6. ปตฺตสุตฺตวณฺณนา

[152] ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ ลกฺขณาทีนิ เจว สมุทยญฺจ อสฺสาทาทีนวนิสฺสรณานิ จ คเหตฺวา สมฺมา เตสํ ลกฺขณาทีนํ คหณํ โหตีติ อาห ‘‘ปญฺจ อุปาทานกฺขนฺเธ อาทิยิตฺวา’’ติฯ รุปฺปนเวทิยนสญฺชานนอภิสงฺขรณวิชานนานิ ขนฺธานํ สภาวลกฺขณานิฯ อาทิ-สทฺเทน รสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานานิ เจว สมุทยาทีนิ จ สงฺคณฺหาติฯ ทสฺเสตีติ ปจฺจกฺขโต ทสฺเสติ, หตฺถามลกํ วิย ปากเฏ วิภูเต กตฺวา วิภาเวติฯ คณฺหาเปตีติ เต ธมฺเม มนสา อนุเปกฺขิเต ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺเธ กโรนฺโต อุคฺคณฺหาเปติฯ สมาทานมฺหีติ ตตฺถ อตฺถสฺส สมฺมเทว อาทิยเน ขนฺธานญฺจ สมฺมสนวเสน อญฺญธมฺมวเสน สมาทิยเนฯ ปฏิวิทฺธคุเณนาติ ตาย เทสนาย, ตํ นิสฺสาย ปจฺจตฺตปุริสกาเรน จ เตสํ ปฏิวิทฺธคุเณน ฯ โชตาเปตีติ เตสํ จิตฺตสนฺตานํ อสฺสทฺธิยาทิกิเลสมลวิธมเนน ปภสฺสรํ กโรติฯ อฏฺฐิํ กตฺวาติ ตาย เทสนาย ปาเปตพฺพํ อตฺถํ ปโยชนํ ทฬฺหํ กตฺวาฯ เตนาห ‘‘อยํ โน’’ติอาทิฯ กมฺมการกจิตฺตํ นาม โอตรณจิตฺตํฯ ‘‘โยนิโสมนสิการปุพฺพกํ วิปสฺสนาจิตฺต’’นฺติ เกจิฯ โอหิตโสตาติ อนญฺญวิหิตตาย ธมฺมสฺสวนาย อปฺปิตโสตา, ตโต เอว ตทตฺถํ ฐปิตโสตาฯ

เอเต รูปาทโย ขนฺเธ ยญฺจ สงฺขตํ สมิทฺธปจฺจเยหิ กตํ, ตญฺจ ‘‘เอโส อหํ น โหมิ, เอตํ มยฺหํ น โหตี’’ติ ปสฺสนฺโตติ โยชนาฯ เขโม อตฺตาติ เขมตฺตา, ตํ เขมตฺตํฯ เตนาห ‘‘เขมิภูตํ อตฺตภาว’’นฺติฯ ปริเยสมานา มารเสนาฯ

ปตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ฉผสฺสายตนสุตฺตวณฺณนา

[153] สญฺชายติ เอตสฺมาติ สญฺชาติ, โส เอว สมฺปยุตฺตธมฺโม สโมสรติ เอตฺถาติ สโมสรณํ, โส เอว อตฺโถ, เตน สญฺชาติสโมสรณฏฺเฐนฯ ภยเภรวํ สทฺทนฺติ ภายติ เอตสฺมาติ ภยํ, ตเทว ยสฺส กสฺสจิ เภรวาวหตฺตา เภรวํ, เทวาทิสทฺทนฺติ อตฺโถฯ วิคตวลาหเก เทเว อุปฺปาตวเสน อุปฺปชฺชนกสทฺโท เทวทุนฺทุภิฯ อสนิปาตาทิสทฺโท อสนิปาตสทฺโทฯ อุนฺทฺรียตีติ วิปริวตฺตติฯ โลโก อธิมุจฺฉิโตติ อติถทฺธกาโย วิย มุจฺฉํ อาปนฺโนฯ มารสฺสาติ กิเลสมารสฺสฯ ฐานภูตนฺติ ปวตฺติฏฺฐานภูตํฯ

ฉผสฺสายตนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ปิณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[154] ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ญาติมิตฺตกุเลฯ ปาหุนกานีติ ปหิตพฺพปณฺณาการานิฯ อาคนฺตุกปณฺณาการานีติ อาคนฺตุกานํ อุปคตานํ ทาตพฺพปณฺณาการานิฯ สยํจรทิวเสติ กุมารกานญฺจ กุมาริกานญฺจ สยํ อตฺตนา จริตพฺพฉณทิวเสฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ‘‘สมวยชาติโคตฺตา’’ติอาทิมาหฯ สมวยสมชาติกสมโคตฺตาติ ปจฺเจกํ สม-สทฺโท โยเชตพฺโพฯ โคตฺตสมตา จ อาวาหวิวาหโยคฺยตาวเสน ทฏฺฐพฺพา, น เอกโคตฺตตาวเสนฯ ตโต ตโต คามโตฯ อญฺญสฺมิํ ทาตพฺเพ อสติฯ ฉณวเสน ปหิณิตุํ สมฺปาทิตํ ปูวํ ฉณปูวํฯ ตาสํ สมฺปตฺติยาติ ตาสํ ทานํ ธมฺมสฺสวนญฺจาติ ตสฺสา ทุวิธายปิ สมฺปตฺติยาฯ

ญาณํ นาม อาวชฺชนปุพฺพกํ, ตสฺมา อชานนสฺส ‘‘อนาวชฺชนตายา’’ติ การณํ วตฺวา เสสการณํ วทนฺโต ‘‘พุทฺธาน’’นฺติอาทิมาหฯ อุปจารเภทนฺติ พุทฺธํ ทิสฺวา มนุสฺเสหิ กาตพฺพอุปจารสฺส ภินฺทนํฯ ภินฺทิตุนฺติ วิธมิตุํฯ

ภควา ปนาติ ปนสทฺโท วิเสสตฺถโชตโกฯ เตน น เกวลํ ภควา อุปฺปณฺฑนํ ปริหรนฺโต ตํ คามํ น ปุน ปาวิสิ, อถ โข มารํ อนุกมฺปนฺโตติ อิทํ วิเสสํ โชเตติฯ

ชเนสีติ อปุญฺญํ ชเนสิ, ชเนนฺโต จ ยถา ตโต อายติํ ถิรตรํ มหนฺตํ ทุกฺขํ นิปฺผชฺชิสฺสติ, เอวํ นิปฺผาเทสิฯ อาสชฺชนนฺติ เอตฺถ นนฺติ นิปาตมตฺตํฯ กิญฺจติ มทฺทติ อภิภวตีติ กิญฺจนนฺติ อาห ‘‘มทฺทิตุํ สมตฺถ’’นฺติฯ

ปิณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ