เมนู

11. คคฺคราสุตฺตวณฺณนา

[219] เตติ เต เทวมนุสฺเสฯ ‘‘สรีรวณฺเณนาติ สรีเร ฉวิวณฺเณนา’’ติ วทนฺติฯ สรีรวณฺเณนาติ วา ธมฺมรูปกายคุเณนฯ ‘‘ยสสา’’ติปิ ปาโฐ, โส เอวตฺโถฯ วิคตมโลติ อพฺภามหิกาทีหิ วิคตูปกฺกิเลโส ฯ ภาณุ วุจฺจติ ปภา, สาติสโย ภาณุ เอตสฺส อตฺถีติ ภาณุมาฯ สูริโยติ อาห ‘‘อาทิจฺโจ วิยา’’ติฯ

คคฺคราสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. วงฺคีสสุตฺตวณฺณนา

[220] โส กิร วิจรตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ยถายํ ทีโป ชมฺพุทีโปติ ชมฺพุนา ปญฺญาโต, เอวาหมฺปิ เตน ชมฺพุนา ปญฺญายิสฺส’’นฺติ ชมฺพุสาขํ ปริหริตฺวาฯ วาทํ กตฺวาติ ‘‘อิมสฺมิํ วาเท สเจ เต ปราชโย โหติ, ตฺวํ เม ทาโส โหหิฯ สเจ เม ปราชโย, อหํ เต ภริยา’’ติ เอวํ กติกํ กตฺวาฯ วาเท ชยปราชยานุภาเวนาติ ตถาปวตฺติเต วาเท ปริพฺพาชกสฺส ชยานุภาเวน เจว อตฺตโน ปราชเยน จฯ วยํ อาคมฺมาติ สิปฺปุคฺคหณวยํ อาคมฺมฯ วิชฺชนฺติ มนฺตํฯ

นิพฺพตฺตคติวิภาวนวเสน ฉวสีสภาวํ ทูเสติ วินาเสตีติ ฉวทูสกํ สิปฺปํ, ตถาปวตฺตํ มนฺตปทํฯ อตฺตโน อานุภาเวนาติ นิรเย นิพฺพตฺตสตฺตสฺส สีสํ ยตฺถ กตฺถจิ ฐิตํ พุทฺธานุภาเวน อาเนตฺวา ทสฺเสตฺวาฯ ขีณาสวสฺส สีสนฺติ ปรมปฺปิจฺฉตาย กญฺจิปิ อชานาเปตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ปรินิพฺพุตสฺส ขีณาสวสฺส ฉฑฺฑิตํ สีสกฏาหํฯ ทสฺเสสีติ อตฺตโน อานุภาเวน อาเนตฺวา ทสฺเสสิฯ

‘‘ตุมฺเห, โภ โคตม, ชานาถา’’ติ กามํ วงฺคีโส นิพฺพตฺตฏฺฐานํ สนฺธาย ปุจฺฉติ, ภควา ปน อนุปาทิเสสนิพฺพานํ สนฺธาย ‘‘อาม, วงฺคีส…เป.… คติํ ชานามี’’ติ อาหฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘นิพฺพานํ อรหโต คตี’’ติฯ วงฺคีโส สยํ มนฺตพเลน คติปริยาปนฺนสฺส คติํ ชานนฺโต ภควนฺตมฺปิ ‘‘อยมฺปิ ตถา’’ติ มญฺญมาโน ‘‘มนฺเตน ชานาสิ, โภ โคตมา’’ติ อาหฯ ภควา อตฺตโน พุทฺธญาณเมว มนฺตํ กตฺวา ทีเปนฺโต ‘‘อาม, วงฺคีส, เอเกน มนฺเตเนว ชานามี’’ติ อาหฯ มุธา เอว ทาตพฺพนฺติ อมูลิโกฯ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา สยนํ ถณฺฑิลเสยฺยาอาทิ-สทฺเทน สายตติยํ อุทโกโรหณภูมิหรณาทิํ สงฺคณฺหาติฯ

โส ตํ…เป.… อรหตฺตํ ปาปุณีติ อิมินา วงฺคีสตฺเถโร ปพฺพชิตฺวา น จิรสฺเสว สุขาย ปฏิปทาย อรหตฺตํ ปตฺโต วิย ทิสฺสติ, น โข ปเนตํ เอวํ ทฏฺฐพฺพํ, อายติํ เถโร ปพฺพชิตฺวา สมถวิปสฺสนาสุ กมฺมํ อารภิตฺวาปิ ทุกฺขาย ปฏิปทาย ตาทิสํ กาลํ วีตินาเมตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตนาห –

‘‘นิกฺขนฺตํ วต มํ สนฺตํ, อคารสฺมานคาริยํ;

วิตกฺกา อุปธาวนฺติ, ปคพฺภา กณฺหโต อิเม’’ฯ (สํ. นิ. 1.209; เถรคา. 1218);

อายสฺมโต วงฺคีสสฺส อนภิรติ อุปฺปนฺนา โหติ, ราโค จิตฺตํ อนุทฺธํเสติ, ‘‘กามราเคน ฑยฺหามิ, จิตฺตํ เม ปริฑยฺหตี’’ติอาทิ (เถรคา. 1232)ฯ

วิมุตฺติสุขนฺติ สพฺพโส กิเลสวิมุตฺติยํ นิพฺพาเน จ อุปฺปนฺนํ สมฺปติอรหตฺตผลสุขํ ปฏิสํเวเทนฺโตติ ยถาปริจฺฉินฺนํ กาลํ ปติ สมฺมเทว เวเทนฺโต อนุภวนฺโตฯ กวินา กตํ, ตโต วา อาคตํ, ตสฺส วา อิทนฺติ กาเวยํ, ตเทเวตฺถ ‘‘กาเวยฺย’’นฺติ วุตฺตํฯ เย นิยามคตทฺทสาติ เย ภิกฺขู อริยา พุทฺธานํ สาวกา ผลฏฺฐภาเวน นิยามคตา เจว มคฺคฏฺฐภาเวน นิยามทสา จฯ นิยาโมติ หิ สมฺมตฺตนิยาโม อธิปฺเปโตฯ สุอาคมนนฺติ มม อิมสฺส สตฺถุโน สนฺติเก อาคมนํ อุปคมนํ, อิมสฺมิญฺจ ธมฺมวินเย อาคมนํ ปพฺพชนํ อุปสมฺปทา สุนฺทรํ อาคมนํฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘ติสฺโส วิชฺชา’’ติอาทิฯ อวุตฺตมฺปิ คาถาย อตฺถโต คหิตเมว เถรสฺส ฉฬภิญฺญภาวโตฯ

วงฺคีสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

วงฺคีสสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

9. วนสํยุตฺตํ

1. วิเวกสุตฺตวณฺณนา

[221] สํเวเชตุกามาติ อตฺถโต สํเวคํ อุปฺปาเทตุกามาฯ ตถาภูตา นํ กิเลสสงฺคณิกาทิโต วิเวเจตุกามา นาม โหตีติ วุตฺตํ ‘‘วิเวกํ ปฏิปชฺชาเปตุกามา’’ติฯ พาหิเรสูติ โคจรชฺฌตฺตโต พหิภูเตสุฯ ปุถุตฺตารมฺมเณสูติ รูปาทินานารมฺมเณสุฯ จรตีติ ปวตฺตติฯ ตฺวํ ชโนติ ตฺวํ อตฺตโน กิเลเสหิ ชนนโต วิสุํ ชาโต ตาทิเส เอว อญฺญสฺมิํ ชเน อิมํ อโยนิโสมนสิการวเสน ปวตฺตมานํ ฉนฺทราคํ วินยสฺสุ วิโนเทหิฯ สตํ ตํ สารยามเสติ นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรญฺญวาเสน จ สติมนฺตํ ปณฺฑิตํ ตํ มยมฺปิ ยถาอุปฺปนฺนํ วิตกฺกํ วิโนทนาย สารยาม, สตํ วา สปฺปุริสานํ กิเลสวิคมนธมฺมํ ปฏิปชฺชิตฺวา วสนฺตํ ตํ สารยาม วฏฺฏทุกฺขํฯ ปาตาลนฺติ โมหปาตาลํ กิเลสรโช, ตเทว ‘‘ปาตาล’’นฺติ วุตฺตํฯ มา อวหรีติ เหฏฺฐา ทุคฺคติโสตํ มา อุปเนสิฯ สิตนฺติ สมฺพนฺธํฯ เตนาห ‘‘สรีรลคฺค’’นฺติฯ วิเวกมาปนฺโนติ กิเลสวิเวกํ สมถวิปสฺสนาภาวนมาปนฺโนฯ อุตฺตมวีริยนฺติ อุสฺโสฬฺหิลกฺขณปฺปตฺตํ วีริยํ, จตุพฺพิธํ สมปฺปธานวีริยํ วา สมฺปตฺตํฯ ปคฺคยฺหาติ อาโรเปตฺวาฯ ปรมวิเวกนฺติ ปรมํ สมุจฺเฉทวิเวกํฯ

วิเวกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุปฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา

[222] กายทรโถ โหติเยว นิยเมน, น จิตฺตทรโถ ตสฺส มคฺเคเนว สมุคฺฆาฏิตตฺตาฯ

ชราตุโรติ ชราภิภวเนน อาตุโรเยวฯ ปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อุปริฏฺฐตาย ปริโต ทีฆปุถุลตาย อติวิย วิชฺฌตีติ สตฺติสลฺลคฺคหณํฯ เอวํ หิสฺส ตณฺหาสลฺลสฺส สทิสตาฯ