อาโลกฏฺฐาเนติ อตฺตนา กตอาโลกฏฺฐาเนฯ อาโลกกิจฺจํ นตฺถีติ อนฺธการฏฺฐาเน อาโลกทสฺสนํ วิย อาโลกฏฺฐาเน อาโลกทสฺสนกิจฺจํ นตฺถิฯ ตสฺมา เตสํ สตฺตานํ ‘‘กิํ อาโลโก อยํ, กสฺส นุ โข อยํ อาโลโก’’ติ? วิจินนฺตานํ จินฺเตนฺตานํฯ สพฺเพติ สหสฺสิโลกธาตุยํ สพฺเพ เทวมนุสฺสาฯ โอสฏาย ปริสายาติ ธมฺมสฺสวนตฺถํ สพฺโพสฏาย ปริจิตปริจฺฉินฺนาย ปริสายฯ สทฺทํ สุณิํสูติ น เกวลํ สทฺทเมว สุณิํสุ, อถ โข อตฺโถปีติ ยถาธิปฺเปโต เตสํ ปกติสวนุปจาเร วิย ปากโฏ อโหสิ, ติสหสฺสิโลกธาตุํ วิญฺญาเปสีติฯ

อรุณวตีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปรินิพฺพานสุตฺตวณฺณนา

[186] เอวํ ตํ กุสินาราย โหตีติ ยถา อนุโรธปุรสฺส ถูปาราโม ทกฺขิณปจฺฉิมทิสายํ, เอวํ ตํ อุยฺยานํ กุสินาราย ทกฺขิณปจฺฉิมทิสายํ โหติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา นครํ ปวิสิตุกามา อุยฺยานโต อุเปจฺจ วตฺตนฺติ คจฺฉนฺติ เอเตนาติ อุปวตฺตนนฺติ วุจฺจติ, ตสฺมาฯ ตนฺติ สาลปนฺติภาเวน ฐิตํ สาลวนํฯ อนฺตเรนาติ เวมชฺเฌฯ อปฺปมชฺชนํ อปฺปมาโท, โส ปน อตฺถโต ญาณูปสํหิตา สติฯ ยสฺมา ตตฺถ สติยา พฺยาปาโร สาติสโย, ตสฺมา ‘‘สติอวิปฺปวาเสนา’’ติ วุตฺตํฯ อปฺปมาทปเทเยว ปกฺขิปิตฺวา อภาสิ อตฺถโต ตสฺส สกลสฺส พุทฺธวจนสฺส สงฺคณฺหนโตฯ

ฌานาทีสุ จิตฺเต จ ปรมุกฺกํสคตวสีภาวตาย ‘‘เอตฺตเก กาเล เอตฺตกา สมาปตฺติโย สมาปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา สมาปตฺติสมาปชฺชนํ ปรินิพฺพานปริกมฺมนฺติ อธิปฺเปตํฯ เถโรติ อนุรุทฺธตฺเถโรฯ

อยมฺปิ จาติ ยถาวุตฺตปญฺจสฏฺฐิยา ฌานานํ สมาปนฺนกถาปิ สงฺเขปกถา เอวฯ กสฺมา? ยสฺมา ภควา ตทา เทวสิกํ วฬญฺชนสมาปตฺติโย สพฺพาปิ อปริหาเปตฺวา สมาปชฺชิ เอวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิพฺพานปุรํ ปวิสนฺโต’’ติอาทิมาหฯ