เมนู

5. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[225] อติเวลนฺติ อติพหุกาลํฯ ภิกฺขุนา นาม อุปคตานํ อุปนิสินฺนกถามตฺตํ วตฺวา คนฺถธุเรหิ วาสธุเรหิ วา ยุตฺตปยุตฺตจิตฺเตน ภวิตพฺพํ, นาติเวลํ เตสํ สญฺญตฺติพหุเลนฯ เถโร ปน ตทา เกนจิ การเณน พหุเวลํ คิหิสญฺญตฺติพหุโล อโหสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อติเวล’’นฺติอาทิฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ภควตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ นฺติ ตํ ตาทิสํ สญฺญาปนํ สนฺธาย เอตํ ‘‘อติเวลํ คิหิสญฺญตฺติพหุโล’’ติ วจนํ วุตฺตํฯ ภิกฺขุสงฺฆสฺส กถํ สุตฺวาติ สงฺฆสฺส มชฺเฌ นิสีทิตฺวา เถเรน กถิตตฺตา วุตฺตํฯ สตฺถุสาสนนฺติ ปิฏกตฺตยํ วทติฯ

ปสกฺกิยาติ อุปสกฺกิตฺวา คนฺตฺวาฯ ตํ ปน ตตฺถ อชฺโฌคาหนํ โหตีติ อาห ‘‘ปวิสิตฺวา’’ติฯ สงฺขารทุกฺขโต นิพฺพินฺนหทยสฺส สพฺพสงฺขารวินิสฺสฏํ นิพฺพานํ ยาถาวโต ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส สมฺมเทว สมสฺสาสกรํ หุตฺวา อุปฏฺฐหนฺตํ ตํ อุปริ อธิคมาย อุสฺสุกฺกํ กโรนฺโต นิพฺพานํ หทเย นิกฺขิปติ นามาติ อาห – ‘‘นิพฺพานํ…เป.… โอเปติ นามา’’ติฯ นิพฺพานํ…เป.… อารมฺมณโต โอเปติ นามาติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ อตฺถวิรหิตา ‘‘พิฬิพิฬี’’ติ ปวตฺตกิริยา พิฬิกา, อยํ ปน คิหิสญฺญตฺติกถา เถรสฺส อตฺตโน สามญฺญตฺถอสาธนโต เทวตาย พิฬิกา วิยาติ พิฬิพิฬิกาติ วุตฺตาฯ

อานนฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อนุรุทฺธสุตฺตวณฺณนา

[226] อนนฺตเร อตฺตภาเวติ อตีตานนฺตเร เทวตฺตภาเวฯ เถโร หิ ตาวติํสเทวโลกา จวิตฺวา อิธูปปนฺโนฯ อคฺคมเหสีติ กาจิ ปริจาริกา เทวธีตา จิตฺตปณิธานมตฺเตน อิทานิปิ เทวกาเย ภวิสฺสติ อุปจิตกุสลธมฺมตฺตาติ มญฺญมานา ตสฺมิํ วตฺตมานํ วิย กเถนฺตี ‘‘โสภสี’’ติ อาหฯ เอวํ อตีตมฺปิสฺส ทิพฺพโสตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิย มญฺเญยฺย นาติจิรกาลตฺตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปุพฺเพปิ โสภสี’’ติ อาหฯ สุคตินิรยาทิทุคฺคติยา วเสน ทุคฺคตา เอตรหีติ อธิปฺปาโยฯ ปฏิปตฺติทุคฺคติยา กาเมสุ สมฺมุจฺฉิตภาวโตฯ

ปติฏฺฐหนฺโตติ นิวิสนฺโตฯ อฏฺฐหิ การเณหีติ จิรกาลปริภาวนาย วิรุฬฺหมูเลหิ อโยนิโสมนสิการาทิปจฺจยมูลเกหิ วุจฺจมาเนหิ อฏฺฐหิ การเณหิฯ รตฺโต ราควเสนาติ สภาวโต สงฺกปฺปโต จ ยถาสมีหิเต อิฏฺฐากาเร สกฺกาเย สญฺชาตราควสา รตฺโต คิทฺโธ คธิโตฯ ปติฏฺฐาตีติ โอรุยฺห ติฏฺฐติฯ

ทุฏฺโฐ โทสวเสนาติ สภาวโต สงฺกปฺปโต จ ยถาสมีหิเต อนิฏฺฐากาเร สกฺกาเย สญฺชาตโทสวเสน ทุฏฺโฐ รุปิตจิตฺโตฯ มูฬฺโห โมหวเสนาติ อสมเปกฺขเนน มูฬฺโห มุยฺหนวเสนฯ วินิพทฺโธติ อหํกาเรน วิเสสโต นิพนฺธนโต มานวตฺถุสฺมิํ พนฺธิโตฯ มานวเสนาติ เตน เตน มญฺญนากาเรนฯ ปรามฏฺโฐติ ธมฺมสภาวํ นิจฺจาทิวเสน ปรโต อามฏฺโฐฯ ทิฏฺฐิวเสนาติ มิจฺฉาทสฺสนวเสนฯ ถามคโตติ ราคาทิกิเลสวเสน ถามํ ถิรภาวํ อุปคโตฯ อนุสยวเสนาติ มคฺเคน อปฺปหีนตาย อนุ อนุ สนฺตาเน สยนวเสนฯ อปฺปหีนฏฺโฐ หิ เตสํ อนุสยฏฺโฐฯ อนิฏฺฐงฺคโตติ สํสยิโตฯ วิกฺเขปคโตติ วิกฺขิตฺตภาวํ อุปคโตฯ อุทฺธจฺจวเสนาติ จิตฺตสฺส อุทฺธตภาววเสนฯ ตาปีติ ตาปิ เทวกญฺญาโยฯ เอวํ ปติฏฺฐิตาวาติ ยถาวุตฺตนเยน รตฺตภาวาทินา สกฺกายสฺมิํ ปติฏฺฐิตา เอวฯ นรเทวานนฺติ ปุริสภูตเทวานํฯ

ปฏิคนฺตุนฺติ อเปกฺขาวเสน ตโต อปคนฺตุํ อเปกฺขํ วิสฺสชฺเชตุํฯ ทุสฺสนฺตนฺติ ทสนฺตํ, ‘‘วตฺถ’’นฺติ เกจิฯ สูจิํ โยเชตฺวาติ สิพฺพนสุตฺเตน สูจิํ โยเชตฺวา ปาเส จ ปเวเสตฺวาฯ มนาปกาเย เทวนิกาเย ชาตา มนาปกายิกาฯ เตสํ ปภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘มนสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สมชฺชนฺติ สํหิตํฯ คมนภาวนฺติ คมนชฺฌาสยํฯ วิกฺขีโณติ วิจฺฉินฺทนวเสน ขีโณฯ เทวตานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาโรจเน โทโส นตฺถีติ ตาสํ ปุน อนาคมนตฺถํ อรหตฺตํ พฺยากาสิฯ

อนุรุทฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นาคทตฺตสุตฺตวณฺณนา

[227] อติกาเลนาติ อติวิย ปุพฺพณฺหกาเลน, กาลสฺเสวาติ อตฺโถฯ โกฏิสมฺมุญฺชนิยาติ สมฺมุญฺชนิโกฏิยา, สมฺมุญฺชนิยา เอกเทเสเนวาติ อตฺโถฯ อิมินา สมฺมชฺชเน อมนาปการิตํ ทสฺเสติฯ มชฺฌนฺหิเก วีติวตฺเตติ คิหิสํสคฺควเสน กาลํ วีตินาเมนฺโต มชฺฌนฺเห พหุวีติวตฺเตฯ อญฺเญหิ ภิกฺขูหีติ นาติกาลํ ปวิฏฺเฐหิฯ นิสฺสกฺกวจนญฺเจตํฯ ภายามิ นาคทตฺตนฺติ ตสฺส ปฏิปตฺติํ ภายิตพฺพํ กตฺวา เทวตา วทนฺตี ปฏิปตฺติยํ นิโยเชติฯ สุปฺปคพฺภนฺติ กายปาคพฺพิยาทีหิ อติวิย สมนฺนาคตํฯ

นาคทตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กุลฆรณีสุตฺตวณฺณนา

[228] โอคาหปฺปตฺโตติ วิสฺสาสวเสน อนุปฺปเวสํ ปตฺโตฯ อญฺญตรํ กุลนฺติ ตสฺมิํ กุเล ชายมฺปติํ สนฺธาย วทติฯ ‘‘พหูปการํ เม เอตํ กุลํ จิรํ สปฺปายาหารทานาทินา; ตสฺมา อิธาหํ อคฺคทกฺขิเณยฺโย ชาโต; อิเมสํเยว เทยฺยธมฺมปฏิคฺคณฺหเนน ปุญฺญํ วฑฺเฒสฺสามี’’ติ จินฺเตสิฯ เตนาห ‘‘อญฺญตฺถ คนฺตฺวา กิํ กริสฺสามี’’ติอาทิฯ สาติ เทวตาฯ อุโภเปเตติ ตํ ภิกฺขุญฺจ ฆรณิญฺจ สนฺธาย วทติฯ ปฏิคาธปฺปตฺตาติ ปฏิคาธํ ปตฺตา อญฺญมญฺญสฺมิํ ปติฏฺฐิตวิสฺสาเสนฯ

วิสฺสมปฺปตฺติวเสน สนฺติฏฺฐนฺติ เอตฺถาติ สณฺฐานํ, วิสฺสมนฏฺฐานํฯ สมาคนฺตฺวาติ สนฺนิปติตฺวาฯ ปฏิญฺญูทาหรเณหิ มนฺตยตีติ มนฺตนํ, ญาปกํ การณํฯ ปฏิโลมสทฺทาติ ปฏิโลมภาเวน ปติตตฺตา อสจฺจวิภาวนา ปฏิกูลสทฺทาฯ เตน การเณนาติ เตน การณปฏิรูปเกน มิจฺฉาวจเนนฯ น มงฺกุโหตพฺพํ อการกภาวโตฯ สทฺเทน ปริตสฺสตีติ ปเรหิ อตฺตนิ ปยุตฺตมิจฺฉาสทฺทมตฺเตน ปริตสฺสนสีโลฯ วตํ น สมฺปชฺชตีติ ยถาสมาทินฺนวตํ ลหุจิตฺตตาย น ปาริปูริํ คจฺฉติฯ สมฺปนฺนวโตติ ปริปุณฺณสีลาทิวตคุโณ

กุลฆรณีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ