ญาณํ เปเสตฺวาติ วิปสฺสนาปฏิปาฏิยา นิพฺพานํ ปติ อนุโพธญาณํ เปเสตฺวา ปวตฺเตตฺวาฯ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโตติ สหสฺสนยปฏิมณฺฑิตสฺส ปฐมมคฺคสฺส อธิคเมน ปฐมผเล ปติฏฺฐิโต ปฏิลภตีติ โยชนาฯ น กิลิฏฺฐตฺตภาเว ติฏฺฐนฺติ มหานุภาวตฺตา อริยธมฺมสฺสฯ เสตกณฺฑุปีฬกสูจิโยติ เสตภาวํ ปตฺวา กณฺฑุปีฬกา โลมสูจิโย สพฺพา อนวเสสา ปติตา ปริภฏฺฐา อปคตาฯ ภุมฺมเทวตาปริหารนฺติ ภุมฺมเทวตฺตภาวนฺติฯ

สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. มณิภทฺทสุตฺตวณฺณนา

[238] สุขํ ปฏิลภตีติ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิเภทํ สุขํ อธิคจฺฉติฯ นิจฺจเมว เสยฺโย สติมโต อายติํ หิตจรณโตฯ มณิภทฺโท ‘‘สติมาปุคฺคโล สโตการี สมฺปติ เวรํ นปฺปสวตี’’ติ อธิปฺปาเยน ‘‘เวรา จ ปริมุจฺจตี’’ติ อาหฯ ภควา ปน สติมนฺตตาสิทฺธิยา เวรปริมุจฺจนํ น อจฺจนฺติกํ, นาปิ เอกนฺติกํ ปฏิปกฺเขน ปรโต จ อปฺปหีนตฺตาติ ตํ นิเสเธนฺโต ‘‘เวรา จ น ปริมุจฺจตี’’ติ วตฺวา, ยํ อจฺจนฺติกํ เอกนฺติกญฺจ ปรสฺส วเสน เวรปริมุจฺจนํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยสฺสา’’ติ คาถมาหฯ กรุณายาติ อปฺปนาปฺปตฺตาย กรุณายฯ กรุณาปุพฺพภาเคติ กรุณาภาวนาย วเสน อุปฺปาทิตปฐมชฺฌานูปจาเรฯ โสติ กรุณาภาวนํ ภาเวนฺโต ปุคฺคโลฯ เมตฺตํโสติ เมตฺตจิตฺตํ อํโส เอโก กุสลโกฏฺฐาโส เอตสฺสาติ เมตฺตํโสฯ ตสฺส เกนจีติ ตสฺส อรหโต กรุณาย เมตฺตาภาวนาย จ สาติสยตฺตา ตทภาเวน เกนจิ ปุคฺคเลน สทฺธิํ เวรปฺปสงฺโค นาม นตฺถิฯ อิมินา ขีณาสเวปิ เมตฺตากรุณาภาวนารหิเต โกจิ อตฺตโน จิตฺตโทเสน เวรํ กเรยฺย, น ปน ตสฺมิํ เมตฺตากรุณาเจโตวิมุตฺติสมนฺนาคเต โกจิ เวรํ กเรยฺยฯ เอวํ มหิทฺธิกา พฺรหฺมวิหารภาวนาติ ทสฺเสติฯ

มณิภทฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สานุสุตฺตวณฺณนา

[239] ยกฺเขน คหิโต โหตีติ ยกฺเขน อนุปวิฏฺโฐ โหติฯ ตสฺส ยกฺขคหณสฺส การณํ มูลโต ปภุติ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘โส’’ติอาทิมาหฯ ตสฺส อนฺติมภวิกตฺตา อาทิโต ปฏฺฐาย อธิสีลสิกฺขาย สกฺกจฺจํ ปูรณนฺติ ทสฺเสติ ‘‘โส ปพฺพชิตกาลโต’’ติอาทินาฯ ปจฺจาหารนฺติ ปฏิกฺเขปํฯ อิมสฺมิํ สรภญฺเญติ อิมสฺมิํ มม ธมฺมภณเนฯ ปตฺตินฺติ ปตฺติทานํฯ ปิยา โหนฺติ, เตนาห ภควา ‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย จ อสฺสํ มนาโป จ ครุ จ ภาวนีโย จา’ติ, สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการี’’ติ (ม. นิ. 1.65)ฯ ตถา จาห ‘‘ตสฺมิํ สามเณเร’’ติอาทิฯ

วุฑฺฒิมนฺวายาติ โยพฺพนปฺปตฺติยา องฺคปจฺจงฺคานํ ปริวุฑฺฒิมาคมฺมฯ กามสมฺโภคสมตฺถตาวเสน ปริปกฺกินฺทฺริโยฯ อนุโยเชตฺวาวาติ วิสฺสชฺเชตฺวาว, คิหิภาเว วา อนุโยเชตฺวาวฯ ‘‘ปุพฺเพ ตุยฺหํ ปุตฺโต สีลวา กลฺยาณธมฺโม ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโมติ สมฺภาวิโต, อิทานิ ตโต อญฺญถา ชาโต’’ติ โฆสนาวเสน เทวตานํ อนฺตเร มาเหว เม ลชฺชํ อุปฺปาเทยฺยฯ

ปาฏิหาริยปกฺขญฺจาติ จาตุทฺทสีปญฺจทสีอฏฺฐมีนํ ยถากฺกมํ อาทิโต อนฺตโต อาทิอนฺตโต จ ปเวสนนิกฺขมนวเสน อุโปสถสีลสฺส ปฏิ ปฏิ อภิมุขํ ปจฺจาวหิตพฺพปกฺขญฺจฯ เตรสิยาปีติ ปรํ สตฺตมีนวมีสุปีติ อตฺโถฯ ปเวสภูตญฺหิ อุโปสถสีลสฺส สตฺตมีสุ สมาทินฺนํ สีลํ ปฏิปทํ, นวมีสุ นิกฺขมภูตนฺติ อาจริยาฯ โปราณฏฺฐกถายํ ปน ปจฺจุคฺคมนานุคมนปริยาเยน วุตฺตนฺติ อาห ‘‘มนุสฺสา’’ติอาทิฯ อฑฺฒมาสนฺติ สกลกาลปกฺขํ ฯ เอวญฺหิ วสฺสวาสสฺส อนุคมนํ คตํ โหติฯ สุฏฺฐุ สมาคตนฺติ สุปริสุทฺธํ สมฺปนฺนํ กตฺวา อตฺตโน สนฺตานํ อาคตํฯ ตํ ปน อตฺตโน จิตฺเตน สมํ ปกาเรหิ ยุตฺตํ โหตีติ อาห ‘‘สมฺปยุตฺต’’นฺติฯ อรหนฺตานํ อนุกรเณน เสฏฺฐจริยํฯ ‘‘น เต หิ ยกฺขา กีฬนฺตี’’ติ อตฺตโน ปุตฺตสฺส กาเย อธิมุจฺจนํ อตฺตโน กีฬนํ วิย โหตีติ กตฺวา อาหฯ