14. คนฺธตฺเถนสุตฺตวณฺณนา

[234] คนฺธารมฺมณํ อุปนิชฺฌายตีติ คนฺธสงฺขาตํ อารมฺมณํ อุเปจฺจ นิชฺฌายติ, รูปารมฺมเณน วิย วิญฺญาเณน รูปํ, คนฺธารมฺมเณน ตํ อุเปจฺจ นิชฺฌายติ ปจฺจกฺขโต, ยาถาวโต สภาวโต ปฏิวิชฺฌตีติ อตฺโถฯ อุปสิงฺฆิสฺสตีติ ตณฺหาวเสน อุปคนฺตฺวา สิงฺฆิสฺสติฯ

เอกงฺคเมตํ เถยฺยานนฺติ อารมฺมณวเสน เถยฺยวตฺถูสุ วิภชิยมาเนสุ เอกมงฺคเมตํ คนฺธารมฺมณนฺติ อาห ‘‘เถนิตพฺพาน’’นฺติอาทิฯ โอชาเปกฺขาย เถยฺยาย ปวตฺตมานาย ธมฺมารมฺมณตาปิ ตสฺสา สิยา, สา ปน น มธุรา เถยฺยกตา จาติ ‘‘ปญฺจโกฏฺฐาสาน’’นฺติ วุตฺตํฯ กามญฺจ ตํ คนฺธารมฺมณํ เกนจิ ปริคฺคหิตํ น โหตีติ อาทิยิตุํ สกฺกา, สตฺถารา ปน อนนุญฺญาตตฺตา น ยุตฺโต ตสฺส ปริโภโคฯ ยํ ปน เตน ภิกฺขุนา วุตฺตํ ‘‘น หรามิ น ภญฺชามี’’ติ, ตสฺสปิ อยเมว ปริหาโรฯ วณฺณียติ ผลํ เอเตนาติ วณฺณํ, การณนฺติ วุตฺตํ ‘‘วณฺเณนาติ การเณนา’’ติฯ

ตสฺมินฺติ ตสฺมิํ ภิกฺขุสฺมิํฯ อากิณฺณกมฺมนฺโตติ ตณฺหาทิฏฺฐิอาทิวเสน อกุสลกมฺมนฺโต ทิฏฺฐิโมหตณฺหาทิวเสน อาทิโต ปฏฺฐาย กุสลกมฺมานํ ปฏิกฺเขปนโตฯ ทิฏฺฐิวเสน จ กถินกกฺขฬขริคตตฺตา ‘‘อขีณกมฺมนฺโต กกฺขฬกมฺมนฺโต’’ติ วุตฺตํฯ

อากิณฺณลุทฺโทติ อากิณฺโณ หุตฺวา กกฺขโฬฯ เตนาห ‘‘พหุปาโป’’ติอาทิฯ มกฺขิโตติ ลิตฺโตฯ ตนฺติ เทวตาโจทนํฯ ตสฺมาติ อติกฺกมฺม ฐิตตฺตา‘‘ตฺวญฺจารหามิ วตฺตเว’’ติ เอวมาหฯ

คเวสนฺตสฺส อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาทนวเสน ปริเยสนฺตสฺสฯ อเนกโยชนายามวิตฺถารํ คคนตลํ พฺยาเปตฺวา อุปฺปนฺนวลาหกกูฏปฺปมาณํ วิยฯ สุทฺโธติ สีเลน ปริสุทฺโธ อยนฺติ ชานาสิฯ สุคตินฺติ สุนฺทรนิพฺพตฺติํฯ เตน นิพฺพานสฺสปิ สงฺคโห สิทฺโธฯ

คนฺธตฺเถนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

วนสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

10. ยกฺขสํยุตฺตํ

1. อินฺทกสุตฺตวณฺณนา

[235] อตฺตโน ปริณายกตฺเตน อินฺโท นาม มเหสกฺโข, อินฺโทติ สมญฺญา อสฺสาติ กตฺวา ‘‘อินฺทโก’’ติปิ วุจฺจติ, ตสฺส อินฺทกสฺสฯ อินฺทกูเฏ ปพฺพเต นิวสตีติ อินฺทกูฏนิวาสี, ตสฺส อินฺทกูฏนิวาสิโนฯ พลิกมฺเมหิ ยชิตพฺพโต ปูชิตพฺพโต ยกฺโข, ตสฺส ยกฺขสฺสฯ อินฺทสฺส นิวาสฏฺฐานภูตํ กูฏํ อินฺทกูฏนฺติ ยกฺขโต กูเฏน นามํ ลทฺธํฯ อินฺทกูโฏ อินฺโท อุตฺตรปทโลเปน ยถา ‘‘เกลาสกูโฏ เกลาโส’’ติฯ อินฺโท ยกฺโขติ กูฏโต ยกฺเขน นามํ ลทฺธํฯ น เจตฺถ อิตรีตรนิสฺสยโทโส อญฺญมญฺญูปลกฺขณภาวโต ยถา ตํ ‘‘กายกมฺมฏฺฐาน’’นฺติฯ รูปนฺติ สกลํ รูปกฺขนฺธมาห, น รูปายตนนฺติฯ อิมํ สรีรํ เปจฺจ อยํ กินฺติ ปฏิลภตีติ โจเทติฯ

กุโต อาคจฺฉตีติ ปราธารรูเป ชีเว อตฺตนิ มาตุกุจฺฉิโมกฺกนฺเต รูปสฺส สมฺภโวติ กุโต นาม ฐานโต อาคจฺฉติฯ เตนาห ‘‘อิมานิ จ อฏฺฐีนิ อิมา จ มํสเปสิโย’’ติอาทิฯ กถํ นฺวยนฺติ อยํ กุจฺฉิสงฺขาเต คพฺภเร กถํ สชฺชตีติ ปุจฺฉติฯ ‘‘สีหานํว นทนฺตานํ, ทาฐีนํ คิริคพฺภเร’’ติอาทินา (เถรคา. นิทานคาถา) คพฺภโร จ กุจฺฉิวาจโก อาคโตฯ เตนาห ‘‘คพฺภรสฺมินฺติ มาตุกุจฺฉิสฺมิ’’นฺติฯ ปุคฺคลวาทีติ อตฺตวาทุปาทาโนฯ ยถา หิ มจฺฉมํสํ ภุตฺตํ เผณํ วิย หุตฺวา วิลียติ, น จ ปญฺญายติ สตฺตภาเวน อปฺปวตฺตนโต, เอวเมวํ ยทิ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ คพฺภภาเวน อุปฺปนฺนํ รูปํ สตฺโต น ภเวยฺย โน วฑฺเฒยฺย, วิลียิตฺวา คจฺเฉยฺย, ปญฺญายติ จ ตํ รูปํ, ตสฺมา ชีโวติ อิมาย ลทฺธิยาฯ เอวมาหาติ ‘‘รูปํ…เป.… คพฺภรสฺมิ’’นฺติ เอวมโวจฯ ปฐมนฺติ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ ปฐมํฯ เตนาห ‘‘ปฐเมน ปฏิสนฺธิวิญฺญาเณน สทฺธิ’’นฺติฯ ‘‘ชาติอุณฺณํสูหีติ ชาติเอฬกาย อุณฺณํสูหี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘คพฺภํ ผาเลตฺวา คหิตอุณฺณา ชาติอุณฺณาฯ ตสฺสา อํสูหิ ตีหิ กตสุตฺตคฺเค’’ติ สํยุตฺตภาณกานํ อธิปฺปาโยฯ

อนาวิโลติ อจฺโฉ, สุปฺปสนฺโนติ อตฺโถฯ เอวํวณฺณปฺปฏิภาคนฺติ วุตฺตปฺปมาณสณฺฐานสมฺปริจฺฉินฺนํฯ