เมนู

โลกวเสน วุตฺตานิ ‘‘โลกียนฺติ เอตฺถ กมฺมกมฺมผลานี’’ติ กตฺวา, ปชาวเสน ‘‘เหตุปจฺจเยหิ ปชายตี’’ติ กตฺวาฯ สีลสมฺปนฺนตรนฺติ เอตฺถ ปริปุณฺณสมฺปนฺนตา อธิปฺเปตา ‘‘สมฺปนฺนํ สาลิเกทาร’’นฺติอาทีสุ (ชา. 1.14.1) วิยฯ เตนาห ‘‘อธิกตรนฺติ อตฺโถ’’ติฯ ปริปุณฺณมฺปิ ‘‘อธิกตร’’นฺติ วตฺตพฺพตมรหติฯ เสเสสูติ ‘‘สมาธิสมฺปนฺนตร’’นฺติอาทีสุฯ

การณนฺติอาทีสุ การณนฺติ ยุตฺติํฯ อตฺถนฺติ อวิปรีตตฺถํฯ วุฑฺฒินฺติ อภิวุฑฺฒินิมิตฺตํฯ

อิมินา วจเนนาติ อิมสฺมิํ สุตฺเต อนนฺตรํ วุตฺตวจเนนฯ น เกวลํ อิมินาว, สุตฺตนฺตรมฺปิ อาเนตฺวา ปฏิพาหิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น เม อาจริโย อตฺถี’’ติอาทิมาหฯ เอตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.162) วุตฺตเมวฯ สรนฺติ กรเณ เอตํ ปจฺจตฺตวจนนฺติ อาห ‘‘สรนฺเตนา’’ติ, สรนฺติ วา สรณเหตูติ อตฺโถฯ

คารวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. พฺรหฺมเทวสุตฺตวณฺณนา

[174] เอกโกติ วิเวกฏฺฐิตตาย นิสฺสโฏฯ คณสงฺคณิกาภาโว ตสฺสาเนน ทีปิโต, กิเลสสงฺคณิกาภาโว ปน ‘‘อปฺปมตฺโต’’ติอาทีหิ ปกาสิโตฯ เปสิตตฺโตติ นิพฺพานํ ปติ เปสิตจิตฺโตฯ สมฺมเทวาติ ญาเยเนวฯ โส ปน ยทิ อาคมนโต ปฏฺฐาย ลพฺภติ, วตฺตพฺพเมว นตฺถิ, อถ ปฏิปทารมฺภโต ปฏฺฐาย ลพฺภติ, เอวมฺปิ วฏฺฏเตวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา วา ตถา วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อคฺคมคฺคาธิคเมน อสมฺโมหปฏิเวธสฺส สิขาปฺปตฺตตฺตา มคฺคธมฺเมสุ วิย ผลธมฺเมสุปิ สาติสโย อสมฺโมโหติ ‘‘สยํ อภิญฺญา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘สามํ ชานิตฺวา’’ติฯ ยถา ชานนา ปนสฺส สจฺฉิกรณํ อตฺตปจฺจกฺขกิริยาติ ‘‘สจฺฉิกตฺวา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปจฺจกฺขํ กตฺวา’’ติฯ ตถา สจฺฉิกิริยา จสฺส วิปสฺสนาปฏิลาโภติ ‘‘อุปสมฺปชฺชา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปฏิลภิตฺวา’’ติฯ เอเตนาติ ‘‘ขีณา ชาตี’’ติอาทิวจเนนฯ

ชาติ ขีณาติ เอตฺถ ชาติสีเสน ตพฺพิการวนฺโต ขนฺธา วุตฺตาฯ ปุพฺเพว ขีณตฺตาติ มคฺคาธิคมนโต ปเคว อตีตภาเวเนว ขีณตฺตาฯ ตตฺถ อนาคเตสุฯ วายามาภาวโตติ อวิชฺชมานตฺตาฯ อนาคตภาวสามญฺญํ คเหตฺวา เลเสน วุตฺตํฯ น ปจฺจุปฺปนฺนา วิชฺชมานตฺตาติ สํกิลิฏฺฐา จ มคฺคภาวนาติ สิยาติ วจนเสโสฯ ยถา อชาตผลตรุณรุกฺขมูเล ฉินฺเน อายติอุปฺปชฺชนารหานิ ผลานิ เฉทนปจฺจยา อนุปฺปชฺชมานานิ นฏฺฐานิ นาม โหนฺติ, เอวเมว ภาวนาย อสติ อุปฺปชฺชนารหา กิเลสา ตปฺปจฺจยา ชาติ จ มคฺคภาวนาย สติ น อุปฺปชฺชมานา ปหีนาติ วุจฺจนฺตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘มคฺคสฺส ปนา’’ติอาทินาฯ อนุปฺปาทธมฺมตํ อาปชฺชเนน ญาเณน ขีณราควเสนฯ

โสฬสกิจฺจภาวายาติ โสฬสกิจฺจตาย, โสฬสวิธสฺส วา กิจฺจสฺส ภาวาย อุปฺปาทนายฯ ปาฬิยํ สปทานนฺติ สปทานจาโร วุตฺโต ภาวนปุํสกนิทฺเทเสนาติ อาห ‘‘สปทานจาร’’นฺติฯ อนุกฺกมฺมาติ อนติกฺกมิตฺวาฯ อาหุติปิณฺฑนฺติ ชุหิตพฺพปิณฺฑํ, ชุหนวเสน อคฺคิมฺหิ ปกฺขิปิตพฺพปายาสปิณฺฑนฺติ อธิปฺปาโยฯ ภูตพลิกมฺมนฺติ ตถา ปกฺขิปิตฺวา พลิกมฺมกรณํฯ หริตุปลิตฺตนฺติ อลฺลโคมเยน กตปริภณฺฑํฯ วนมาลปริกฺขิตฺตนฺติ มโนหราหิ วนปุปฺผมาลาหิ ปริกฺขิตฺตํฯ ธูมกฏจฺฉูติ ธูมปานํฯ สีลคนฺธนฺติ สีลํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนกิตฺติคนฺธํฯ ฆายมานสฺสาติ อุปคตํ คณฺหนฺตสฺสฯ

อิมมฺหา ฐานาติ อิมสฺมา มนุสฺสานํ วสนฏฺฐานา, มหาปถวิตลโตติ อธิปฺปาโยฯ สพฺพเหฏฺฐิโมติ พฺรหฺมปาริสชฺชานํ วาสพฺรหฺมโลกมาหฯ พฺรหฺมปโถ นาม จตฺตาริ กุสลชฺฌานานิ พฺรหฺมโลกมคฺคภาวโตฯ ชีวิตปโถ นาม ชีวิตปวตฺติอุปายภาวโตฯ ‘‘ภุญฺชตุ ภวํ มหาพฺรหฺมา’’ติ วจนํ สนฺธายาห ‘‘กิํ ชปฺปสี’’ติอาทิฯ ติณพีชานีติ สาลิตณฺฑุลาทีนิฯ โคยูสนฺติ ขีรํ ชิคุจฺฉนฺโต วทติฯ อยมฺปิ อตฺโถ ‘‘เนตาทิโส พฺรหฺมภกฺโข’’ติ วทนฺเตน ทีปิโตติฯ

อติเทวปตฺโตปิ ปญฺจขนฺธูปธีนํ อตฺถิตาย กิเลสูปธิอาทีนํเยว วิรหิตภาโว คหิโตฯ อญฺญตฺร หิ ภาวปจฺจยํ ตทตฺโถ วิญฺญายตีติ อาห ‘‘อติเทวภาวํ ปตฺโต’’ติฯ ยสฺมา พฺรหฺมาโนปิ เทวคติปริยาปนฺนตฺตา เทวา เอว, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อติพฺรหฺมภาวํ ปตฺโต’’ติฯ

อตฺตานํ ภาเวตฺวาติ สีลาทีหิ คุเณหิ อตฺตานํ วฑฺเฒตฺวา ปริพฺรูหิตฺวา ฐิโตฯ

ปุถุชฺชนา ตสา ตณฺหามานทิฏฺฐิปริตฺตาสวเสน ตาสนโตฯ ขีณาสวา ถาวรา นาม สพฺพโส คตีสุ สญฺจรณาภาวโตฯ ตถา หิ จตุนฺนํ สจฺจานํ สพฺพโส อทิฏฺฐตฺตา ภวทายชฺชสฺส ตณฺหาทาสพฺยสฺส ภาวโต เอกจฺจาสุ คตีสุ สญฺจรณสภาวโต เสกฺขา ถาวรา น โหนฺติฯ ภชมานาติ ภชาปิยมานาฯ ถาวรปกฺขเมว ภชนฺติ สพฺพเสฏฺฐปกฺขํ เอกนฺตปสฏฺฐํ ภชมานภาวํ อุปาทายฯ

ปหีนกิเลโส ขีณาสโว วิเสโนฯ สุขํ อายติ สุขายติ, ตสฺส การกํ สุขายติกํ

พฺรหฺมเทวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. พกพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา

[175] ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ เอวํ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ สสฺสตทิฏฺฐิฯ สห กาเยนาติ สห เตน พฺรหฺมตฺตภาเวนฯ พฺรหฺมฏฺฐานนฺติ อตฺตโน พฺรหฺมวตฺถุํฯ อนิจฺจํ ‘‘นิจฺจ’’นฺติ วทติ อนิจฺจตาย อตฺตโน อปญฺญายมานตฺตาฯ ถิรนฺติ ทฬฺหํ, วินาสาภาวโต สารภูตนฺติ อตฺโถฯ อุปฺปาทวิปริณามาภาวโต สทา วิชฺชมานํฯ เกวลนฺติ ปริปุณฺณํฯ เตนาห ‘‘อขณฺฑ’’นฺติฯ เกวลนฺติ วา ชาติอาทีหิ อสมฺมิสฺสํ, วิรหิตนฺติ อธิปฺปาโยฯ อุปฺปาทาทีนํ อภาวโต เอว อจวนธมฺมํฯ โกจิ ชายนโก…เป.… อุปปชฺชนโก วา นตฺถิ นิจฺจภาวโต ฐาเนน สทฺธิํ ตนฺนิวาสีนํฯ นิจฺจภาวญฺหิ โส ปฏิชานาติฯ ติสฺโส ฌานภูมิโยติ ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌานภูมิโยฯ จตุตฺถชฺฌานภูมิวิเสสา หิ อสญฺญสุทฺธาวาสารุปฺปภวาฯ นิพฺพานนฺติ วา เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, น ปริสมาปนตฺโถ, ตสฺมา ‘‘สพฺพ’’นฺติ อิมินา ‘‘อสญฺญ…เป.… ภวา’’ติ วุตฺตํ สงฺคณฺหาติฯ ปฏิพาหตีติ สนฺตํเยว สมานํ อชานนฺโตว ‘‘นตฺถี’’ติ ปฏิกฺขิปติฯ เอเก อุตฺตรวิหารวาสิโนฯ