เมนู

10. ยกฺขสํยุตฺตํ

1. อินฺทกสุตฺตวณฺณนา

[235] อตฺตโน ปริณายกตฺเตน อินฺโท นาม มเหสกฺโข, อินฺโทติ สมญฺญา อสฺสาติ กตฺวา ‘‘อินฺทโก’’ติปิ วุจฺจติ, ตสฺส อินฺทกสฺสฯ อินฺทกูเฏ ปพฺพเต นิวสตีติ อินฺทกูฏนิวาสี, ตสฺส อินฺทกูฏนิวาสิโนฯ พลิกมฺเมหิ ยชิตพฺพโต ปูชิตพฺพโต ยกฺโข, ตสฺส ยกฺขสฺสฯ อินฺทสฺส นิวาสฏฺฐานภูตํ กูฏํ อินฺทกูฏนฺติ ยกฺขโต กูเฏน นามํ ลทฺธํฯ อินฺทกูโฏ อินฺโท อุตฺตรปทโลเปน ยถา ‘‘เกลาสกูโฏ เกลาโส’’ติฯ อินฺโท ยกฺโขติ กูฏโต ยกฺเขน นามํ ลทฺธํ เจตฺถ อิตรีตรนิสฺสยโทโส อญฺญมญฺญูปลกฺขณภาวโต ยถา ตํ ‘‘กายกมฺมฏฺฐาน’’นฺติฯ รูปนฺติ สกลํ รูปกฺขนฺธมาห, น รูปายตนนฺติฯ อิมํ สรีรํ เปจฺจ อยํ กินฺติ ปฏิลภตีติ โจเทติฯ

กุโต อาคจฺฉตีติ ปราธารรูเป ชีเว อตฺตนิ มาตุกุจฺฉิโมกฺกนฺเต รูปสฺส สมฺภโวติ กุโต นาม ฐานโต อาคจฺฉติฯ เตนาห ‘‘อิมานิ จ อฏฺฐีนิ อิมา จ มํสเปสิโย’’ติอาทิฯ กถํ นฺวยนฺติ อยํ กุจฺฉิสงฺขาเต คพฺภเร กถํ สชฺชตีติ ปุจฺฉติฯ ‘‘สีหานํว นทนฺตานํ, ทาฐีนํ คิริคพฺภเร’’ติอาทินา (เถรคา. นิทานคาถา) คพฺภโร จ กุจฺฉิวาจโก อาคโตฯ เตนาห ‘‘คพฺภรสฺมินฺติ มาตุกุจฺฉิสฺมิ’’นฺติฯ ปุคฺคลวาทีติ อตฺตวาทุปาทาโนฯ ยถา หิ มจฺฉมํสํ ภุตฺตํ เผณํ วิย หุตฺวา วิลียติ, น จ ปญฺญายติ สตฺตภาเวน อปฺปวตฺตนโต, เอวเมวํ ยทิ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ คพฺภภาเวน อุปฺปนฺนํ รูปํ สตฺโต น ภเวยฺย โน วฑฺเฒยฺย, วิลียิตฺวา คจฺเฉยฺย, ปญฺญายติ จ ตํ รูปํ, ตสฺมา ชีโวติ อิมาย ลทฺธิยาฯ เอวมาหาติ ‘‘รูปํ…เป.… คพฺภรสฺมิ’’นฺติ เอวมโวจฯ ปฐมนฺติ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ ปฐมํฯ เตนาห ‘‘ปฐเมน ปฏิสนฺธิวิญฺญาเณน สทฺธิ’’นฺติฯ ‘‘ชาติอุณฺณํสูหีติ ชาติเอฬกาย อุณฺณํสูหี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘คพฺภํ ผาเลตฺวา คหิตอุณฺณา ชาติอุณฺณาฯ ตสฺสา อํสูหิ ตีหิ กตสุตฺตคฺเค’’ติ สํยุตฺตภาณกานํ อธิปฺปาโยฯ

อนาวิโลติ อจฺโฉ, สุปฺปสนฺโนติ อตฺโถฯ เอวํวณฺณปฺปฏิภาคนฺติ วุตฺตปฺปมาณสณฺฐานสมฺปริจฺฉินฺนํฯ

กลลํ สมฺปวุจฺจตีติ อตฺตภาโว ภูตุปาทารูปสงฺขาโต สนฺตานวเสน ปวตฺตมาโน กลลํ นามาติ กถียติฯ

กลลาติ ยถาวุตฺตกลลรูปเหตุ ตํ นิสฺสาย ปจฺจยํ กตฺวาฯ มํสโธวนอุทกวณฺณนฺติ วณฺณโต มํสโธวนอุทกวณฺณํ, สณฺฐานโต ปน วิลีนติปุสทิสํฯ

ปริปกฺกนฺติ ปริปากกลลภาวโต ปริปากํ คตํ สุปริปากํ คตํฯ สมูหตนฺติ สมูหภูตํ สงฺคตํฯ วิวฏฺฏมานนฺติ ปริณมนฺตํฯ ตพฺภาวนฺติ กรเณ เอตํ อุปโยควจนํ, ตพฺภาเวน ปริณมนฺตนฺติ อตฺโถฯ นิสฺสกฺเก วา อุปโยควจนํ, ตพฺภาวโต กลลภาวโต กลลํ วิปริณมนฺตํฯ อพฺพุทํ นาม ชายติ, อพฺพุทํ นาม สมฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ

วิลีนติปุสทิสา สณฺฐานวเสน, วณฺณวเสน ปน สิตา อรตฺตาว โหตีติ วทนฺติฯ มณฺฑนฺติ ทาริกานํ ตถา ปีฬนโต นิพฺพตฺตมริจปกฺกสฺส สารภูตํ รสํฯ สพฺพภาเคหิ มุจฺจตีติ โส มณฺโฑ กปาเล อลคฺโค หุตฺวา ตสฺส สพฺพภาเคหิ มุจฺฉิตฺวา ปิณฺฑิโต หุตฺวา ติฏฺฐติฯ เอวรูปา เปสิ โหตีติ สา เปสิ คพฺภาสเย กตฺถจิ อลคฺคา ยถาวุตฺตมณฺโฑ วิย ปิณฺฑิโต หุตฺวา ติฏฺฐติฯ เตนาห ‘‘วิลีนติปุสทิสา’’ติฯ

เปสิ นิพฺพตฺตตีติ เอตฺถ เปสีติ นิสฺสกฺเก ปจฺจตฺตวจนนฺติ อาห ‘‘ตโต เปสิโต’’ติฯ

ฆนสฺส สณฺฐานํฯ นิพฺพตฺตํ กมฺมปจฺจยาติ ตํสณฺฐานํ รูปธมฺมนิพฺพตฺติยา ชายติฯ ‘‘ชรามรณํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺน’’นฺติ (สํ. นิ. 2.20) หิ วุตฺตํฯ

ปีฬกาติ ปีฬกสทิสา มํสปิณฺฑา ชายนฺติฯ

สตฺตมาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน อฏฺฐมสตฺตาหโต ปฏฺฐาย ยาว เอกจตฺตาลีสา จตุตฺติํส สตฺตาหานิ สงฺคณฺหาติฯ ปริณตกาลนฺติ คพฺภสฺส ปริณตกาลํฯ นวมาสโต พหิ ปริปกฺโก นาม โหติ เกสโลมาทินิพฺพตฺติโตฯ เตนาห ‘‘ทฺวาจตฺตาลีเส สตฺตาเห เอตานิ ชายนฺตี’’ติฯ

ตสฺสาติ คพฺภเสยฺยกสตฺตสฺสฯ มาตุอุทรปฏเลน เอกาพทฺโธ โหติ ยโต มาตรา ปริภุตฺตอาหาโร อามาสเย ปติฏฺฐิเต คพฺภสฺส นาภินาฬานุสาเรน คพฺภคตสฺส สรีรํ สมฺปตฺวา อาหารกิจฺจํ กโรติฯ อาหารสมุฏฺฐานรูปํ สมุฏฺฐาเปตีติ คพฺภคตสฺส กาเย โอชาย ปจฺจโย โหติฯ สา จ ตํ ปจฺจยํ ลภิตฺวา โอชฏฺฐมกํ รูปํ สมุฏฺฐาเปติฯ เอวํ มาตรา ปริภุตฺตอาหารปจฺจเยน คพฺภคโต ทส มาเส ยาเปติ อตฺตโน นาภินาฬานุสารคเตเนว เตน ยาว อาหารสมุฏฺฐานสตฺตาโห, ตโต ปฏฺฐาย อาหรณโตฯ เกจิ ปน ‘‘มาตรา ปริภุตฺตอาหาโร พาหิรวคฺโค วิย ตสฺส กายํ อภิสนฺเนติ ปริสนฺเนติ, เตน โส ยาเปตี’’ติ วทนฺติฯ กุจฺฉิคตํ อุทรปฏเลน ติโรหิตตฺตา พหิ ฐิตนฺติ วตฺตพฺพตํ น อรหตีติ ‘‘กุจฺฉิยา อพฺภนฺตรคโต’’ติ อาหฯ มาตุกุจฺฉิคโต นโรติ มาตุ ติโรกุจฺฉิคโตฯ เอวํ โขติ อิมินา ยถาวุตฺตากาเรน อยํ สตฺโต…เป.… นิพฺพตฺตติ, ตสฺมา รูปํ น ชีโวฯ น หิ ทิฏฺฐิคตสฺส สตฺตาหกฺกเมน วุฑฺฒิปฺปตฺโต อิจฺฉิโต อนิจฺจตาปตฺติโตฯ

อินฺทกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สกฺกนามสุตฺตวณฺณนา

[236] สกฺกนามโกติ พลิปุตฺโต วิย สกฺกสฺส วเสน คหิตนาโมฯ ‘‘เอโส กิรา’’ติ ปาโฐฯ ‘‘เอโก กิรา’’ติปิ ลิขนฺติฯ มารสฺส ปกฺเข คโต มารปกฺขิโกฯ ยทญฺญนฺติ เอตฺถ นฺติ กิริยาปรามสนํ, ตสฺมา ยํ อญฺญสฺส อนุสาสนํ, ตํ สมณสฺส น สาธูติ โยชนาฯ การเณนาติ การณมตฺเตน สํวาโส ชายติฯ เยน เกนจิ คหฏฺเฐน วา ปพฺพชิเตน วาฯ ตํ การณนฺตรํ สมาคตํ ปุริสํ สปฺปญฺโญ สมฺพุทฺโธ อนุกมฺปิตุํ นารหติ วิเสสาธิคมาภาวา, สติ ปน ตสฺมิํ สวิเสสํ ปสาโท โหตีติฯ มนสา เจ…เป.… น เตน โหติ สํยุตฺโต สิเนหวเสน อนุกมฺปา อนุทฺทยา ตสฺสา อสํกิลิฏฺฐสภาวตฺตาฯ

สกฺกนามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ