1. ตโปกมฺมสุตฺตวณฺณนา

[137] อุรุเวลาย สมีเป คาโม อุรุเวลคาโม, ตํ อุรุเวลคามํ อภิมุขภาเวน สมฺมเทว สพฺพธมฺเม พุชฺฌตีติ อภิสมฺโพธิ, สพฺพญฺญุตญฺญาณํ, เตน สมนฺนาคตตฺตา จ ภควา อภิสมฺพุทฺโธติ วุจฺจติฯ ตสฺส ปญฺจจตฺตาลีสาย วสฺเสสุ อาทิโต ปนฺนรส วสฺสานิ ปฐมโพธิ, อิธ ปน สตฺตาหพฺภนฺตรเมว อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา อนฺโตสตฺตาหสฺมิํ เยวา’’ติฯ อสุขภาเวน อญฺเญหิ กาตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ทุกฺกรํ กโรตีติ ทุกฺกรกาโร, โส เอว อิตฺถิลิงฺควเสน ทุกฺกรการิกาฯ ตาย มุตฺโต วตมฺหีติ จินฺเตสิฯ ยทิ เอวํ กสฺมา ตํ โลกนาโถ ฉพฺพสฺสานิ สมนุยุญฺชติ? กมฺมปีฬิตวเสนฯ วุตฺตญฺเหตํ อปทาเน (อป. เถร 1.39.92-94) –

‘‘อวจาหํ โชติปาโล, สุคตํ กสฺสปํ ตทา;

กุโต นุ โพธิ มุณฺฑสฺส, โพธิ ปรมทุลฺลภาฯ

‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, อจริํ ทุกฺกรํ พหุํ;

ฉพฺพสฺสานุรุเวลายํ, ตโต โพธิมปาปุณิํฯ

‘‘นาหํ เอเตน มคฺเคน, ปาปุณิํ โพธิมุตฺตมํ;

กุมฺมคฺเคน คเวสิสฺสํ, ปุพฺพกมฺเมน วาริโต’’ติฯ

มาเรตีติ วิพาเธติฯ วิปตฺติอาทิสํโยชนญฺหิ สาธูนํ ปรมตฺถโต มรณํ สจฺจปฏิเวธมารณตฺตา, ปาปตรตฺตา ปาปตโมติ ปาปิมาฯ สา จสฺส ปาปตมตา ปาปวุตฺติตายาติ อาห ‘‘ปาเป นิยุตฺโต’’ติฯ อธิปตีติ กามาธิปติฯ อปฺปหีนกามราเค อตฺตโน วเส วตฺเตตีติ วสวตฺตีฯ เตสํเยว กุสลกมฺมานํ อนฺตํ กโรตีติ อนฺตโกฯ วฏฺฏทุกฺขโต อปริมุตฺตปจฺจยตฺตา นมุจิฯ มตฺตานํ ปมตฺตานํ พนฺธูติ ปมตฺตพนฺธุฯ