2. คารวสุตฺตวณฺณนา

[173] อยํ วิตกฺโกติ อยํ ‘‘กินฺตาหํ วิหเรยฺย’’นฺติ เอวํ ปวตฺติตวิตกฺโกฯ อญฺญสฺมินฺติ ปรสฺมิํฯ อตฺตา น โหตีติ หิ อญฺโญ, ปโรฯ โส ปเนตฺถ น โย โกจิ อธิปฺเปโต, อถ โข ครุฏฺฐานีโยฯ เตนาห ‘‘กญฺจิ ครุฏฺฐาเน อฏฺฐเปตฺวา’’ติฯ ปติสฺสวติ ครุโน ‘‘อามา’’ติ สมฺปฏิจฺฉตีติ ปติสฺโส, น ปติสฺโสติ อปฺปติสฺโสฯ ปติสฺสยรหิโต ครุปสฺสยรหิโตติ อตฺโถฯ

สเทวเกติ อวยเวน วิคฺคโห สมุทาโย สมาสตฺโถฯ สเทวกคฺคหเณน ปญฺจกามาวจรเทวคฺคหณํ ปาริเสสญาเยน อิตเรสํ ปทนฺตเรหิ สงฺคหิตตฺตา, สมารกคฺคหเณน ฉฏฺฐกามาวจรเทวคฺคหณํ ปจฺจาสตฺติญาเยนฯ ตตฺถ หิ มาโร ชาโต ตนฺนิวาสี จ โหติฯ สพฺรหฺมกวจเนน พฺรหฺมกายิกาทิพฺรหฺมคฺคหณํ ปจฺจาสตฺติญาเยเนวฯ ‘‘สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชายา’’ติ สาสนสฺส ปจฺจตฺถิกสมณพฺราหฺมณคฺคหณํฯ นิทสฺสนมตฺตญฺเจตํ อปจฺจตฺถิกานํ อสมิตปาปานํ อพาหิตปาปานญฺจ สมณพฺราหฺมณานํ เตเนว วจเนน คหิตตฺตาฯ กามํ ‘‘สเทวเก’’ติอาทิวิเสสนานํ วเสน สตฺตวิสโย โลกสทฺโทติ วิญฺญายติ ตุลฺยโยควิสยตฺตา เตสํฯ ‘‘สโลมโก สปกฺขโก’’ติอาทีสุ ปน อตุลฺยโยเคปิ อยํ สมาโส ลพฺภตีติ พฺยภิจารทสฺสนโต ปชาคหณนฺติ ปชาวจเนน สตฺตโลกคฺคหณํฯ เทวภาวสามญฺเญน มารพฺรหฺเมสุ คหิเตสุปิ อิตเรหิ เตสํ ลพฺภมานวิเสสทสฺสนตฺถํ วิสุํ คหณนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘มาโร นามา’’ติอาทิมาหฯ มาโร พฺรหฺมานมฺปิ วิจกฺขุกมฺมาย ปโหตีติ อาห ‘‘สพฺเพส’’นฺติฯ อุปรีติ อุปริภาเวฯ พฺรหฺมาติ ทสสหสฺสิพฺรหฺมานํ สนฺธายาหฯ ตถา จาห ‘‘ทสหิ องฺคุลีหี’’ติอาทิฯ อิธ ทีฆนิกายาทโย วิย พาหิรกานมฺปิ คนฺถนิกาโย ลพฺภตีติ อาห ‘‘เอกนิกายาทิวเสนา’’ติฯ

วตฺถุวิชฺชาทีติ อาทิ-สทฺเทน วิชฺชาฏฺฐานานิ สงฺคหิตานิฯ ยถาสกํ กมฺมกิเลเสหิ ปชาตตฺตา นิพฺพตฺตตฺตา ปชา, สตฺตนิกาโยฯ ตสฺสา ปชายฯ สเทวมนุสฺสายาติ วา อิมินา สมฺมุติเทวคฺคหณํ ตทวสิฏฺฐมนุสฺสโลกคฺคหณญฺจ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวํ ภาคโส โลกํ คเหตฺวา โยชนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อภาคโส โลกํ คเหตฺวา โยชนํ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิเจตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

โลกวเสน วุตฺตานิ ‘‘โลกียนฺติ เอตฺถ กมฺมกมฺมผลานี’’ติ กตฺวา, ปชาวเสน ‘‘เหตุปจฺจเยหิ ปชายตี’’ติ กตฺวาฯ สีลสมฺปนฺนตรนฺติ เอตฺถ ปริปุณฺณสมฺปนฺนตา อธิปฺเปตา ‘‘สมฺปนฺนํ สาลิเกทาร’’นฺติอาทีสุ (ชา. 1.14.1) วิยฯ เตนาห ‘‘อธิกตรนฺติ อตฺโถ’’ติฯ ปริปุณฺณมฺปิ ‘‘อธิกตร’’นฺติ วตฺตพฺพตมรหติฯ เสเสสูติ ‘‘สมาธิสมฺปนฺนตร’’นฺติอาทีสุฯ

การณนฺติอาทีสุ การณนฺติ ยุตฺติํฯ อตฺถนฺติ อวิปรีตตฺถํฯ วุฑฺฒินฺติ อภิวุฑฺฒินิมิตฺตํฯ

อิมินา วจเนนาติ อิมสฺมิํ สุตฺเต อนนฺตรํ วุตฺตวจเนนฯ น เกวลํ อิมินาว, สุตฺตนฺตรมฺปิ อาเนตฺวา ปฏิพาหิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น เม อาจริโย อตฺถี’’ติอาทิมาหฯ เอตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.162) วุตฺตเมวฯ สรนฺติ กรเณ เอตํ ปจฺจตฺตวจนนฺติ อาห ‘‘สรนฺเตนา’’ติ, สรนฺติ วา สรณเหตูติ อตฺโถฯ

คารวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. พฺรหฺมเทวสุตฺตวณฺณนา

[174] เอกโกติ วิเวกฏฺฐิตตาย นิสฺสโฏฯ คณสงฺคณิกาภาโว ตสฺสาเนน ทีปิโต, กิเลสสงฺคณิกาภาโว ปน ‘‘อปฺปมตฺโต’’ติอาทีหิ ปกาสิโตฯ เปสิตตฺโตติ นิพฺพานํ ปติ เปสิตจิตฺโตฯ สมฺมเทวาติ ญาเยเนวฯ โส ปน ยทิ อาคมนโต ปฏฺฐาย ลพฺภติ, วตฺตพฺพเมว นตฺถิ, อถ ปฏิปทารมฺภโต ปฏฺฐาย ลพฺภติ, เอวมฺปิ วฏฺฏเตวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา วา ตถา วา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อคฺคมคฺคาธิคเมน อสมฺโมหปฏิเวธสฺส สิขาปฺปตฺตตฺตา มคฺคธมฺเมสุ วิย ผลธมฺเมสุปิ สาติสโย อสมฺโมโหติ ‘‘สยํ อภิญฺญา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘สามํ ชานิตฺวา’’ติฯ ยถา ชานนา ปนสฺส สจฺฉิกรณํ อตฺตปจฺจกฺขกิริยาติ ‘‘สจฺฉิกตฺวา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปจฺจกฺขํ กตฺวา’’ติฯ ตถา สจฺฉิกิริยา จสฺส วิปสฺสนาปฏิลาโภติ ‘‘อุปสมฺปชฺชา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปฏิลภิตฺวา’’ติฯ เอเตนาติ ‘‘ขีณา ชาตี’’ติอาทิวจเนนฯ