2. โสมาสุตฺตวณฺณนา

[163] ฐานนฺติ อิสฺสริยฏฺฐานํ วิสยชฺฌตฺตํฯ ทุปฺปสหํ อกมฺปิยภาวตฺตาฯ ทฺวงฺคุลปญฺญายาติ เอตฺถ อิตฺถิโย หิ ทหรกุมาริกากาลโต ปฏฺฐาย โอทนปจนวิธิํ อนุติฏฺฐนฺติโย อุกฺขลิยํ อุทกํ ตาเปตฺวา ตณฺฑุเล ปกฺขิปิตฺวา อตฺตโน พุทฺธิยา เตสํ ปากกาลปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตุํ ตานิ ทพฺพิยา อุทฺธริตฺวาปิ วณฺณสณฺฐานคฺคหณมตฺเตน ปกฺกาปกฺกภาวํ ชานิตุํ น สกฺโกนฺติ, เกวลํ ปน ทฺวีหิ องฺคุลีหิ อุปฺปีฬิตกาเล เอว ชานนฺติ, ตสฺมา ทฺวีหงฺคุลิเกหิ ทุพฺพลปญฺญตฺตา ‘‘ทฺวงฺคุลปญฺญา’’ติ วุจฺจนฺติฯ ผลสมาปตฺติญาณปฺปวตฺติกิตฺตเนน จตูสุ สจฺเจสุ อสมฺโมหวิหาโร ทีปิโต โหตีติ อาห ‘‘ญาณมฺหิ วตฺตมานมฺหีติ ผลสมาปตฺติญาเณ ปวตฺตมาเน’’ติฯ วิปสฺสนฺตสฺสาติ อสมฺโมหปฏิเวธโต วิเสเสน ปสฺสนฺตสฺส ขนฺธปญฺจกเมว สจฺจาภิสมยโต ปุพฺพภาเค วิปสฺสนฺตสฺสฯ อญฺญํ วาติ อิตฺถิปุริสโต อญฺญํ วา กิญฺจิ วตฺถุํฯ ‘‘อหํ อสฺมี’’ติ มานทิฏฺฐิคาหตณฺหาคาหวเสน คหิตวตฺถุสฺมิํ เยวาติ อาห ‘‘อหํ อสฺมีติ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสนา’’ติฯ

โสมาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. กิสาโคตมีสุตฺตวณฺณนา

[164] ‘‘กิสาโคตมี’’ติ เอตฺถ กา ปนายํ กิสาโคตมี, กิสฺส อยํ ภิกฺขุนี หุตฺวา สมณธมฺมํ มตฺถกํ ปาเปสีติ ตมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ปุพฺเพ กิรา’’ติอาทิมารทฺธํฯ องฺคาราวาติ อทฺทาริฏฺฐกวณฺณองฺคารา เอว ชาตาฯ ทารุสากนฺติ อทฺธมาสเกน ทารุํ สากญฺจ อาหริสฺสามีติ อนฺตราปเณ อนฺตรวีถิํ คตาฯ

สิทฺธตฺถกนฺติ สาสปํฯ สาลายนฺติ อนาถสาลายํฯ ขุรคฺเคเยวาติ ขุรสิเข เอว, เกโสโรหนกฺขเณ เอวาติ อตฺโถฯ

เอกมาสีติ เอตฺถ ม-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ สํหิตาวเสน จ ปุริมปเท วา รสฺสตฺตํฯ ปรปเท วา ทีฆตฺตนฺติ อาห ‘‘เอกา อาสี’’ติฯ ภาวนปุํสกเมตํ ‘‘เอกมนฺตํ นิสีที’’ติอาทีสุ วิยฯ ปุตฺตมรณํ อนฺตํ อตีตํ อิทานิ ปุตฺตมรณสฺส อภาวโตฯ เตเนวาห ‘‘ปุตฺตมรณํ นาม นตฺถี’’ติฯ