วิกปฺปวเสน เวทิตพฺโพ โอปมฺมปริกปฺปวิสยตฺตา ตสฺส กิริยาปทสฺสฯ เตนาห ‘‘อนุปริคจฺเฉยฺยา’’ติฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ เมทวณฺณวตฺถุสฺมิํฯ มุทุนฺติ มุทุมธุรสํ วินฺเทยฺยาม ปฏิลเภยฺยามฯ อสฺสาโทติ อสฺสาเทตพฺโพฯ

สตฺตวสฺสานุพนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มารธีตุสุตฺตวณฺณนา

[161] จินฺเตสีติ โสกวสิโก หุตฺวา จินฺตยิฯ คณิการหตฺถินิโยติ ทีปกกเรณุโยฯ เอกสตํ เอกสตนฺติ เอกสตํ เอกสตํ ปจฺเจกํ สตํ สตนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เอเกกํ สตํ สตํ กตฺวา’’ติฯ กุมาริวณฺณสตนฺติ กุมาริตฺถีนํ อตฺตภาวานํ สตํฯ ตา กิร ปฐมํ กญฺญารูเปน อตฺตานํ ทสฺเสสุํฯ อนุปคตปุปฺผานญฺหิ สมญฺญา กญฺญาติฯ ปุน ยถาวุตฺตกุมาริรูเปน อุปคตปุปฺผา หิ กุมารีฯ ปุน วธุการูเปนฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อวิชาตวณฺณสต’’นฺติ ฯ ตติยวาเร ยุวติรูเปนฯ วิชาตา หิ อิตฺถี อนติกฺกนฺตมชฺฌิมวยา ยุวตีฯ เอตฺตาวตา พาลา ตรุณี โปรีติ ติวิธาสุ อิตฺถีสุ ปุริมา ทฺเว ทสฺสิตา, ปริโยสานวาเรสุ มนุสฺสชาติกานํ มนุสฺสิตฺถิโยว รุจฺจนฺตีติ เตน มนุสฺสรูเปน ตา อตฺตานํ ทสฺเสสุํฯ

อตฺถสฺส ปตฺตินฺติ เอกนฺตโต หิตานุปฺปตฺติํฯ หทยสฺส สนฺตินฺติ ปรมจิตฺตุปสมํฯ กิเลสเสนนฺติ กามคุณสงฺขาตํ ปฐมํ กิเลสเสนํฯ สา หิ กิเลสเสนา อจฺฉราสงฺฆาตสภาวาปิ ปฏิปตฺถยมานา ปิยายิตพฺพอิจฺฉิตพฺพรูปภาวโต ปิยรูปสาตรูปา นาม อตฺตโน กิจฺจวเสนฯ เอโก อหํ ฌายนฺโตติ คณสงฺคณิกาย กิเลสสงฺคณิกาย จ อภาวโต เอโก อสหาโย อหํ ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน นิชฺฌายนฺโตฯ อนุพุชฺฌินฺติ อนุกฺกเมน มคฺคปฏิปาฏิยา พุชฺฌิํ ปฏิพุชฺฌิํฯ ตสฺมาติ ยถาวุตฺตวิเวกสุขสมธิคมนิมิตฺตํฯ อกรเณนาติ มิตฺตสนฺถวสฺส อกรเณนฯ สกฺขีติ สกฺขิภาโวฯ

กตเมน วิหาเรนาติ ฌานสมาปตฺตีนํ กตเมน วิหาเรนฯ อิธ ทุติยปทสฺส อตฺโถ วิสฺสชฺชนคาถาวณฺณนายเมว อาวิ ภวิสฺสติฯ อนามนฺเตน ‘‘ตํ ปุคฺคล’’นฺติ สมฺมุขา ฐิตมฺปิ ภควนฺตํ อสมฺมุขา วิย กตฺวา วทติ, กถํ ตฺวนฺติ อตฺโถฯ

‘‘อวิตกฺกฌายี’’ติ วกฺขมานตฺตา อยเมเวตฺถ กายปสฺสทฺธิ เวทิตพฺพาติ อาห ‘‘จตุตฺถชฺฌาเนน อสฺสาสปสฺสาสกายสฺส ปสฺสทฺธตฺตา ปสฺสทฺธกาโย’’ติฯ ปุญฺญาภิสงฺขาราทิเก กมฺมาภิสงฺขาเรฯ กามาลยาทีนํ อภาวโต อนาลโยฯ น สรตีติ น สวติฯ ราควเสน หิ สตฺตา สํสารมนุสวนฺติฯ น ถิโนติ น ถินมิทฺธจิตฺโตฯ โมหวเสน หิ สตฺตา ถินมิทฺธํ อาปชฺชนฺตีติฯ ทิยฑฺฒกิเลสสหสฺสนฺติ ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺเค (วิภ. 842, 976) อาคเตสุ อฏฺฐสุ กิเลสสเตสุ อฏฺฐสตํ ตณฺหาวิจริตานิ อปเนตฺวา เสสา ปญฺญาสาธิกํ สตํ กิเลสา, เต พฺรหฺมชาเล (ที. นิ. 1.31) อาคตาหิ ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐีหิ สห ปญฺจปญฺญาสาธิกํ สตฺตสตํ โหติ; ตา จ อุปฺปนฺนานุปฺปนฺนภาเวน ทิคุณิตา ทิยฑฺฒกิเลสสหสฺสํ ทสาธิกํ โหติ; ตํ อปฺปกํ ปน อูนมธิกํ วา คณนุปคํ น โหตีติ ‘‘ทิยฑฺฒกิเลสสหสฺส’’นฺติ วุตฺตํฯ อิตเรสํ อตีตาทิภาวามสนโต อคฺคหณํ ปหานสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน อภิธมฺมฏีกายํ (ธ. ส. อนุฏี. นิทานกถาวณฺณนา) วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ ปฐมปเทนาติ ‘‘น กุปฺปตี’’ติ อิมินา ปเทนฯ ทุติเยนาติ ‘‘น สรตี’’ติ ปเทนฯ ตติเยนาติ ‘‘น ถิโน’’ติ ปเทนฯ นีวรณปฺปหาเนน ขีณาสวตํ ทสฺเสติ, อนวเสสโต นีวรณานํ อจฺจนฺตปฺปหานํ อธิปฺเปตํฯ

ปญฺจทฺวาริกกิเลโสฆํ ติณฺโณติ ฉนฺนํ ทฺวารานํ วเสน ปวตฺตนกิเลโสฆํ ตริตฺวา ฐิโตฯ กาโมฆทิฏฺโฐฆภโวฆฏฺฐกิเลสภาวโต ‘‘ปญฺโจฆคฺคหเณน วา ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ เวทิตพฺพานี’’ติ อาหฯ รูปราคาทโย วิเสสโต น ปญฺจทฺวาริกาติ วุตฺตํ ‘‘ฉฏฺฐคฺคหเณน ปญฺจุทฺธมฺภาคิยานิ เวทิตพฺพานี’’ติฯ

มจฺจุราชสฺสาติ สมฺพนฺเธ สามิวจนนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘มจฺจุราชสฺส หตฺถโต’’ติ อาหฯ นยมานานนฺติ อนาทเร สามิวจนนฺติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘นยมาเนสู’’ติฯ

อูหจฺจาติ พุทฺธํ นิสฺสายฯ ‘‘อิทมโวจา’’ติ เทสนํ นิฏฺฐาเปตฺวาติ เอเตน สํยุตฺเตสุ อยํ นิคมนปาฬิ, เหฏฺฐา อนาคตนยตฺตา ปน เกสุจิ โปตฺถเกสุ น ลิขียตีติ ทสฺเสติฯ ททฺทลฺลมานาติ ชชฺชการสฺส หิ ททฺทการํ กตฺวา นิทฺเทโสฯ เตนาห ‘‘อติวิย ชลมานา’’ติฯ นีหรีติ ตาสํ กายวจีวิการํ น มนสิกโรนฺโต ติณายปิ อมญฺญมาโนว อนเปกฺเขเนว นีหริฯ ผลโต ภฏฺฐนฺติ ผลสิปาฏิกโต ภฏฺฐํฯ กุณฺฑติณาทิคจฺฉตูลํ โปฏกิตูลํฯ

มารธีตุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

มารสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

5. ภิกฺขุนีสํยุตฺตํ

1. อาฬวิกาสุตฺตวณฺณนา

[162] อาฬวิยํ ชาตาติ อาฬวิยํ วิชายิตฺวา สํวฑฺฒมานาฯ เตนาห ‘‘อาฬวินครโตเยว จ นิกฺขมฺม ปพฺพชิตา’’ติฯ ธนํ สมาทเปตฺวาติ เจติยสฺส ราชา เอกํ มุขํ, ราชปุตฺโต เอกํ, อมจฺจานํ เชฏฺฐโก หุตฺวา เสนาปติ เอกํ, ชนปทานํ เชฏฺฐโก หุตฺวา เสฏฺฐิ เอกนฺติ เอวํ จตูสุ มุเขสุ นวกมฺเม กยิรมาเน เสฏฺฐินา คหิตมุเข กมฺเม โอลียมาเน เอโก อุปาสโก อริยสาวโก ปญฺจ สกฏสตานิ โยชาเปตฺวา ชนปทํ คนฺตฺวา ‘‘โย ยํ ทาตุํ อุสฺสหติ หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา สตฺตวิธรตนํ วา หริตาลํ วา มโนสิลํ วา, โส ธนํ เทตู’’ติ สมาทเปตฺวา ยถาลทฺธํ ปฐมํ กมฺมฏฺฐานํ เปเสตฺวา ‘‘นวกมฺมํ นิฏฺฐิต’’นฺติ สุตฺวา เอกกํ อาคจฺฉนฺตํ อนฺตรามคฺเค โจรา ปลิพุนฺธิตฺวา ตโต กิญฺจิปิ ธนํ อลภนฺตา ‘‘สเจ นํ มุญฺจิสฺสาม, อนตฺถํ โน กเรยฺยา’’ติ ชีวิตา โวโรเปสุํฯ อนปราเธ อริยสาวเก อปราธกา เต โจรา อนฺธา ชาตา, ตสฺมา ตํ ฐานํ ‘‘อนฺธวน’’นฺติ ปญฺญายิตฺถาติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ ขีณาสวานํ ยสฺมา ยตฺถ กตฺถจิ จิตฺตวิเวโก โหติเยว อุปธิวิเวกสฺส สิทฺธตฺตาฯ ตสฺมา ‘‘กายวิเวกตฺถินี’’ติ วุตฺตํฯ

นิสฺสรณนฺติ นิพฺพานํ สพฺพสงฺขตสฺส นิสฺสฏตฺตาฯ ปจฺจเวกฺขณญาเณนาติ ปจฺจเวกฺขณญาเณน, ปเคว มคฺคผลญาเณหีติ อธิปฺปาโยฯ นิพฺพานปทนฺติ นิพฺพานสงฺขาตํ ธมฺมโกฏฺฐาสํฯ วินิวิชฺฌนฏฺเฐนาติ หทยํ วินิวิทฺเธน หทยมฺหิ วิชฺฌิตฺวา ทุกฺขุปฺปาทเนน ขนฺธานํ เอเต ปญฺจ กามา สตฺติสูลสทิสาฯ อธิกุฏฺฏนภณฺฑิกาติ อาฆาตนฆฏิกาฯ

อาฬวิกาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ