2. อรติสุตฺตวณฺณนา

[210] วิหารครุโก กิเรส เถโรติ เอเตน เถโร อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ วงฺคีสํ โอวทิตุํ อนวสโรฯ เตน อนฺตรนฺตรา ตสฺส จิตฺตํ ราโค อนุทฺธํเสตีติ ทสฺเสติฯ สาสเน อรตินฺติ สีลปริปูรเณ สมถวิปสฺสนาภาวนาย จ อนภิรติํฯ กามคุเณสุ จ รตินฺติ ปญฺจสุ กามโกฏฺฐาเสสุ อสฺสาทํฯ ปาปวิตกฺกนฺติ กามสงฺกปฺปํฯ สพฺพากาเรนาติ สพฺเพ ตทงฺควิกฺขมฺภนสมุจฺฉินฺทนากาเรนฯ ยถา มหนฺตํ อรญฺญํ วนถนฺติ, เอวํ มหนฺตํ กิเลสวนํ ‘‘วนถ’’นฺติ วุตฺตํฯ

ปถวิญฺจ เวหาสนฺติ ภุมฺมตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํ, ตสฺมา ปถวิยํ อากาเส จาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปถวิฏฺฐิต’’นฺติอาทิฯ ชคตีติ จ ปถวิยา เววจนํฯ เตนาห ‘‘อนฺโตปถวิย’’นฺติฯ ปริชีรตีติ สพฺพฺพโส ชรํ ปาปุณาติฯ สมาคนฺตฺวาติ ญาเณน สมาคนฺตฺวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘มุตตฺตาติ วิญฺญาตตฺตภาวา’’ติฯ

ปฏิฆปเทน คนฺธรสา คหิตา ฆานชิวฺหานํ ปฏิหนนวเสน ปวตฺตนโตฯ มุตปเทน โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ คหิตํ มุตฺวา คเหตพฺพโตฯ น ลิปฺปตีติ น มกฺขียติฯ

สฏฺฐิ-สทฺโท ฉ-สทฺเทน สมานตฺโถติ ‘‘สฏฺฐินิสฺสิตา’’ติ ปทสฺส ‘‘ฉอารมฺมณนิสฺสิตา’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ ปุถู อธมฺมวิตกฺกาติ รูปวิตกฺกาทิวเสน พหู นานาวิตกฺกา มิจฺฉาสงฺกปฺปาฯ ชนตาย นิวิฏฺฐาติ มหาชเน ปติฏฺฐิตาฯ เตสํ วเสนาติ เตสมฺปิ มิจฺฉาวิตกฺกานํ วเสนฯ น กตฺถจิ อารมฺมเณฯ กิเลสวคฺคคโตติ กิเลสสงฺคณิกํ อุปคโต น ภเวยฺย, กิเลสวิตกฺกา น อุปฺปาเทตพฺพาติ อตฺโถฯ ทุฏฺฐุลฺลวจนํ กามปฏิสํยุตฺตกถาฯ

ทพฺพชาติโกติ ทพฺพรูโปฯ เนปกฺเกนาติ โกสลฺเลนฯ นิพฺพานํ ปฏิจฺจาติ อสงฺขตธาตุํ อารมฺมณวเสน ปฏิจฺจฯ ปรินิพฺพานกาลนฺติ อนุปาทิเสสนิพฺพานกาลํฯ

อรติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เปสลสุตฺตวณฺณนา

[211] เอเตสนฺติ เอเตสํ มหลฺลกานํฯ น ปาฬิ อาคจฺฉติ อปฺปคุณภาวโตฯ น จ ปาฬิ อุปฏฺฐาติ, เอกาย ปาฬิยา สติ ปาฬิคติยา ตถา ตถา อุปฏฺฐานมฺปิ เนสํ นตฺถีติ วทติฯ น อฏฺฐกถาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ สิถิลธนิตาทิตํตํพฺยญฺชนพุทฺธิํ อหาเปตฺวา อุจฺจารณํ ปทพฺยญฺชนมธุรตาฯ อติกฺกมิตฺวา มญฺญติ อญฺเญ ภิกฺขูฯ หีฬนวเสน อภิภวิตฺวา ปฏิภานสุเตน อตฺตานํ ปสํสติ สมฺภาเวติฯ มานสฺส ปวตฺติตาย สหชาตนิสฺสยาทิปจฺจยธมฺมา ตํสหภุธมฺมาฯ มานวเสน วิปฺปฏิสารี อหุวาฯ มา อโหสีติ โยชนาฯ วณฺณภณนนฺติ ปเรหิ กิริยมานํ คุณาภิตฺถวํฯ อขิโลติ ปญฺจเจโตขิลรหิโตฯ นิสฺเสสํ นววิธนฺติ นววิธมฺปิ มานํ กสฺสจิ เอกเทสสฺสปิ อเสสโตฯ วิชฺชายาติ อคฺคมคฺควิชฺชายฯ อจฺจนฺตเมว สมิตตาย วูปสมิตตาย สมิตาวีฯ

เปสลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[212] ราโคติ เอตฺถ อายสฺมโต วงฺคีสสฺส ราคสฺส อุปฺปตฺติยา การณํ วิภาเวตุํ ‘‘อายสฺมา อานนฺโท’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตนฺติ อานนฺทตฺเถรํฯ อารมฺมณํ ปริคฺคเหตุนฺติ กายเวทนาทิเภทํ อารมฺมณํ สติโคจรํฯ อสุภทุกฺขาทิโต, รูปาทิเอเกกเมว วา ฉฬารมฺมณํ อนิจฺจทุกฺขาทิโต ปริคฺคณฺหิตุํ ปริจฺฉิชฺช ชานิตุํฯ อิตฺถิรูปารมฺมเณติ อิตฺถิสนฺตาเน รูปสภาเว อารมฺมเณฯ

นิพฺพาปนนฺติ นิพฺพาปยติ เอเตนาติ นิพฺพาปนํฯ วิปลฺลาเสนาติ อสุเภ ‘‘สุภ’’นฺติ วิปลฺลาสภาวเหตุฯ ราคฏฺฐานิยนฺติ ราคุปฺปตฺติเหตุฯ อิฏฺฐารมฺมณนฺติ สุภารมฺมณํฯ เอตฺถ จ อิฏฺฐารมฺมณสีเสน ตตฺถ อิฏฺฐาการคฺคหณํ วทติฯ ตญฺหิ วชฺชนียํฯ ปรโตติ อวสวตฺตนตฺเถน อญฺญโตฯ สงฺขารา หิ ‘‘มา ภิชฺชนฺตู’’ติ อิจฺฉิตาปิ ภิชฺชนฺเตว, ตสฺมา เต อวสวตฺติตฺตา ปโร นาม, สา จ เนสํ ปรตา อนิจฺจทสฺสเนน ปากฏา โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ปรโต ปสฺสาติ อนิจฺจโต ปสฺสา’’ติฯ