อตฺตานํ ภาเวตฺวาติ สีลาทีหิ คุเณหิ อตฺตานํ วฑฺเฒตฺวา ปริพฺรูหิตฺวา ฐิโตฯ

ปุถุชฺชนา ตสา ตณฺหามานทิฏฺฐิปริตฺตาสวเสน ตาสนโตฯ ขีณาสวา ถาวรา นาม สพฺพโส คตีสุ สญฺจรณาภาวโตฯ ตถา หิ จตุนฺนํ สจฺจานํ สพฺพโส อทิฏฺฐตฺตา ภวทายชฺชสฺส ตณฺหาทาสพฺยสฺส ภาวโต เอกจฺจาสุ คตีสุ สญฺจรณสภาวโต เสกฺขา ถาวรา น โหนฺติฯ ภชมานาติ ภชาปิยมานาฯ ถาวรปกฺขเมว ภชนฺติ สพฺพเสฏฺฐปกฺขํ เอกนฺตปสฏฺฐํ ภชมานภาวํ อุปาทายฯ

ปหีนกิเลโส ขีณาสโว วิเสโนฯ สุขํ อายติ สุขายติ, ตสฺส การกํ สุขายติกํฯ

พฺรหฺมเทวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. พกพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา

[175] ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ เอวํ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ สสฺสตทิฏฺฐิฯ สห กาเยนาติ สห เตน พฺรหฺมตฺตภาเวนฯ พฺรหฺมฏฺฐานนฺติ อตฺตโน พฺรหฺมวตฺถุํฯ อนิจฺจํ ‘‘นิจฺจ’’นฺติ วทติ อนิจฺจตาย อตฺตโน อปญฺญายมานตฺตาฯ ถิรนฺติ ทฬฺหํ, วินาสาภาวโต สารภูตนฺติ อตฺโถฯ อุปฺปาทวิปริณามาภาวโต สทา วิชฺชมานํฯ เกวลนฺติ ปริปุณฺณํฯ เตนาห ‘‘อขณฺฑ’’นฺติฯ เกวลนฺติ วา ชาติอาทีหิ อสมฺมิสฺสํ, วิรหิตนฺติ อธิปฺปาโยฯ อุปฺปาทาทีนํ อภาวโต เอว อจวนธมฺมํฯ โกจิ ชายนโก…เป.… อุปปชฺชนโก วา นตฺถิ นิจฺจภาวโต ฐาเนน สทฺธิํ ตนฺนิวาสีนํฯ นิจฺจภาวญฺหิ โส ปฏิชานาติฯ ติสฺโส ฌานภูมิโยติ ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌานภูมิโยฯ จตุตฺถชฺฌานภูมิวิเสสา หิ อสญฺญสุทฺธาวาสารุปฺปภวาฯ นิพฺพานนฺติ วา เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, น ปริสมาปนตฺโถ, ตสฺมา ‘‘สพฺพ’’นฺติ อิมินา ‘‘อสญฺญ…เป.… ภวา’’ติ วุตฺตํ สงฺคณฺหาติฯ ปฏิพาหตีติ สนฺตํเยว สมานํ อชานนฺโตว ‘‘นตฺถี’’ติ ปฏิกฺขิปติฯ เอเก อุตฺตรวิหารวาสิโนฯ

เหฏฺฐูปปตฺติโกติ เหฏฺฐา ภูมีสุ อุปฺปนฺนอุปปตฺติโกฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘อนุปฺปนฺเน’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เหฏฺฐุปปตฺติกํ กตฺวาติ ยถาฐิตภูมิโต เหฏฺฐา ตติยชฺฌานภูมิยํ อุปปตฺติฌานํ กตฺวา, น อุปริฌานสฺส วิย ปตฺถนามตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ ปฐมกาเลติ ตสฺมิํ ภเว ปฐมกาเลฯ อญฺญาสิ อาสนฺนภาวโตฯ อุภยนฺติ ตํ ตํ อตฺตนา กตกมฺมญฺเจว นิพฺพตฺตฏฺฐานญฺจาติ อุภยํฯ ปมุสฺสิตฺวา นิพฺพตฺติํ อนุปธาเรนฺโตฯ

อวิชฺชาย คโตติ อวิชฺชาย สห ปวตฺโตฯ สหโยเค หิ อิทํ กรณวจนํฯ เตนาห ‘‘สมนฺนาคโต’’ติฯ อญฺญาณีติ อวิทฺวาฯ ปญฺญาจกฺขุวิรหโต อนฺธีภูโต, อนฺธภาวํ อาปนฺโนติ อตฺโถฯ อนาคเต สทฺโท โหตายํ ‘‘วกฺขตี’’ติ ยตฺรสทฺทปโยเคน, อตฺโถ ปน วตฺตมานกาลิโกฯ เตนาห ‘‘ภณตี’’ติฯ เตนาห ‘‘ยตฺรา’’ติอาทิฯ

มคฺคโจโรติ มคฺคปริพุนฺธกโจโรฯ สนฺตชฺชิยมาโนติ ‘‘อวิชฺชาคโต วต, โภ, พโก พฺรหฺมา’’ติอาทินา สนฺตชฺชิยมาโนฯ สติํ ลภิตฺวาติ เตเนว สนฺตชฺชเนน โยนิโส อุมฺมุชฺชิตฺวา ปุริมชาติวิสยํ สติํ ลภิตฺวาฯ นิปฺปีฬิตุกาโมติ ฆํเสตุกาโม โทสํ ทสฺเสตุกาโม ‘‘อิทํ ปสฺส ยาวญฺจ เต อปรทฺธ’’นฺติฯ ปุญฺญกมฺมาติ ปุญฺญการิโนฯ เวเทหิ ญาเณหิ คตตฺตา ปวตฺตตฺตาฯ อนฺติมา พฺรหฺมุปปตฺตีติ สพฺพปจฺฉิมา พฺรหฺมภาวปฺปตฺติฯ อสฺมาภิชปฺปนฺตีติ อสฺเม อภิชปฺปนฺติฯ อายุวณฺณาทิวเสน พฺรูหิตคุณตฺตา พฺรหฺมาฯ อญฺเญหิ มหนฺตา พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมาฯ อภิภูติ ตํ พฺรหฺมโลกํ เชฏฺฐกภาเวน อภิภวิตฺวา ฐิโตฯ อนภิภูโตติ อญฺเญหิ น อภิภูโตฯ อญฺญทตฺถูติ เอกํสวจนเมตํฯ ทสฺสนวเสน ทโส, สพฺพํ ปสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ วสวตฺตีติ สพฺพชนํ วเส วตฺเตติฯ อิสฺสโรติ โลเก อิสฺสโรฯ กตฺตา นิมฺมาตาติ โลกสฺส กตฺตา นิมฺมาตาฯ เสฏฺโฐ สชิตาติ อยํ โลกสฺส อุตฺตโม สํวิภชิตา จฯ วสี ปิตา ภูตภพฺยานนฺติ อาจิณฺณวสิตฺตา วสี, อยํ ปิตา ภูตานํ นิพฺพตฺตานํ ภพฺยานํ สมฺภเวสีนนฺติ ปตฺเถนฺติ วิกตฺเถนฺติ ปิเหนฺติ มาเนนฺติฯ

เอตนฺติ วิปรีตสญฺญาวเสน ‘‘อิทํ นิจฺจํ อิทํ ธุวํ อิทํ สสฺสต’’นฺติอาทินา วุตฺตํ เอตํ อปฺปํ ปริตฺตกนฺติ ตํ ภควา ปริจฺฉินฺทิตฺวา ทสฺเสติฯ ตํ ปน ‘‘เอกสฺมิํ โกสลเก ติลวาเห วสฺสสเต วสฺสสเต เอเกกติลุทฺธาเร กยิรมาเน ติลานิ ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, น ตฺเวว อพฺพุเท อายู’’ติ เอวํ วุตฺโต อพฺพุโท, ตํวเสน วีสติคุณํ นิรพฺพุโท, เตสํ นิรพฺพุทานํ วเสน นิรพฺพุทสตสหสฺสํฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน ปทุเม อายุโน วสฺสคณนา อิมสฺมิํเยว สํยุตฺเต ปรโต อาคมิสฺสติฯ อนนฺตทสฺสีติ อนนฺตสฺส เญยฺยสฺส อนวเสสโต ทสฺสีฯ วตสีลวตฺตนฺติ สมาทานวเสน วตภูตํ จาริตฺตสีลวเสน สมาจิณฺณตฺตา สีลวตฺตํฯ ตํ ปน เอกเมวาติ อาห ‘‘สีลเมวา’’ติฯ

อปาเยสีติ เอตฺถ ยทา โส ปิปาสิเต มนุสฺเส ปานียํ ปาเยสิ, ตํ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺรา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ปุพฺเพติ ปุริมชาติยํฯ เอส พฺรหฺมา ‘‘ชรามรณสฺส อนฺตํ กริสฺสามี’’ติ อชฺฌาสยวเสน ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ, โส ตตฺถ นิพฺพานสญฺญี อโหสิฯ ฌานรติยา วีตินาเมตีติ ตทา ตสฺสา กิริยาย อวิจฺเฉทโต ปวตฺติํ อุปาทาย วตฺตมานปโยโคฯ รตฺตนฺธกาเร ปุรโต ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส สกฏสฺส อนุสฺสรณวเสน คจฺฉนฺตานํ สกฏานํ นิวตฺตนํ โหตีติ ‘‘สพฺพสกฏานิ ตเถว นิวตฺติตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ

กมฺมสชฺชาติ ยุทฺธสชฺชาฯ วิโลปนฺติ วิลุตฺตภณฺฑํฯ เอณิกูลสฺมินฺติ เอตฺถ ‘‘ปนิหตาย นิจฺจคงฺคาย นาม’’นฺติ เกจิฯ ‘‘เอณิมิคพหุลตาย โส คงฺคาย ตีรปฺปเทโส เอณิกูลนฺติ วุตฺต’’นฺติ อปเรฯ คงฺเคยฺยโกติ คงฺคาสนฺนิวาสีฯ

พทฺธจโรติ ปฏิพทฺธจริโยฯ เตนาห ‘‘อนฺเตวาสิโก’’ติฯ ยสฺมา พุทฺโธ สพฺพญฺญู, ตสฺมา อญฺญาสิ, อิธ มยฺหํ ปมุฏฺฐญฺจ สพฺพํ ชานาสีติ อธิปฺปาโยฯ สพฺพํ พฺรหฺมโลกํ โอภาสยนฺโต สพฺพมฺปิมํ พฺรหฺมโลกํ ภควา โอภาสํ อภิภวิตฺวา อนญฺญสาธารณํ อตฺตโน โอภาสํ โอภาเสนฺโต ติฏฺฐติฯ

พกพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อญฺญตรพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา

[176] เตโชกสิณปริกมฺมํ กตฺวาติ ‘‘เตโชกสิณปริกมฺมชฺฌานํ สมาปชฺชิสฺสามี’’ติ จิตฺตุปฺปาโท เอเวตฺถ เตโชกสิณปริกมฺมํฯ น หิ พุทฺธานํ อญฺเญสํ วิย ตตฺถ ฌานสมาปชฺชเนน ปริกมฺมปปญฺโจ อตฺถิ สพฺพตฺเถว จิณฺณวสีภาวสฺส ปรมุกฺกํสภาวปฺปตฺตตฺตาฯ ตสฺส กิร พฺรหฺมุโน ‘‘ยถาหํ เอวํ มหานุภาโว อญฺโญ นตฺถี’’ติ ลทฺธิ, ยํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา, โย อิธ อาคจฺเฉยฺยา’’ติฯ ภควา ตสฺส ตํ ลทฺธิํ วิสฺสชฺเชตุํ เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา ตสฺส อุปริ อากาเส นิสีทิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เตโชธาตุํ…เป.… ตถาคตํ ทิสฺวา’’ติฯ อฏฺฐิเวธํ วิยํ วิชฺฌิตพฺโพ อฏฺฐิเวธี, ยถา อฏฺฐิํ วิชฺฌิตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ ติฏฺฐติ, เอวํ วิชฺฌิตพฺโพติ อตฺโถฯ อยํ ปน อฏฺฐิเวธี วิย อฏฺฐิเวธี, ยถา โส ลทฺธิํ วิสฺสชฺเชติ, เอวํ ปฏิปชฺชิตพฺโพติ อตฺโถฯ เสสานนฺติ มหากสฺสปมหากปฺปินอนุรุทฺธตฺเถรานํฯ

อญฺญพฺรหฺมสรีรวิมานาลงฺการาทีนํ ปภาติ พฺรหฺมานํ สรีรปฺปภา วิมานปฺปภา อลงฺการวตฺถาทีนํ ปภาติ อิมสฺมิํ พฺรหฺมโลเก อิมา สพฺพา ปภา อตฺตโน ปภสฺสรภาเวน อภิภวนฺตํฯ นตฺถิ เม สาติ อิทานิ เม สา ทิฏฺฐิ นตฺถิ, ‘‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา, โย อิธ อาคจฺเฉยฺยา’’ติ อยํ ลทฺธิ นตฺถิฯ เตนาห ‘‘ตตฺราสฺส…เป.… ปหีนา’’ติฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ สมาคเมฯ ยถา ตสฺส พฺรหฺมุโน สพฺพโส ทิฏฺฐิคตํ วิมุจฺจติ ธมฺมจกฺขุ อุปฺปชฺชติ, เอวํ มหนฺตํ ธมฺมเทสนํ เทเสสิฯ

‘‘อชฺชาปิ เต, อาวุโส’’ติอาทินา วุตฺเตน ตตฺตเกเนวฯ สรูเปน วุตฺตาติ ปฐเมน ปาเทน จตสฺโส, ทุติเยน เอกนฺติ เอวํ ปญฺจ อภิญฺญา สรูเปน วุตฺตาฯ กสฺมา เอตฺถ ทิพฺพโสตํ นาคตนฺติ? อาห ‘‘ตาสํ วเสน อาคตเมวา’’ติฯ เยน อิมา โลกุตฺตรา อภิญฺญา อธิคตา, น ตสฺส ทิพฺพโสตสมฺปาทนํ ภาริยํ ปฏิปกฺขวิคเมน สุเขเนว อิชฺฌนโตฯ

อญฺญตรพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ