5. ภิกฺขุนีสํยุตฺตํ

1. อาฬวิกาสุตฺตวณฺณนา

[162] อาฬวิยํ ชาตาติ อาฬวิยํ วิชายิตฺวา สํวฑฺฒมานาฯ เตนาห ‘‘อาฬวินครโตเยว จ นิกฺขมฺม ปพฺพชิตา’’ติฯ ธนํ สมาทเปตฺวาติ เจติยสฺส ราชา เอกํ มุขํ, ราชปุตฺโต เอกํ, อมจฺจานํ เชฏฺฐโก หุตฺวา เสนาปติ เอกํ, ชนปทานํ เชฏฺฐโก หุตฺวา เสฏฺฐิ เอกนฺติ เอวํ จตูสุ มุเขสุ นวกมฺเม กยิรมาเน เสฏฺฐินา คหิตมุเข กมฺเม โอลียมาเน เอโก อุปาสโก อริยสาวโก ปญฺจ สกฏสตานิ โยชาเปตฺวา ชนปทํ คนฺตฺวา ‘‘โย ยํ ทาตุํ อุสฺสหติ หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา สตฺตวิธรตนํ วา หริตาลํ วา มโนสิลํ วา, โส ธนํ เทตู’’ติ สมาทเปตฺวา ยถาลทฺธํ ปฐมํ กมฺมฏฺฐานํ เปเสตฺวา ‘‘นวกมฺมํ นิฏฺฐิต’’นฺติ สุตฺวา เอกกํ อาคจฺฉนฺตํ อนฺตรามคฺเค โจรา ปลิพุนฺธิตฺวา ตโต กิญฺจิปิ ธนํ อลภนฺตา ‘‘สเจ นํ มุญฺจิสฺสาม, อนตฺถํ โน กเรยฺยา’’ติ ชีวิตา โวโรเปสุํฯ อนปราเธ อริยสาวเก อปราธกา เต โจรา อนฺธา ชาตา, ตสฺมา ตํ ฐานํ ‘‘อนฺธวน’’นฺติ ปญฺญายิตฺถาติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ ขีณาสวานํ ยสฺมา ยตฺถ กตฺถจิ จิตฺตวิเวโก โหติเยว อุปธิวิเวกสฺส สิทฺธตฺตาฯ ตสฺมา ‘‘กายวิเวกตฺถินี’’ติ วุตฺตํฯ

นิสฺสรณนฺติ นิพฺพานํ สพฺพสงฺขตสฺส นิสฺสฏตฺตาฯ ปจฺจเวกฺขณญาเณนาติ ปจฺจเวกฺขณญาเณน, ปเคว มคฺคผลญาเณหีติ อธิปฺปาโยฯ นิพฺพานปทนฺติ นิพฺพานสงฺขาตํ ธมฺมโกฏฺฐาสํฯ วินิวิชฺฌนฏฺเฐนาติ หทยํ วินิวิทฺเธน หทยมฺหิ วิชฺฌิตฺวา ทุกฺขุปฺปาทเนน ขนฺธานํ เอเต ปญฺจ กามา สตฺติสูลสทิสาฯ อธิกุฏฺฏนภณฺฑิกาติ อาฆาตนฆฏิกาฯ

อาฬวิกาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โสมาสุตฺตวณฺณนา

[163] ฐานนฺติ อิสฺสริยฏฺฐานํ วิสยชฺฌตฺตํฯ ทุปฺปสหํ อกมฺปิยภาวตฺตาฯ ทฺวงฺคุลปญฺญายาติ เอตฺถ อิตฺถิโย หิ ทหรกุมาริกากาลโต ปฏฺฐาย โอทนปจนวิธิํ อนุติฏฺฐนฺติโย อุกฺขลิยํ อุทกํ ตาเปตฺวา ตณฺฑุเล ปกฺขิปิตฺวา อตฺตโน พุทฺธิยา เตสํ ปากกาลปฺปมาณํ ปริจฺฉินฺทิตุํ ตานิ ทพฺพิยา อุทฺธริตฺวาปิ วณฺณสณฺฐานคฺคหณมตฺเตน ปกฺกาปกฺกภาวํ ชานิตุํ น สกฺโกนฺติ, เกวลํ ปน ทฺวีหิ องฺคุลีหิ อุปฺปีฬิตกาเล เอว ชานนฺติ, ตสฺมา ทฺวีหงฺคุลิเกหิ ทุพฺพลปญฺญตฺตา ‘‘ทฺวงฺคุลปญฺญา’’ติ วุจฺจนฺติฯ ผลสมาปตฺติญาณปฺปวตฺติกิตฺตเนน จตูสุ สจฺเจสุ อสมฺโมหวิหาโร ทีปิโต โหตีติ อาห ‘‘ญาณมฺหิ วตฺตมานมฺหีติ ผลสมาปตฺติญาเณ ปวตฺตมาเน’’ติฯ วิปสฺสนฺตสฺสาติ อสมฺโมหปฏิเวธโต วิเสเสน ปสฺสนฺตสฺส ขนฺธปญฺจกเมว สจฺจาภิสมยโต ปุพฺพภาเค วิปสฺสนฺตสฺสฯ อญฺญํ วาติ อิตฺถิปุริสโต อญฺญํ วา กิญฺจิ วตฺถุํฯ ‘‘อหํ อสฺมี’’ติ มานทิฏฺฐิคาหตณฺหาคาหวเสน คหิตวตฺถุสฺมิํ เยวาติ อาห ‘‘อหํ อสฺมีติ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสนา’’ติฯ

โสมาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. กิสาโคตมีสุตฺตวณฺณนา

[164] ‘‘กิสาโคตมี’’ติ เอตฺถ กา ปนายํ กิสาโคตมี, กิสฺส อยํ ภิกฺขุนี หุตฺวา สมณธมฺมํ มตฺถกํ ปาเปสีติ ตมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘ปุพฺเพ กิรา’’ติอาทิมารทฺธํฯ องฺคาราวาติ อทฺทาริฏฺฐกวณฺณองฺคารา เอว ชาตาฯ ทารุสากนฺติ อทฺธมาสเกน ทารุํ สากญฺจ อาหริสฺสามีติ อนฺตราปเณ อนฺตรวีถิํ คตาฯ

สิทฺธตฺถกนฺติ สาสปํฯ สาลายนฺติ อนาถสาลายํฯ ขุรคฺเคเยวาติ ขุรสิเข เอว, เกโสโรหนกฺขเณ เอวาติ อตฺโถฯ

เอกมาสีติ เอตฺถ ม-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ สํหิตาวเสน จ ปุริมปเท วา รสฺสตฺตํฯ ปรปเท วา ทีฆตฺตนฺติ อาห ‘‘เอกา อาสี’’ติฯ ภาวนปุํสกเมตํ ‘‘เอกมนฺตํ นิสีที’’ติอาทีสุ วิยฯ ปุตฺตมรณํ อนฺตํ อตีตํ อิทานิ ปุตฺตมรณสฺส อภาวโตฯ เตเนวาห ‘‘ปุตฺตมรณํ นาม นตฺถี’’ติฯ