2. เทวทตฺตสุตฺตวณฺณนา

[183] อปฺปญฺญตฺเต เอว สิกฺขาปเท เฉชฺชคามิกมฺมสฺส กตตฺตา สลิงฺเคเนว จ ฐิตตฺตา ‘‘เทวทตฺโต สาสนโต ปกฺกนฺโต’’ติ น วตฺตพฺโพติ อจิรปกฺกนฺเตติ เอตฺถ ‘‘สาสนโต ปกฺกนฺเต’’ติ อวตฺวา ‘‘เวฬุวนโต คยาสีสํ คเต’’ติ วุตฺตํฯ ปกตตฺโต หิ ภิกฺขุสงฺฆํ ภินฺเทยฺย, น อปกตตฺโตติฯ วฬวายาติ วฬวาย กุจฺฉิยํ ชาตํฯ

เทวทตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อนฺธกวินฺทสุตฺตวณฺณนา

[184] ชนตนฺติ ชนานํ สมูหํ, ชนสญฺจรณฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ มนุสฺสานํ อนุปจาเรติ ยตฺตเก กสนาทิกิจฺจํ กโรนฺตานํ สญฺจาโร โหติ, เอตฺตกํ อติกฺกมิตฺวา อนุปจาเรฯ สํโยชนวิปฺปโมกฺขาติ สํโยชนวิโมกฺขเหตุฯ วิเวกรติํ ปวิเวกสุขชฺฌานํ อลภนฺโตฯ จิตฺตานุรกฺขณตฺถนฺติ ปุพฺเพ มํ มนุสฺสา ‘‘อรญฺญวาเสน ปวิวิตฺโต อสํสฏฺโฐ อารทฺธวีริโย’’ติ มญฺญิํสุ, อิทานิ คามนฺเต วสนฺตํ ทิสฺวา คณสงฺคณิกาย นิวุฏฺโฐติ อปฺปสาทํ อาปชฺชิสฺสนฺติฯ ยทิปิ เม อิธ อภิรติ นตฺถิ, เอวํ สนฺเตปิ อิเธว วสิสฺสามีติ วิกฺขิตฺตจิตฺเตน หุตฺวา น วสิตพฺพํ, โก อตฺโถ จิตฺตวสํ คนฺตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ สติปฏฺฐานปรายโณติ สติปฏฺฐานภาวนารโตฯ เอวํ หิสฺส คณวาโสปิ ปาสํโส วิเวกวาเสน วินา สมณกิจฺจสฺส อสิชฺฌนโตฯ

วฏฺฏภยโต ปมุตฺโต อชฺฌาสยวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ

นิสีทิ ตตฺถ ภิกฺขูติ อิมินา สตฺตูปลทฺธิยา อนิสฺสิตตฺตา ยถารุจิยา เตสํ นิสชฺชํ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘อิมินา’’ติอาทิฯ

อิมินา จ อิมินา จ อากาเรน ชาตนฺติ น อนุสฺสวทสฺสนเมตํ, น อนุสฺสวคฺคหณํฯ ตกฺกเหตุ นยเหตุ วา น วทามีติ โยชนาฯ ปิฏกํ คนฺโถ สมฺปทียติ เอตสฺสาติ ปิฏกสมฺปทานํ, คนฺถสฺส อุคฺคณฺหนโต เตน ปิฏกสฺส อุคฺคณฺหนกภาเวน, เกนจิ คนฺถานุสาเรน เอวํ น วทามีติ อตฺโถฯ พฺรหฺมสฺส เสฏฺฐสฺส ธมฺมสฺส จริยํ วาจสิกํ ปวตฺตตีติ พฺรหฺมจริยํ, ธมฺมเทสนาฯ ภาวิเตน มรณสฺส สพฺพโส ภาเคน วิปฺปหาเนน มรณปริจฺจาคีนํฯ เต จ ขีณชาติกาติ อาห ‘‘ขีณาสวาน’’นฺติฯ

ทสธา ทสาติ ทสกฺขตฺตุํ ทสฯ อญฺญนฺติ ปญฺจสตาธิกสหสฺสโต อญฺญํฯ ปุญฺญภาคิโนติ วิวฏฺฏนิสฺสิตปุญฺญสฺส ภาคิโน ตสฺสา เทสนาย เอตฺตกา สตฺตา ชาตาติ คเณตุํ อหํ น สกฺโกมีติ ทสฺเสติฯ พฺรหฺมธมฺมเทสนนฺติ พฺรหฺมุนา วุตฺตํ อาหฯ

อนฺธกวินฺทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อรุณวตีสุตฺตวณฺณนา

[185] อภิภู สมฺภโวติ เตสํ ทฺวินฺนํ มหาเถรานํ นามานิฯ เตสํ วิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘เตสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอเต ทฺเว ตสฺส ภควโต อคฺคสาวกาติ ทสฺเสติฯ อวชฺฌายนฺตีติ เหฏฺฐา กตฺวา จินฺเตนฺติฯ ขิยฺยนฺติ ตํ ลามกโต จินฺเตตพฺพตํ ปาเปนฺติ ปาปกตํ กโรนฺติฯ วิตฺถารยนฺตาติ ตเมว ลามกโต จินฺเตตพฺพตํ เวปุลฺลํ ปาเปนฺตาฯ สพฺเพ ปาสณฺฑา อตฺตโน อตฺตโน สมเย สิทฺธนฺเต สพฺเพ เทวมนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน สมเย ปฏิลาเภ ปฏิลทฺธอตฺเถ ปุริสการํ วณฺณยนฺตีติ โยชนาฯ

อารมฺภวีริยนฺติ มจฺจุเสนาสงฺขาตกิเลสธุนเน อารมฺภวีริยํ, ยา ‘‘อารมฺภธาตู’’ติ วุจฺจติ ฯ นิกฺกมวีริยนฺติ โกสชฺชปฏิปกฺขภูตํ วีริยํ, ยา ‘‘นิกฺกมธาตู’’ติ วุจฺจติฯ ปโยคํ กโรถาติ ปรํ ปรํ ฐานํ อกฺกมนโต ตโตปิ พลวตรํ ภาวนาภิโยคํ ปวตฺเตถาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปรกฺกมถา’’ติฯ กิเลสเสนา นาม ราคาทิกิเลสสมูโห, โส มรณปจฺจยภาวโต ‘‘มจฺจุโน เสนา’’ติ วุจฺจติฯ ตญฺหิ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘มหาเสเนน มจฺจุนา’’ติ (ม. นิ. 3.272, 275, 276)ฯ ขนฺธานํ ปฐมาภินิพฺพตฺติ ชาติ, ตทญฺญํ ปน เตสํ ปฏิปาฏิ ปวตฺตํ สํสาโรติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘ชาติญฺจ สํสารญฺจา’’ติฯ ยสฺมา ‘‘เอกมฺปิ ชาติํ ทฺเวปิ ชาติโย’’ติอาทีสุ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ภเว อาทานนิกฺเขปปริจฺฉินฺนขนฺธปฺปวตฺติ ‘‘ชาตี’’ติ วุจฺจติ, สา เอว ยาว ปรินิพฺพานา อปราปรํ ปวตฺตมาโน สํสาโร ‘‘อิโต จิโต สํสรณ’’นฺติ กตฺวา, ตสฺมา อาห ‘‘ชาติสงฺขาตํ วา สํสาร’’นฺติฯ ปริจฺเฉทนฺติ ปริโยสานํฯ โอภาสํ ผรีติ สมฺพนฺโธฯ