2. โสมาสุตฺตวณฺณนา

[163] ฐานนฺติ อิสฺสริยฏฺฐานํ วิสยชฺฌตฺตํฯ ทุปฺปสหํ อกมฺปิยภาวตฺตาฯ ทฺวงฺคุลปญฺญายาติ เอตฺถ อิตฺถิโย หิ ทหรกุมาริกากาลโต ปฏฺฐาย โอทนปจนวิธิํ อนุติฏฺฐนฺติโย อุกฺขลิยํ อุทกํ ตาเปตฺวา ตณฺฑุเล ปกฺขิปิตฺวา อตฺตโน พุทฺธิยา เตสํ ปากกาลปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตุํ ตานิ ทพฺพิยา อุทฺธริตฺวาปิ วณฺณสณฺฐานคฺคหณมตฺเตน ปกฺกาปกฺกภาวํ ชานิตุํ น สกฺโกนฺติ, เกวลํ ปน ทฺวีหิ องฺคุลีหิ อุปฺปีฬิตกาเล เอว ชานนฺติ, ตสฺมา ทฺวีหงฺคุลิเกหิ ทุพฺพลปญฺญตฺตา ‘‘ทฺวงฺคุลปญฺญา’’ติ วุจฺจนฺติฯ ผลสมาปตฺติญาณปฺปวตฺติกิตฺตเนน จตูสุ สจฺเจสุ อสมฺโมหวิหาโร ทีปิโต โหตีติ อาห ‘‘ญาณมฺหิ วตฺตมานมฺหีติ ผลสมาปตฺติญาเณ ปวตฺตมาเน’’ติฯ วิปสฺสนฺตสฺสาติ อสมฺโมหปฏิเวธโต วิเสเสน ปสฺสนฺตสฺส ขนฺธปญฺจกเมว สจฺจาภิสมยโต ปุพฺพภาเค วิปสฺสนฺตสฺสฯ อญฺญํ วาติ อิตฺถิปุริสโต อญฺญํ วา กิญฺจิ วตฺถุํฯ ‘‘อหํ อสฺมี’’ติ มานทิฏฺฐิคาหตณฺหาคาหวเสน คหิตวตฺถุสฺมิํ เยวาติ อาห ‘‘อหํ อสฺมีติ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสนา’’ติฯ

โสมาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. กิสาโคตมีสุตฺตวณฺณนา

[164] ‘‘กิสาโคตมี’’ติ เอตฺถ กา ปนายํ กิสาโคตมี, กิสฺส อยํ ภิกฺขุนี หุตฺวา สมณธมฺมํ มตฺถกํ ปาเปสีติ ตมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ปุพฺเพ กิรา’’ติอาทิมารทฺธํฯ องฺคาราวาติ อทฺทาริฏฺฐกวณฺณองฺคารา เอว ชาตาฯ ทารุสากนฺติ อทฺธมาสเกน ทารุํ สากญฺจ อาหริสฺสามีติ อนฺตราปเณ อนฺตรวีถิํ คตาฯ

สิทฺธตฺถกนฺติ สาสปํฯ สาลายนฺติ อนาถสาลายํฯ ขุรคฺเคเยวาติ ขุรสิเข เอว, เกโสโรหนกฺขเณ เอวาติ อตฺโถฯ

เอกมาสีติ เอตฺถ ม-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ สํหิตาวเสน จ ปุริมปเท วา รสฺสตฺตํฯ ปรปเท วา ทีฆตฺตนฺติ อาห ‘‘เอกา อาสี’’ติฯ ภาวนปุํสกเมตํ ‘‘เอกมนฺตํ นิสีที’’ติอาทีสุ วิยฯ ปุตฺตมรณํ อนฺตํ อตีตํ อิทานิ ปุตฺตมรณสฺส อภาวโตฯ เตเนวาห ‘‘ปุตฺตมรณํ นาม นตฺถี’’ติฯ

ปุริสํ คเวสิตุนฺติ ยถา มยฺหํ ปุริสคเวสนา นาม สพฺพโส นตฺถิ, ตถา เอว ปุตฺตคเวสนาปิ นตฺถิ, ตสฺมา เม ปุตฺตมรณํ เอตทนฺตํ, สพฺเพสุ ขนฺธาทีสุ ภวาทีสุ จ ตณฺหานนฺทิยา อภาวกถเนน สพฺพสตฺเตสุ ตณฺหา สพฺพโส วิโสสิตา, ตสฺสาเยว การกอวิชฺชากฺขนฺโธ ปทาลิโตติ อตฺตโน นิกฺกิเลสตํ ปเวเทนฺตี เถรี สีหนาทํ นทีติฯ

กิสาโคตมีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วิชยาสุตฺตวณฺณนา

[165] ปญฺจ องฺคานิ เอตสฺสาติ ปญฺจงฺคํ, ปญฺจงฺคเมว ปญฺจงฺคิกํ, เตน ปญฺจงฺคิเกนฯ อาตตนฺติอาทีสุ อาตตํ นาม จมฺมปริโยนทฺเธสุ เภริอาทีสุ เอกตลํ ตูริยํฯ วิตตํ นาม อุภยตลํฯ อาตตวิตตํ นาม ตนฺติพทฺธวีณาทิฯ สุสิรํ วํสาทิฯ ฆนํ สมฺมาทิฯ ตตอาทิวิเสโสปิ อาตตเมวาติ ‘‘จมฺมปริโยนทฺเธสู’’ติ วิเสสนํฯ เอกตลํ กุมฺภถูณททฺทราทิฯ อุภยตลํ เภริมุทิงฺคาทิฯ จมฺมปริโยนทฺธํ เสสํ ตนฺติพทฺธํ สพฺพํ อาตตวิตตํ นาม, โคมุขีอาทีนมฺปิ เอตฺเถว สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ วํสาทีติ อาทิสทฺเทน สงฺขสิงฺคานมฺปิ สงฺคโหฯ สมฺมตาฬ-กํสตาฬ-สิลาตาฬ-สลากตาฬาทิ สมฺมาทิ นามฯ ตตฺถ สมฺมตาฬํ นาม ทณฺฑมยตาฬํ, กํสมยตาฬํ กํสตาฬํ, สิลายํ อโยปตฺเตน จ ตาฬนตาฬํฯ สพฺเพ กามคุเณฯ อุคฺฆริตปคฺฆริตฏฺเฐนาติ อุปริ ฆรเณน จ วิสฺสนฺทเนน จฯ เอวนฺติ ‘‘อิมินา ปูติกาเยนา’’ติฯ อรูปฏฺฐายิโนติ สตฺตาธิฏฺฐาเนนายํ ธมฺมเทสนาติ อาห ‘‘สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ รูปารูปภเวสู’’ติฯ เตสํ ทฺวินฺนํ รูปารูปภวานํ คหิตตฺตาฯ ภวภาวสามญฺญโต, ตทธิฏฺฐานโต คหิเต กามภเวฯ อวิชฺชาตโม วิหโต อคฺคมคฺเคน สมุคฺฆาติตตฺตาฯ

วิชยาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ