9. กสฺสกสุตฺตวณฺณนา

[155] นิพฺพานํ อปทิสิตฺวาติ นิพฺพานํ นิสฺสาย นิพฺพานคุเณ อารพฺภาติ อตฺโถฯ หฏหฏเกโสติ อิโต จิโต จ วิกิณฺณตฺตา อากุลากุลเกโสฯ จกฺขุสมฺผสฺสวิญฺญาณายตนนฺติ เอตฺถ ยถา จกฺขุคฺคหเณน ผสฺโส วิเสสิโต, เตน เอว วิญฺญาณายตนํฯ ตถา สติ จกฺขุวิญฺญาณสฺส จ คหณํ อาปชฺเชยฺยาติฯ นนุ เจตฺถ จกฺขุคฺคหเณน วิเสสิตตฺตา จกฺขุทฺวาริกานํ สพฺเพสํ วิญฺญาณานํ คหณนฺติ? สจฺจเมตํ, ตญฺจ โข ปฐเมน จกฺขุคฺคหเณนาติ นายํ โทโสฯ ภวงฺคจิตฺตนฺติ อาวชฺชนาย อนนฺตรปจฺจยภูตเมว อธิปฺเปตนฺติ นิยเมตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘สาวชฺชนก’’นฺติ วุตฺตํ, ตสฺมา ตทารมฺมณมฺปีติ ชวนจิตฺเตน สห ตทารมฺมณจิตฺตมฺปิฯ ‘‘วิญฺญาณายตน’’นฺติ จ วุตฺเต นิมฺมลเมวฯ

‘‘จกฺขู’’ติ อวิเสสโต วุตฺตตฺตา ปน มารสฺส อยมฺปิ อตฺโถ อาปนฺโนติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ โลเก’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อุปกฺกวิปกฺกนฺติ จกฺขุปากโรเคน อุปริ เหฏฺฐา จ สพฺพโส ปกฺกํ กุถิตํฯ เอเสว นโยติ อิมินา ยํ โลเก กุฏฺฐกิลาสคณฺฑกจฺฉุอาทีหิ อุปทฺทุตํ วณปีฬกาทิวเสน ปคฺฆรนฺตํ อสุจิํ อนฺตมโส ปรมเชคุจฺฉรูปมฺปิ, สพฺพํ ตํ ตเวว โหตูติ เอวมาทิํ อปทิสติฯ

ยํ ภณฺฑกนฺติ หิรญฺญสุวณฺณาทิเขตฺตวตฺถาทิอุปกรณํ คหฏฺฐา, ปพฺพชิตา จ ยํ ปตฺตจีวราทิํ ‘‘มม อิท’’นฺติ อภินิวิสนฺตาว วทนฺติ, เอเตสุ ปริคฺคหตฺเถสุ จ เตสํ ปริคฺคาหกปุคฺคเลสุ จ เต จิตฺตํ ยทิ อตฺถิ, ตานิ อารพฺภ ตว จิตฺตํ ยทิ ภวติ, เอวํ ตฺวํ ตตฺถ พทฺโธ เอว โหสีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘น เม สมณ โมกฺขสี’’ติฯ

ยํ ภณฺฑกํ วทนฺตีติ ยถาวุตฺตํ อุปกรณํ โลเก พหุชนา ‘‘มม อิท’’นฺติ วทนฺติฯ น ตํ มยฺหนฺติ ตํ มยฺหํ น โหติ, น ตตฺถ มม ตณฺหาวเสน มมนฺติ นตฺถิฯ น เต อหนฺติ เย ปุคฺคลา เอตฺถ พทฺธา, เตปิ อหํ น โหมิ, ตตฺถ เม ทิฏฺฐิพทฺโธ นตฺถิฯ น เม มคฺคมฺปิ ทกฺขสีติ เอวํ สพฺพโส พทฺธาภาเวน มุตฺตสฺส เม คตมคฺคมฺปิ มาร ตฺวํ น ทกฺขสิ น ปสฺสิสฺสสิ, เย ภวาทโย ตุยฺหํ วิสยา, เตสุ ภวโยนิคติอาทีสุ มยฺหํ คตมคฺคํ น ปสฺสิสฺสสิ ภวนิสฺสฏฺฐตฺตาติฯ

กสฺสกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ