว โหตีติ อาห ‘‘มคฺคนา ปตฺถนา’’ติฯ ตโตติ ปิยปุตฺตาทิโตฯ ปาณีนนฺติ สามิอตฺเถ ปุถุวจนํ ทุกฺขสทฺทาเปกฺขํฯ เก โมเจตีติ โมจนกิริยาย กมฺมํ ปุจฺฉติ? อิภโร ปน อตฺถวเสน วิภตฺติวิปริณาโมติ ‘‘ปาณิเนติ อาหริตฺวา วตฺตพฺพ’’นฺติ อาหฯ อภิสมฺพุธนฺติ อภิสมฺพุธนฺโตฯ เตนาห ‘‘อภิสมฺพุทฺโธ’’ติฯ สทฺธมฺมสฺสาติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนนฺติ อาห ‘‘สทฺธมฺมเมว อชานิตฺวา’’ติฯ

ปุตฺตสฺส อนุโมทนํ กโรนฺตีติ ปุตฺตสฺส ปฏิปตฺติอนุโมทนํ กโรนฺตีฯ

อุคฺคตาติ เอตฺถ กลเล วฏฺฏทุกฺเข นิมุชฺชมานา ตโต สีสํ อุกฺขิปิตุํ อสกฺโกนฺติ อชฺช พุทฺธานุภาเวน ปญฺญาสีสํ อุกฺขิปิตา อุคฺคตาฯ ปุน วินิปาตาภาวโต สมฺมเทว อุคฺคตตฺตา สมุคฺคตาฯ ตถาภูตา สาสเนปิ อุคฺคตา สมุคฺคตา ชาตาฯ จตุสจฺจปฏิเวธภาวนฺติ จตุสจฺจปฏิเวธสฺส อตฺถิภาวํฯ กณฺฑุกจฺฉุอาทีติ อาทิ-สทฺเทน เชคุจฺฉอสาตาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ทิพฺพสมฺปตฺติํ ปฏิลภติ ปวตฺติยํ สมฺปตฺติทายิโน กมฺมสฺส กโตกาสตฺตาฯ ตุณฺหี อุตฺตริเก โหหีติ มาตุ-วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺส วิเสสาธิคมสฺส อวิพนฺธกรณสมฺมาปโยเคน ยถาลทฺธวิเสสาย มาตุยา วเสน ยสฺมา ธีตา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปตฺติลาภี, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘มาตุ อานุภาเวเนวา’’ติฯ

ปุนพฺพสุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สุทตฺตสุตฺตวณฺณนา

[242] กรณีเยนาติ เอตฺถ กรณียนฺติ วาณิชฺชกมฺมํ อธิปฺเปตนฺติ ตํ วิวรนฺโต ‘‘อนาถปิณฺฑิโก จา’’ติอาทิมาหฯ วิกฺกียตีติ วิกฺกยํ คจฺฉติฯ ตเถว กโรตีติ ยถา ราชคหเสฏฺฐินา สาวตฺถิํ คนฺตฺวา กตํ, ตเถว ราชคหํ คนฺตฺวา กโรติฯ สฺวายนฺติ อนาถปิณฺฑิโกฯ

ตํ ทิวสนฺติ ยํ ทิวสํ อนาถปิณฺฑิโก, คหปติ, ราชคหสมีปํ อุปคโต, ตํ ทิวสํฯ ปณฺณนฺติ สาสนํฯ น สุณีติ อสุณนฺโต ‘‘ปณฺณํ น สุณี’’ติ วุตฺโตฯ ธมฺมคารเวน หิ โส เสฏฺฐิ อญฺญํ กิจฺจํ ติณายปิ น มญฺญิฯ เตนาห ‘‘ธมฺมสฺสวนตฺถายา’’ติอาทิฯ ทารกรูปานนฺติ ทารกานํฯ อนตฺถนฺตรกโร หิ รูป-สทฺโท ยถา ‘‘โครูปาน’’นฺติฯ ปญฺจวณฺณนฺติ ขุทฺทิกาทิเภทํ ปญฺจปฺปการํ ปีติํ ปฏิลภิฯ อนุกฺกเมน หิ ตา เอตสฺส สมฺภวนฺติฯ ‘‘สีเสน อุฏฺฐาย…เป.… คจฺฉตี’’ติ ปทํ ปีติสมุฏฺฐานรูปวเสน ลกฺเขตฺวา วุตฺตํฯ

สิวถิกาย วสตีติ สิวถิกาย สมีเป วสติฯ สุสานสฺสาสนฺนฏฺฐาเน หิ โส วิหาโรฯ อถสฺสาติ อถสฺส อนาถปิณฺฑิกสฺส ‘‘อกาโล…เป.… อุปสงฺกมิสฺสามี’’ติ เอตํ อโหสิฯ