4. ปติรูปสุตฺตวณฺณนา

[150] อนุรุชฺฌติ เอเตนาติ อนุโรโธ, ราโคฯ วิรุชฺฌติ เอเตนาติ วิโรโธ, ปฏิโฆฯ เตสุ อนุโรธวิโรเธสุ ตนฺนิมิตฺตํ สชฺชติ นาม สงฺคํ กโรติ นาม, อนุโรธวิโรธุปฺปาทนเมว เจตฺถ สชฺชนํฯ ยทญฺญมนุสาสตีติ ยํ อญฺเญสํ อนุสาสนํ, ตํ เตสํ หิเตสนํ อนุกมฺปนํ, ตสฺมา อนุกมฺปเก หิเตสเก สมฺมาสมฺพุทฺเธ อนุโรธวิโรเธ อาโรเปตฺวา วิกมฺปนตฺถํ มิจฺฉา วทสีติฯ

ปติรูปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มานสสุตฺตวณฺณนา

[151] อากาเส จรนฺเตติ ปญฺจาภิญฺเญ สนฺธาย วทติฯ อนฺตลิกฺเข จรนฺเตปิ กิจฺจสาธนโต อนฺตลิกฺขจโรฯ มนสิ ชาโตติ มานโสฯ ตํ ปน มนสนฺตานสมฺปยุตฺตตายาติ อาห ‘‘มนสมฺปยุตฺโต’’ติฯ

มานสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปตฺตสุตฺตวณฺณนา

[152] ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ ลกฺขณาทีนิ เจว สมุทยญฺจ อสฺสาทาทีนวนิสฺสรณานิ จ คเหตฺวา สมฺมา เตสํ ลกฺขณาทีนํ คหณํ โหตีติ อาห ‘‘ปญฺจ อุปาทานกฺขนฺเธ อาทิยิตฺวา’’ติฯ รุปฺปนเวทิยนสญฺชานนอภิสงฺขรณวิชานนานิ ขนฺธานํ สภาวลกฺขณานิฯ อาทิ-สทฺเทน รสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานานิ เจว สมุทยาทีนิ จ สงฺคณฺหาติฯ ทสฺเสตีติ ปจฺจกฺขโต ทสฺเสติ, หตฺถามลกํ วิย ปากเฏ วิภูเต กตฺวา วิภาเวติฯ คณฺหาเปตีติ เต ธมฺเม มนสา อนุเปกฺขิเต ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺเธ กโรนฺโต อุคฺคณฺหาเปติฯ สมาทานมฺหีติ ตตฺถ อตฺถสฺส สมฺมเทว อาทิยเน ขนฺธานญฺจ สมฺมสนวเสน อญฺญธมฺมวเสน สมาทิยเนฯ ปฏิวิทฺธคุเณนาติ ตาย เทสนาย, ตํ นิสฺสาย ปจฺจตฺตปุริสกาเรน จ เตสํ ปฏิวิทฺธคุเณน ฯ โชตาเปตีติ เตสํ จิตฺตสนฺตานํ อสฺสทฺธิยาทิกิเลสมลวิธมเนน ปภสฺสรํ กโรติฯ อฏฺฐิํ กตฺวาติ ตาย เทสนาย ปาเปตพฺพํ อตฺถํ ปโยชนํ ทฬฺหํ กตฺวาฯ เตนาห ‘‘อยํ โน’’ติอาทิฯ กมฺมการกจิตฺตํ นาม โอตรณจิตฺตํฯ ‘‘โยนิโสมนสิการปุพฺพกํ วิปสฺสนาจิตฺต’’นฺติ เกจิฯ โอหิตโสตาติ อนญฺญวิหิตตาย ธมฺมสฺสวนาย อปฺปิตโสตา, ตโต เอว ตทตฺถํ ฐปิตโสตาฯ

เอเต รูปาทโย ขนฺเธ ยญฺจ สงฺขตํ สมิทฺธปจฺจเยหิ กตํ, ตญฺจ ‘‘เอโส อหํ น โหมิ, เอตํ มยฺหํ น โหตี’’ติ ปสฺสนฺโตติ โยชนาฯ เขโม อตฺตาติ เขมตฺตา, ตํ เขมตฺตํฯ เตนาห ‘‘เขมิภูตํ อตฺตภาว’’นฺติฯ ปริเยสมานา มารเสนาฯ

ปตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ฉผสฺสายตนสุตฺตวณฺณนา

[153] สญฺชายติ เอตสฺมาติ สญฺชาติ, โส เอว สมฺปยุตฺตธมฺโม สโมสรติ เอตฺถาติ สโมสรณํ, โส เอว อตฺโถ, เตน สญฺชาติสโมสรณฏฺเฐนฯ ภยเภรวํ สทฺทนฺติ ภายติ เอตสฺมาติ ภยํ, ตเทว ยสฺส กสฺสจิ เภรวาวหตฺตา เภรวํ, เทวาทิสทฺทนฺติ อตฺโถฯ วิคตวลาหเก เทเว อุปฺปาตวเสน อุปฺปชฺชนกสทฺโท เทวทุนฺทุภิฯ อสนิปาตาทิสทฺโท อสนิปาตสทฺโทฯ อุนฺทฺรียตีติ วิปริวตฺตติฯ โลโก อธิมุจฺฉิโตติ อติถทฺธกาโย วิย มุจฺฉํ อาปนฺโนฯ มารสฺสาติ กิเลสมารสฺสฯ ฐานภูตนฺติ ปวตฺติฏฺฐานภูตํฯ

ฉผสฺสายตนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ