การณชานนสมตฺเถนาติ อิมินา การเณน สตฺตานํ สุขํ, อิมินา ทุกฺขนฺติ เอวํ สมาจรมาเนน การณํ ชานิตุํ สมตฺเถน กมฺมสฺสกตญาณสมฺปยุตฺตจิตฺเตนาติ อตฺโถฯ สุณาตีติ เกวลํ สวนมตฺตวเสน สุณาติ, น ตทตฺถวเสนฯ เตนาห ‘‘อตฺถมสฺส น ชานาตี’’ติฯ การณรูปานีติ สภาวการณานิฯ กิํ เม อิมินาติ? ‘‘อิทํ ปปญฺจ’’นฺติ ปหายฯ วีริยํ ปคฺคยฺหาติ จตุพฺพิธํ สมฺมปฺปธานํ วีริยํ ปคฺคณฺหิตฺวาฯ

กสฺสปโคตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สมฺพหุลสุตฺตวณฺณนา

[224] สมฺพหุลาติ สุตฺตนฺตนเยน สมฺพหุลาฯ สุตฺตนฺเต สชฺฌายิํสูติ สุตฺตนฺติกาฯ วินยํ ธาเรนฺตีติ วินยธราฯ ยุญฺชนฺตีติ วาสธุเร โยคํ กโรนฺติฯ ฆเฏนฺตีติ ตตฺถ วายามํ กโรนฺติฯ กโรนฺตานํเยว อรุโณ อุคฺคจฺฉตีติ สมฺพนฺโธฯ

โกเมติ กิํ อิเม? เตนาห ‘‘กหํ อิเม’’ติ? วชฺชิภูมิํ วชฺชิรฏฺฐํ คตาติ วชฺชิภูมิยาฯ เตนาห ‘‘วชฺชิรฏฺฐาภิมุขา คตา’’ติฯ นตฺถิ เอเตสํ นิเกภํ นิพทฺธนิวาสฏฺฐานนฺติ อนิเกตา เตนาห ‘‘อเคหา’’ติฯ อุตุ เอว สปฺปายํ, อุตุวเสน วา กายจิตฺตานํ กลฺลตฺตา สปฺปายํฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ

สมฺพหุลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[225] อติเวลนฺติ อติพหุกาลํฯ ภิกฺขุนา นาม อุปคตานํ อุปนิสินฺนกถามตฺตํ วตฺวา คนฺถธุเรหิ วาสธุเรหิ วา ยุตฺตปยุตฺตจิตฺเตน ภวิตพฺพํ, นาติเวลํ เตสํ สญฺญตฺติพหุเลนฯ เถโร ปน ตทา เกนจิ การเณน พหุเวลํ คิหิสญฺญตฺติพหุโล อโหสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อติเวล’’นฺติอาทิฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ภควตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตนฺติ ตํ ตาทิสํ สญฺญาปนํ สนฺธาย เอตํ ‘‘อติเวลํ คิหิสญฺญตฺติพหุโล’’ติ วจนํ วุตฺตํฯ ภิกฺขุสงฺฆสฺส กถํ สุตฺวาติ สงฺฆสฺส มชฺเฌ นิสีทิตฺวา เถเรน กถิตตฺตา วุตฺตํฯ สตฺถุสาสนนฺติ ปิฏกตฺตยํ วทติฯ

ปสกฺกิยาติ อุปสกฺกิตฺวา คนฺตฺวาฯ ตํ ปน ตตฺถ อชฺโฌคาหนํ โหตีติ อาห ‘‘ปวิสิตฺวา’’ติฯ สงฺขารทุกฺขโต นิพฺพินฺนหทยสฺส สพฺพสงฺขารวินิสฺสฏํ นิพฺพานํ ยาถาวโต ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส สมฺมเทว สมสฺสาสกรํ หุตฺวา อุปฏฺฐหนฺตํ ตํ อุปริ อธิคมาย อุสฺสุกฺกํ กโรนฺโต นิพฺพานํ หทเย นิกฺขิปติ นามาติ อาห – ‘‘นิพฺพานํ…เป.… โอเปติ นามา’’ติฯ นิพฺพานํ…เป.… อารมฺมณโต โอเปติ นามาติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ อตฺถวิรหิตา ‘‘พิฬิพิฬี’’ติ ปวตฺตกิริยา พิฬิกา, อยํ ปน คิหิสญฺญตฺติกถา เถรสฺส อตฺตโน สามญฺญตฺถอสาธนโต เทวตาย พิฬิกา วิยาติ พิฬิพิฬิกาติ วุตฺตาฯ

อานนฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อนุรุทฺธสุตฺตวณฺณนา

[226] อนนฺตเร อตฺตภาเวติ อตีตานนฺตเร เทวตฺตภาเวฯ เถโร หิ ตาวติํสเทวโลกา จวิตฺวา อิธูปปนฺโนฯ อคฺคมเหสีติ กาจิ ปริจาริกา เทวธีตา จิตฺตปณิธานมตฺเตน อิทานิปิ เทวกาเย ภวิสฺสติ อุปจิตกุสลธมฺมตฺตาติ มญฺญมานา ตสฺมิํ วตฺตมานํ วิย กเถนฺตี ‘‘โสภสี’’ติ อาหฯ เอวํ อตีตมฺปิสฺส ทิพฺพโสตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ วิย มญฺเญยฺย นาติจิรกาลตฺตาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปุพฺเพปิ โสภสี’’ติ อาหฯ สุคตินิรยาทิทุคฺคติยา วเสน ทุคฺคตา เอตรหีติ อธิปฺปาโยฯ ปฏิปตฺติทุคฺคติยา กาเมสุ สมฺมุจฺฉิตภาวโตฯ

ปติฏฺฐหนฺโตติ นิวิสนฺโตฯ อฏฺฐหิ การเณหีติ จิรกาลปริภาวนาย วิรุฬฺหมูเลหิ อโยนิโสมนสิการาทิปจฺจยมูลเกหิ วุจฺจมาเนหิ อฏฺฐหิ การเณหิฯ รตฺโต ราควเสนาติ สภาวโต สงฺกปฺปโต จ ยถาสมีหิเต อิฏฺฐากาเร สกฺกาเย สญฺชาตราควสา รตฺโต คิทฺโธ คธิโตฯ ปติฏฺฐาตีติ โอรุยฺห ติฏฺฐติฯ