เมนู

ภควา หิ อายสฺมโต อุปวาณสฺส เทวหิตพฺราหฺมณสฺส ตํ สมฺภาวิตํ ภวิสฺสติ ติกิจฺฉาปฏิยตฺตํ, ตาย จ อตฺตโน โรคสฺส วูปสมนํ, ตปฺปสงฺเคน จ เทวหิตพฺราหฺมโณ มม สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ธมฺมสฺสวเนน สรเณสุ สีเลสุ จ ปติฏฺฐหิสฺสตีติ สพฺพมิทํ ญตฺวา เอวํ ‘‘อิงฺฆ เม ตฺวํ, อุปวาณ, อุณฺโหทกํ ชานาหี’’ติ อโวจฯ อาคมนียปฺปฏิปทํ ปุพฺพภาคปฺปฏิปทํ ปุพฺพภาคปฺปฏิปตฺติํ กเถตุํ วฏฺฏติ อนุตฺตริมนุสฺสธมฺมตฺตาฯ สเทวเกน โลเกนาติ อนวเสสโต โลกสฺส คหณํฯ ผลวิเสสากงฺขาย ปูเชตพฺพาติ ปูชนียา, เต เอว อิธ ‘‘ปูชเนยฺยา’’ติ วุตฺตาฯ ตถา อาทเรน ปูเชตพฺพตาย สกฺการิยา, อา-การสฺส รสฺสตฺตํ, ริ-สทฺทสฺส จ เร-อาเทสํ กตฺวา ‘‘สกฺกเรยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อปจเยยฺยา’’ติ วตฺตพฺเพ ย-การโลปํ กตฺวา ‘‘อปเจยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ เตสนฺติ สเทวเกน ปูชเนยฺยาทีนํฯ หริตุนฺติ เนตุํฯ

เอตฺตเกนปีติ อุปสงฺกมนาทินา เอตฺตเกน อปฺปมตฺตเกนปิ กตวตฺเตน อยํ กิตฺติ…เป.… โสมนสฺสชาโต

ยชมานสฺสาติ เทยฺยธมฺมํ เทนฺตสฺสฯ ทกฺขิณาย อิชฺฌนํ นาม วิปุลผลภาโวติ อาห ‘‘มหปฺผโล โหตี’’ติฯ วิทิตนฺติ ปฏิวิทฺธปจฺจกฺขกตํฯ อาชานาตีติ วุตฺถภวาทิํ ปริยาทาย ชานาติ ปฏิวิชฺฌติฯ ชานิตฺวาติ จตฺตาริ สจฺจานิ มคฺคปฏิปาฏิยา ปฏิวิชฺฌิตฺวาฯ อคฺคปฺปตฺตตาย กตกิจฺจตํ ปตฺโตฯ พฺราหฺมเณน อตฺตนา กโต กาโร จ ภควโต เอว ปจฺจุปฏฺฐาตีติ ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิมินา ขีณาสเว ยชนากาเรน ยชนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ

เทวหิตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. มหาสาลสุตฺตวณฺณนา

[200] ยสฺมา ตสฺส พฺราหฺมณสฺส อนิสฺสยสฺส ชิณฺณภาเวน วิเสสโต กาโย ลูโข ชาโต, ชิณฺณปิโลติกขณฺเฑหิ สงฺฆฏิตํ ปาวุรณํ, ตสฺมา ‘‘ลูขปาวุรโณ’’ติ ปทสฺส ‘‘ชิณฺณปาวุรโณ’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ ปาฏิเยกฺกนฺติ ปุตฺเตสุ เอกเมโก เอกเมกาย วาจาย วิสุํ วิสุํฯ

สมฺปุจฺฉนํ นาม อิธ สมฺมนฺตนนฺติ อาห ‘‘สทฺธิํ มนฺตยิตฺวา’’ติฯ นนฺทิสฺสนฺติ อภินนฺทิํฯ อตีตตฺเถ หิ อิทํ อนาคตวจนํฯ เตนาห ‘‘นนฺทิชาโต…เป.… อโหสิ’’นฺติฯ ภุสฺสนฺตาติ นิพฺภุสฺสนวเสน รวนฺตาฯ

วโยคตนฺติ ปจฺฉิมวยํ อุปคตํฯ โส ปน ยสฺมา ปุริเม ทฺเว วเย อติกฺกมวเสน คโตฯ ปจฺฉิมํ เอกเทสโต อติกฺกมนวเสน, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘ตโย วเย คตํ อติกฺกนฺตํ ปจฺฉิมวเย ฐิต’’นฺติฯ

นิปฺปริโภโคติ ชิณฺณภาเวน ชวปรกฺกมหานิยา อปริโภโค น ภุญฺชิตพฺโพฯ ขาทนา อปนียตีติ ยวสํ อททนฺตา ตโต นีหรนฺติ นามฯ เถโรติ วุฑฺโฒฯ

อนสฺสวาติ น วจนกราฯ อปฺปติสฺสาติ ปติสฺสยรหิตาฯ อวสวตฺติโนติ น มยฺหํ วเสน วตฺตนกาฯ สุนฺทรตโรติ อุปตฺถมฺภการิภาเวน สุนฺทรตโรฯ

ปุรโตติ อุปตฺถมฺภกภาเวน ปุรโต กตฺวาฯ อุทเก ปติฏฺฐํ ลภติ ตตฺถ ปติฏฺฐโต ถิรปติฏฺฐภาวโตฯ อทฺธปติฏฺโฐ หิ ทณฺโฑ ทณฺฑธรปุริสสฺส ปติฏฺฐํ ลภาเปติฯ

พฺราหฺมณิโยติ อตฺตโน พฺราหฺมณิโยฯ ปาฏิเยกฺกนฺติ ‘‘อสุกสฺส เคเห อสุกสฺส เคเห’’ติ เอวํ อุทฺเทสิกํ กตฺวา วิสุํ วิสุํฯ มา นิยฺยาเทหิ, อมฺหากํ รุจฺจนฏฺฐานเมวาติ ตว ปุตฺตานํ เคเหสุ ยํ อมฺหากํ รุจฺจนฏฺฐานํฯ ตตฺถเมว คมิสฺสามาติ สพฺเพสมฺปิ เอเตสํ อนุคฺคหํ กาตุกาโม ภควา เอวมาหฯ

ตโต ปฏฺฐายาติ โสตาปตฺติผลปฏิลาภโต ปฏฺฐายฯ ยทตฺถํ มยํ อิมสฺส พฺราหฺมณสฺส มหาสมฺปตฺติทานาทินา อนุคฺคโห กโต, โส จสฺส ปุตฺตปริชนสฺสปิ อตฺโถ สิทฺโธติ สตฺถา น สพฺพกาลํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺตานํ เคหํ อคมาสิ, เต เอว ปน กาเลน กาลํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ยถาวิภวํ สกฺการสมฺมานํ อกํสูติ อธิปฺปาโยฯ

มหาสาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มานตฺถทฺธสุตฺตวณฺณนา

[201] มาเนน ถทฺโธติ ‘‘อยํ โข’’ติอาทินา ปคฺคหิเตน มาเนน ถทฺโธ พชฺฌิตจิตฺโต ถทฺธอโยสลาโก วิย กสฺสจิปิ อโนนโตฯ น กิญฺจิ ชานาติ โลเก ปฏิสนฺถารมตฺตสฺสปิ อชานนโตฯ

อพฺภุตวิตฺตชาตาติ สญฺชาตอพฺภุตวิตฺตาฯ วิตฺตํ วิตฺตีติ จ ตุฏฺฐิปริยายาฯ อภูตปุพฺพายาติ ยา ตสฺสา ปริสาย วิตฺติ ตทา ภูตา, สา อิโต ปุพฺเพ อภูตาฯ เตนาห ‘‘อภูต…เป.… สมนฺนาคตา’’ติฯ อสฺส ปุคฺคลสฺสาติ อเนน ปุคฺคเลนฯ อปจิตาติ ปรมนิปจฺเจน ปูชนียสามญฺญโต ตตฺถ อตฺตโน ปกฺขิปนํ อิธ เทสนาโกสลฺลํฯ

มานตฺถทฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปจฺจนีกสุตฺตวณฺณนา

[202] ‘‘สพฺพํ เสต’’นฺติ เกนจิ วุตฺเต ตสฺส ปจฺจนีกํ กโรนฺตสฺเสว อสฺส พฺราหฺมณสฺสฯ วิเนตฺวาติ วินาเสตฺวาฯ สุณาตีติ อตฺโถติ ‘‘สุณาตี’’ติ กิริยาปทํ อาหริตฺวา คาถาย อตฺโถ เวทิตพฺโพ ‘‘ชญฺญา สุภาสิต’’นฺติ วุตฺตตฺตาฯ น หิ อสุตฺวา เทสิตํ ชานิตุํ สกฺโกนฺติฯ

ปจฺจนีกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ