2. หตฺถิราชวณฺณสุตฺตวณฺณนา

[138] อนฺธภาวการเกติ ปจุรชนสฺส จกฺขุวิญฺญาณุปฺปตฺตินิวารเณน อนฺธภาวการเกฯ มหาตเมติ มหติ ตมสิฯ ปาสาณผลเก มหาจีวรํ สีเส ฐเปตฺวาติ เอเตน ตํ ผลกํ อปสฺสาย นิสินฺโนติ ทสฺเสติ ฯ ปธานนฺติ ภาวนํฯ ปริคฺคณฺหมาโนติ สพฺพโส คณฺหนฺโต อวิสฺสชฺเชนฺโต, ภาวนํ อนุยุญฺชนฺโต อนุปุพฺพสมาปตฺติโย ผลสมาปตฺติญฺจ มนสิกโรนฺโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘นนุ จา’’ติอาทิฯ อริฏฺฐโกติ อริฏฺฐกวณฺโณฯ เตนาห ‘‘กาฬโก’’ติฯ

ทีฆมทฺธานนฺติ จิรตรํ กาลํฯ สํสรนฺติ อาสาทนาธิปฺปาเยน สญฺจรนฺโต, อลํ ตุยฺหํ เอเตน นิปฺปโยชนนฺติ อธิปฺปาโยฯ น หิ เตน มารสฺส กาจิ อตฺถสิทฺธีติฯ

หตฺถิราชวณฺณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สุภสุตฺตวณฺณนา

[139] สุสํวุตาติ มคฺคสํวเรน สุฏฺฐุ สํวุตาฯ สุปิหิตาติ สุฏฺฐุ ปิหิตาฯ วสานุคาติ กายาทิทฺวารวสานุคา วสวตฺติโน น โหนฺติฯ พทฺธจราติ ปฏิพทฺธจริยาติฯ

สุภสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปฐมมารปาสสุตฺตวณฺณนา

[140] อุปายมนสิกาเรนาติ อนิจฺจาทีสุ อนิจฺจาทิโต มนสิกรเณนฯ อุปายวีริเยนาติ อนุปฺปนฺนากุสลานํ อนุปฺปาทนาย วิธินา ปวตฺตวีริเยนฯ การณวีริเยนาติ อนุปฺปนฺนานุปฺปาทนาทิอตฺถสฺส การณภูเตน วีริเยนฯ อนุปฺปนฺนปาปกานุปฺปาทนาทิอตฺถานิ หิ วีริยานิ ยทตฺถํ โหนฺติ, ตํ อตฺถํ สาเธนฺติเยวาติ เอตสฺส อตฺถสฺส ทีปโก สมฺมา-สทฺโทฯ โยนิโสสมฺมาสทฺเทน หิ อุปายการณตฺถทีปกตํ สนฺธาย ‘‘อุปายวีริเยน การณวีริเยนา’’ติ วุตฺตํฯ อรหตฺตผลวิมุตฺติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสนฯ มาเรน ‘‘มยฺหํ โข, ภิกฺขเว’’ติอาทิกํ ภควโต วจนํ สุตฺวา วุตฺตํ ‘‘อรหตฺตํ ปตฺวาปิ น ตุสฺสตี’’ติอาทิฯ

กิเลสปาเสนาติ กิเลสมารสฺส อุปายภูเตนฯ กิเลสมาโร หิ สตฺเต กามคุณปาเสหิ นิพนฺธติ, น ปน สยเมวฯ เตนาห ‘‘เย ทิพฺพา กามคุณสงฺขาตา’’ติอาทิฯ มารพนฺธเนติ กิเลสมารสฺส พนฺธนฏฺฐาเน, ภวจารเกติ อตฺโถฯ น เม สมณ โมกฺขสีติ อิทํ มาโร ‘‘อนุตฺตรา วิมุตฺติ อนุปฺปตฺตา, วิมุตฺตา สพฺพปาเสหี’’ติ จ ภควโต วจนํ อสทฺทหนฺโต วทติ สทฺทหนฺโตปิ วา ‘‘เอวมยํ ปเรสํ สตฺตานํ โมกฺขาย อุสฺสาหํ น กเรยฺยา’’ติ อตฺตโน โกหญฺเญ ฐตฺวา วทติฯ

ปฐมมารปาสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ทุติยมารปาสสุตฺตวณฺณนา

[141] อนุปุพฺพคมนจาริกนฺติ คามนิคมราชธานีสุ อนุกฺกเมน คมนสงฺขาตํ จาริกํฯ เอวํ หิ คเตสูติ เอวํ ตุมฺเหสุ พหูสุ เอกชฺฌํ คเตสุฯ

อาทิมฺหิ กลฺยาณํ เอตสฺสาติ อาทิกลฺยาณํ, ตถา เสเสสุฯ สาสนสฺส อาทิ สีลํ มูลกตฺตาฯ ตสฺส สมถาทโย มชฺฌํ สาสนสมฺปตฺติยา เวมชฺฌภาวโตฯ ผลนิพฺพานานิ ปริโยสานํ ตทธิคมโต อุตฺตริ กรณียาภาวโตฯ สาสเน สมฺมาปฏิปตฺติ นาม ปญฺญาย โหติ, ตสฺสา จ สีลํ สมาธิ จ มูลนฺติ อาห ‘‘สีลสมาธโย วา อาที’’ติฯ ยสฺมา ปญฺญา อนุโพธปฏิเวธวเสน ทุวิธา, ตสฺมา ตทุภยํ คณฺหนฺโต ‘‘วิปสฺสนามคฺคา มชฺฌ’’นฺติ อาหฯ ปญฺญานิปฺผตฺติ ผลกิจฺจํ, นิพฺพานสจฺฉิกิริยา ปน สมฺมาปฏิปตฺติยา ปริโยสานํ ตโต ปรํ กตฺตพฺพาภาวโตติ อาห ‘‘ผลนิพฺพานานิ ปริโยสาน’’นฺติฯ ผลคฺคหเณน หิ สอุปาทิเสสนิพฺพานํ คยฺหติ, อิตเรน อิตรํ, ตทุภยวเสน ปฏิปตฺติยา โอสานนฺติ อาห ‘‘ผลนิพฺพานานิ ปริโยสาน’’นฺติฯ ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาทิเมว วิโสเธหิ กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ