เมนู

ยา ปน เทสนา กทาจิ ธมฺมปฏิคฺคาหกานํ อชฺฌาสยวเสน สํขิตฺเตเนว ทสฺเสตฺวา นิกฺขิปติ, ยา จ กทาจิ วิตฺถาเรน, ตทุภยํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘จตฺตาริมานี’’ติอาทิฯ สภาวมธุโร ปจฺจยวเสน มธุรตโร โหตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วิวิธาการํ กตฺวา ธมฺมํ กเถตุํ ปฏิภาตีติ ปฏิภานํ, เทสนาปการญาณํฯ เตนาห ‘‘สมุทฺทโต’’ติอาทิฯ โอทหนฺตีติ อวชานนวเสน คเมนฺติฯ

สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปวารณาสุตฺตวณฺณนา

[215] ตสฺมิํ อหูติ ตสฺมิํ อหนีติ อาห ‘‘ตสฺมิํ ทิวเส’’ติฯ อนสเนนาติ สพฺพโส อาหารสฺส อภุญฺชเนนฯ สาสนิกสีเลน พาหิรกอนสเนน วา อุเปตา หุตฺวาติ โยชนาฯ วา-สทฺเทน ขีรปานมธุสายนาทีนิปิ สงฺคณฺหาติฯ ปกาเรหิ ทิฏฺฐาทีหิ วาเรติ กายกมฺมาทิเก สราเปติ คารยฺเห กโรติ เอตายาติ ปวารณา, ปฏิปตฺติวิโสธนาย อตฺตโน อตฺตโน วชฺชโสธนาย โอกาสทานํฯ ยสฺมา เยภุยฺเยน วสฺสํวุฏฺเฐหิ กาตพฺพา เอสา วิสุทฺธิเทสนา, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘วสฺสํวุฏฺฐปวารณายฯ วิสุทฺธิปวารณาติปิ เอติสฺสาว นาม’’นฺติฯ ตทา ตสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ตุณฺหีภาวสฺส อนวเสสตายปิ วณฺณํ ทสฺเสตุํ ปาฬิยํ ‘‘ตุณฺหีภูต’’นฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยโต ยโต…เป.… นตฺถี’’ติฯ หตฺถสฺส กุกฺกุจฺจตา อสํยโม อสมฺปชญฺญกิริยา หตฺถกุกฺกุจฺจํฯ ตถา ปาทกุกฺกุจฺจํ เวทิตพฺพํ, วา-สทฺโท อวุตฺตวิกปฺปตฺโถ, เตน ตทญฺเญสมภาโว วิภาวิโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปญฺจปสาเทหีติ ปญฺจวณฺเณหิ ปสาเทหิฯ โวสฺสคฺคตฺโถ ยถารุจิ กิริยาย โวสฺสชฺชนํฯ ปุจฺฉนตฺเถติ ปฏิกฺเขปมุเขเนว ปุจฺฉนตฺเถ กาโร, เม กิญฺจิ กิริยํ วา วาจสิกํ วา น ครหถ, กิํ นุ ครหถ กายวาจาหีติ อตฺโถฯ เกจิ ‘‘ทฺวาราเนวา’’ติ ทฺวารสีเสน ทฺวารปฺปวตฺตจริยํ วทนฺติฯ วิสุทฺธิปวารณาย อธิปฺเปตตฺตา เยน ปวาริตํ, เตเนว วิสุทฺธีติ ญายติ, เยน น ปวาริตํฯ กิํ นุ ตํ อวิสุทฺธนฺติ สิยา กสฺสจิ ปุถุชฺชนสฺส อาสงฺกา? ตนฺนิวารณตฺถมาห ‘‘โน อปริสุทฺธตฺตา’’ติฯ

มโนทฺวารํ ปริสุทฺธํ อสุจิการกอุปกฺกิเลสานํ ทูรีกตตฺตาฯ อิทานิ เอตรหิ พุทฺธกาเลฯ เอตฺถาติ มโนทฺวารปริสุทฺธิยํฯ

กายวจีสมาจารปริสุทฺธิยา ปเวทิตาย มโนสมาจารปริสุทฺธิ อตฺถโต ปเวทิตาว โหตีติ ‘‘กายิกํ วา วาจสิกํ วา’’อิจฺเจวาหฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘กายิกํ วา วาจสิกํ วาติ อิทํ จตุนฺนํ อรกฺขิยตํ สนฺธาย เถโร อาหา’’ติฯ ‘‘ภิกฺขเว, ปวาเรมิ โว’’ติ ภิกฺขุสงฺฆวิสยตฺตา ปวารณาย ตตฺถ ภิกฺขุสงฺเฆน วตฺตพฺพํ ปฏิวจนํ เทนฺโต ธมฺมเสนาปติ ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภารํ วหนฺโต’’ติ วุตฺโตฯ เตนาห ‘‘น โข มยํ, ภนฺเต’’ติอาทิฯ อรกฺขิยานีติ ปรานุวาทโต น ภายิตพฺพานิ สุปริสุทฺธภาวโตฯ

‘‘อนุปฺปนฺนสฺสา’’ติ อิทํ อธิปฺปายิกวจนนฺติ ตทธิปฺปายํ วิวรนฺโต ‘‘กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธโต ปฏฺฐายา’’ติอาทิมาหฯ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธโตติ วิภตฺเต นิสฺสกฺกํ, ตสฺมา กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธโต โอรนฺติ อตฺโถติฯ อญฺเญนาติ อิโต ภควโต อญฺเญนฯ อนุปฺปาทิตปุพฺพสฺสาติ ปรสนฺตาเน น อุปฺปาทิตปุพฺพสฺสฯ สสนฺตาเน ปน ปจฺเจกพุทฺธานํ วเสน น อุปฺปาทิโตติ น สกฺกา วตฺตุํฯ สมนุอาคตาติ สมฺมา อนุ อุปคตาฯ ภควโต สีลาทโย คุณาติ พุทฺธภูตสฺส คุณา อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘อรหตฺตมคฺคเมว นิสฺสาย อาคตา’’ติฯ สพฺพคุณาติ ทสพลญาณาทโย สพฺเพ พุทฺธคุณาฯ ภนฺเตติ เอตฺถ อิติสทฺโท อาทิอตฺโถฯ เตน ‘‘อิเมสํ ปน…เป.… วาจสิกํ วา’’ติ ยาวายํ ปาฬิปเทโส, ตํ สพฺพํ คณฺหาติฯ เตนาห ‘‘อิทํ เถโร…เป.… ปวาเรนฺโต อาหา’’ติฯ

ยํ อตฺตโน ปุญฺญานุภาวสิทฺธํ จกฺกรตนํ นิปฺปริยายโต เตน ปวตฺติตํ นาม, น อิตรนฺติ ปฐมนโย วุตฺโตฯ ยสฺมา ปวตฺติตสฺเสว อนุปวตฺตนํ, ปฐมนโย จ ตํสทิเส ตพฺโพหารวเสน วุตฺโตติ ตํ อนาทิยิตฺวา ทุติยนโย วุตฺโตฯ ทสวิธนฺติ อนฺโตชนสฺมิํ, พลกาเย รกฺขาวรณคุตฺติยา สํวิธานํ, ขตฺติเยสุ อนุยุตฺเตสุ, พฺราหฺมณคหปติเกสุ, เนคมชานปเทสุ, สมณพฺราหฺมเณสุ, มิคปกฺขีสุ อธมฺมจารปฏิกฺเขโป, อธนานํ ธนานุปฺปทานํ, สมณพฺราหฺมเณ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหปุจฺฉนนฺติ เอวํ ทสวิธํฯ ตตฺถ คหปติเก ปกฺขิชาเต จ วิสุํ กตฺวา คหณวเสน ทฺวาทสวิธํฯ จกฺกวตฺติวตฺตนฺติ จกฺกวตฺติภาวาวหํ วตฺตํฯ

ยสฺมา ยาถาวโต ปวตฺติตํ, ตทนุรูปกํ ปน ญาเยน ยุตฺตเกน ปวตฺติตํ นาม โหตีติ อาห ‘‘สมฺมา นเยน เหตุนา การเณนา’’ติฯ อุภโตภาควิมุตฺตาติ อุภยภาเคหิ อุภยภาคโต วิมุตฺตาติ อยเมตฺถ อตฺโถติ ทสฺเสติ ‘‘ทฺวีหิ ภาเคหิ วิมุตฺตา, อรูปา…เป.… นามกายโต’’ติ อิมินาฯ เตวิชฺชาทิภาวนฺติ เตวิชฺชฉฬภิญฺญจตุปฺปฏิสมฺภิทภาวํฯ ปญฺญาวิมุตฺตา หิ ตํ ติวิธํ อปฺปตฺตา เกวลํ ปญฺญาย เอว วิมุตฺตาฯ

วิสุทฺธตฺถายาติ วิสุทฺธิปวารณตฺถายฯ สํโยชนฏฺเฐน สํโยชนสงฺขาเต เจว พนฺธนฏฺเฐน พนฺธนสงฺขาเต จวิชิตสงฺคามนฺติ ยถา ราคาทโย ปุน น สีสํ อุกฺขิปนฺติ, เอวํ อริยมคฺคเสนาย วเสน วิชิตสงฺคามํฯ เตนาห ‘‘วิชิตราคโทสโมหสงฺคาม’’นฺติฯ มารพลสฺสาติ มารเสนาย, มารสฺส วา สามตฺถิยสฺสฯ เวเนยฺยสตฺถนฺติ วิเนตพฺพชนสมูหํฯ สกฏาทิสตฺถสภาคโต วิเนยฺโยว สตฺโถติ ตํ เวเนยฺยสตฺถํฯ สีลสาราทิอภาวโต อนฺโตตุจฺโฉ

ปวารณาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ปโรสหสฺสสุตฺตวณฺณนา

[216] สหสฺสโต ปรํ อฑฺฒเตยฺยภิกฺขุสตํ ตทา ภควนฺตํ ปยิรุปาสตีติ อาห ‘‘ปโรสหสฺสนฺติ อติเรกสหสฺส’’นฺติฯ นิพฺพาเน กุโตจิ ภยํ นตฺถีติ กุโตจิปิ การณโต นิพฺพาเน ภยํ นตฺถิ อสงฺขตภาเวน สพฺพโส เขมตฺตาฯ เตนาห ภควา – ‘‘เขมญฺจ โว, ภิกฺขเว, ธมฺมํ เทเสสฺสามิ เขมคามินิญฺจ ปฏิปท’’นฺติอาทิ (สํ. นิ. 4.379-408)ฯ น กุโตจิ ภยํ เอตสฺมิํ อธิคเตติ อกุโตภยํ, นิพฺพานํฯ เตนาห ‘‘นิพฺพานปฺปตฺตสฺสา’’ติอาทิฯ วิปสฺสิโต ปฏฺฐายาติ อมฺหากํ ภควโต นามวเสน อิสีนํ สตฺตมภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ เต หิ ตตฺถ ตตฺถ สุตฺเต พหุโส กิตฺติตาฯ อิสีนนฺติ วา ปจฺเจกพุทฺธสาวกพาหิรกอิสีนํ สตฺตโม อุตฺตโร เสฏฺโฐติ อตฺโถฯ