3. สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา

[237] คยาย อวิทูเร ภโว คาโม ‘‘คยา’’ติ วุตฺโตติ อาห ‘‘คยาย’’นฺติ, เตนาห ‘‘คยาย อวิทูเร นิวิฏฺฐคามํ อุปนิสายาติ อตฺโถ’’ติฯ โคจรคามนิทสฺสนํ เหตํฯ อิทํ อุปริ อิทํ เหฏฺฐาติ นตฺถิ อุปฺปฏิปาฏิโย มญฺจปาทานํ ทฺวีสุ ปสฺเสสุ ทีฆภาเวนฯ พลิกมฺมตฺถาย กตํ เทวตาธิฏฺฐานนฺติ อธิปฺปาเยน เทวฏฺฐาเน ฐเปนฺติฯ อฏฺฐปาทมญฺจสทิโส กิร โส เหฏฺฐุปริปริวตฺเตตพฺพโตฯ กถินสิพฺพนสูจิ กถินสูจิฯ อปจฺจตฺถริตฺวาติ กิญฺจิ สงฺฆิกเสนาสนสฺส อุปริ ปฏิจฺฉทนํ อปจฺจตฺถริตฺวาฯ ควจฺฉิวิชฺฌิตํ วิยาติ เตหิ สูจิโลเมหิ ควจฺฉิชาลํ วิย คตํ สพฺพโส สโมหตํฯ

อิธาปิ ‘‘ขรสรีโร’’ติ วตฺวา ขรสรีรํ กถินสูจิสทิสตาย โลมสฺสาติ ตสฺส ตถาภาวสฺส การณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โส กิรา’’ติอาทิมาหฯ อตฺตโน หตฺเถหีติ สงฺฆิกเตลสมฺมกฺขิเตหิ อตฺตโน สรีรํ มกฺเขสิฯ อิตีติ วุตฺตากาเรนฯ

สมาคมฏฺฐานนฺติ ยกฺขสนฺนิปาตฏฺฐานํฯ โสติ สูจิโลโม ยกฺโขฯ มนฺติ จ ตเมว วทติฯ

อุฏฺฐาเปตฺวาติ อุทฺธคฺคา กตฺวาฯ อปนาเมสีติ ยถา โส อตฺตโน กายํ อุปเนตุํ น สกฺโกติ, ตถา กโรนฺโต โถกํ อปนาเมสิฯ อมนุญฺโญติ ผรุสติกฺขตาย น มนุญฺโญฯ จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามีติ มยฺหํ อานุภาเวน ตว จิตฺตวิกฺเขปํ วา กริสฺสามิฯ ยถา ปน โส จิตฺตวิกฺเขปํ กเรยฺย, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘เยสญฺหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เภรวํ วาติ วุตฺตากาเรน อญฺญถา วา ภยานกํ ทสฺสนมตฺเตเนว สตฺตานํ ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุํ สมตฺถํฯ ‘‘กเถนฺตานํเยวา’’ติ วา ปาโฐฯ ตํ ทฺวีสุ ปาเทสุ คเหตฺวา ปารํ คงฺคาย ขิปิสฺสามีติ โยชนาฯ

กุโตนิทานาติ กสฺมา การณา? อฏฺฐกถายํ ปน สมาสปทเมตํ, วิภตฺติอโลเปน นิทฺเทโสติ ทสฺเสตุํ ‘‘กิํนิทานา กิํปจฺจยา’’ติ? อตฺโถ วุตฺโตฯ

จิตฺตํ โอสฺสชนฺตีติ กุสลจิตฺตํ ปวตฺติตุํ อปฺปทานวเสน ปุรโต ขิปนฺติฯ กุโต สมุฏฺฐายาติ มิจฺฉาวิตกฺกานํ สมุฏฺฐานํ ปุจฺฉติ?

กามราคาทโย สุภนิมิตฺตาทีสุ อโยนิโสมนสิการเหตูฯ กาโม ปน อโยนิโสมนสิกาโร จ นิยกชฺฌตฺตปริยาปนฺโนติ อาห ‘‘อยํ อตฺตภาโว นิทานํ เอเตสนฺติ อิโตนิทานา’’ติอาทิฯ เอวเมวาติ อฏฺฐกถายํ กีฬาปสุตกุมารกา วิย มิจฺฉาวิตกฺกา ทฏฺฐพฺพา, เตสํ อุปฺปตฺติฏฺฐานภูโต โลโก วิย อยํ อตฺตภาวโลโกฯ เตหิ โอสฺสชิยมานํ ธงฺกํ วิย จิตฺตํ, ตสฺส ปาเท พทฺธทีฆสุตฺตกํ วิย ตํ ทูรานุพนฺธํ สํโยชนนฺติ เอวํ อุปมาย สํสนฺทนํ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปาปวิตกฺกานํ ตํสมฺปยุตฺตกิเลสานญฺจ ตณฺหา วิเสสปจฺจโย ตทภาเวน เตสํ อภาวโตติ อาห ‘‘ตณฺหาสิเนหโต ชาตา’’ติฯ อตฺตภาวปริยาปนฺนตฺตา ‘‘อตฺตนิ สมฺภูตา’’ติ วุตฺตํฯ เตน เนสํ อนญฺญเหตุกตํ ทสฺเสติ, นิคฺโรธสฺเสว ขนฺธชาตีติ อิมินา ปน ปุถุภาวญฺจ, วิสตฺตาติอาทินา ทุพฺพินิสฺสฏตญฺจฯ วตฺถุกาเมสุ รูปารมฺมณาทีสุ ปุถูสุฯ ปุถู กิเลสกามา กามรูปตณฺหาทโยฯ เตหิ กิเลสกาเมหิ กรณภูเตหิฯ อตฺตภาวํ ขนฺธปญฺจกํฯ เย วิปสฺสนาย ยุตฺตปยุตฺตา ยาถาวโต ชานนฺติฯ

ยโตติ ปจฺจตฺเต นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘ยํ นิทานมสฺสา’’ติฯ ‘‘วิโนเทนฺตี’’ติ กตฺตุนิทฺเทเสน เยน น วิโนเทนฺติ, ตํ การณํ พาธิตเมวาติ อาห ‘‘มคฺคสจฺเจน วิโนเทนฺตี’’ติฯ วิโนทนญฺเจตฺถ สนฺตานโต นีหรณํ พหิกรณํ สพฺพโส ปหานํ, ปหีเน จ ตสฺมิํ กิเลเส โอฆํ ตรนฺตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทุตฺตร’’นฺติอาทิมาหฯ เอตสฺมิํ อธิคเต น ปุน ภโวติ อปุนพฺภโว, นิพฺพานนฺติ อาห ‘‘อปุนพฺภวสงฺขาตสฺสา’’ติอาทิฯ ยสฺมา เอตฺถ ‘‘เย นํ ปชานนฺติ, ยโตนิทาน’’นฺติ ปททฺวเยน ทุกฺขสมุทยสจฺจานิ, วิโนทนคฺคหเณน มคฺคสจฺจํ, อปุนพฺภวคฺคหเณน นิโรธสจฺจํ ปกาสิตํ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘จตฺตาริ สจฺจานิ ปกาเสนฺโต’’ติฯ

ตสฺมิํเยวาติ ยตฺถ ฐิโต ‘‘ราโค จ โทโส จา’’ติอาทินา ปญฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺมิํเยว ปเทเส ฐิโตฯ เทสนานุสาเรนาติ สตฺถุ สามุกฺกํสิกธมฺมเทสนาย อนุสฺสรเณนฯ

ญาณํ เปเสตฺวาติ วิปสฺสนาปฏิปาฏิยา นิพฺพานํ ปติ อนุโพธญาณํ เปเสตฺวา ปวตฺเตตฺวาฯ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโตติ สหสฺสนยปฏิมณฺฑิตสฺส ปฐมมคฺคสฺส อธิคเมน ปฐมผเล ปติฏฺฐิโต ปฏิลภตีติ โยชนาฯ น กิลิฏฺฐตฺตภาเว ติฏฺฐนฺติ มหานุภาวตฺตา อริยธมฺมสฺสฯ เสตกณฺฑุปีฬกสูจิโยติ เสตภาวํ ปตฺวา กณฺฑุปีฬกา โลมสูจิโย สพฺพา อนวเสสา ปติตา ปริภฏฺฐา อปคตาฯ ภุมฺมเทวตาปริหารนฺติ ภุมฺมเทวตฺตภาวนฺติฯ

สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. มณิภทฺทสุตฺตวณฺณนา

[238] สุขํ ปฏิลภตีติ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิเภทํ สุขํ อธิคจฺฉติฯ นิจฺจเมว เสยฺโย สติมโต อายติํ หิตจรณโตฯ มณิภทฺโท ‘‘สติมาปุคฺคโล สโตการี สมฺปติ เวรํ นปฺปสวตี’’ติ อธิปฺปาเยน ‘‘เวรา จ ปริมุจฺจตี’’ติ อาหฯ ภควา ปน สติมนฺตตาสิทฺธิยา เวรปริมุจฺจนํ น อจฺจนฺติกํ, นาปิ เอกนฺติกํ ปฏิปกฺเขน ปรโต จ อปฺปหีนตฺตาติ ตํ นิเสเธนฺโต ‘‘เวรา จ น ปริมุจฺจตี’’ติ วตฺวา, ยํ อจฺจนฺติกํ เอกนฺติกญฺจ ปรสฺส วเสน เวรปริมุจฺจนํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยสฺสา’’ติ คาถมาหฯ กรุณายาติ อปฺปนาปฺปตฺตาย กรุณายฯ กรุณาปุพฺพภาเคติ กรุณาภาวนาย วเสน อุปฺปาทิตปฐมชฺฌานูปจาเรฯ โสติ กรุณาภาวนํ ภาเวนฺโต ปุคฺคโลฯ เมตฺตํโสติ เมตฺตจิตฺตํ อํโส เอโก กุสลโกฏฺฐาโส เอตสฺสาติ เมตฺตํโสฯ ตสฺส เกนจีติ ตสฺส อรหโต กรุณาย เมตฺตาภาวนาย จ สาติสยตฺตา ตทภาเวน เกนจิ ปุคฺคเลน สทฺธิํ เวรปฺปสงฺโค นาม นตฺถิฯ อิมินา ขีณาสเวปิ เมตฺตากรุณาภาวนารหิเต โกจิ อตฺตโน จิตฺตโทเสน เวรํ กเรยฺย, น ปน ตสฺมิํ เมตฺตากรุณาเจโตวิมุตฺติสมนฺนาคเต โกจิ เวรํ กเรยฺยฯ เอวํ มหิทฺธิกา พฺรหฺมวิหารภาวนาติ ทสฺเสติฯ

มณิภทฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ