อาจิกฺขามีติ กเถมิ, กเถนฺโต จ ยถา ตมตฺถํ สมฺมเทว ราชา ชานาติ, เอวํ ชานาเปมีติ ฯ นิปฺผตฺติ ยุทฺเธน กาตพฺพอตฺถสิทฺธิฯ วิสิโนติ พนฺธติ ยถาธิปฺเปตํ จิตฺตํ เอเตนาติ วิสโย, สมตฺถภาโวฯ มนฺตสมฺปนฺนาติ สมฺปนฺนราชมนฺตาฯ มหาอมจฺจาติ มโหสธาทิสทิสา นีติสตฺถเฉกา อมจฺจปุริสาฯ อุปลาเปตุนฺติ ปเรสํ อนฺตเร วิโรธตฺถํ สงฺคณฺหิตุํฯ
ทฺเวเยว ปพฺพตาติ ปพฺพตสทิสา ทฺเวเยว คหิตาฯ ราโชวาเทติ ราโชวาทสุตฺเตฯ อาคตาว ตตฺตนฺติยา อนุรูปตฺถํฯ วิลุมฺปมานาติ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถฯ วิปตฺตีติ โภคปริหานาทิวินาโสฯ หตฺถิยุทฺธาทีหิ ชรามรณํ ชินิตุํ น สกฺกา สตฺตสฺส อวิสยภาวโตฯ เยน ปน ชินิตุํ สกฺกา, ตํ ทสฺเสนฺโต ภควา ‘‘พุทฺเธ…เป.… นิเวสเย’’ติ อาหฯ รตนตฺตเย หิ สทฺธา นิวิฏฺฐา มูลชาตา ปติฏฺฐิตา เอกนฺตโต ชรามรณวิชยาย โหติฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา สทฺธ’’นฺติฯ
ปพฺพตูปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ตติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย
โกสลสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ
4. มารสํยุตฺตํ
1. ปฐมวคฺโค
1. ตโปกมฺมสุตฺตวณฺณนา
[137] อุรุเวลาย สมีเป คาโม อุรุเวลคาโม, ตํ อุรุเวลคามํ อภิมุขภาเวน สมฺมเทว สพฺพธมฺเม พุชฺฌตีติ อภิสมฺโพธิ, สพฺพญฺญุตญฺญาณํ, เตน สมนฺนาคตตฺตา จ ภควา อภิสมฺพุทฺโธติ วุจฺจติฯ ตสฺส ปญฺจจตฺตาลีสาย วสฺเสสุ อาทิโต ปนฺนรส วสฺสานิ ปฐมโพธิ, อิธ ปน สตฺตาหพฺภนฺตรเมว อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา อนฺโตสตฺตาหสฺมิํ เยวา’’ติฯ อสุขภาเวน อญฺเญหิ กาตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ทุกฺกรํ กโรตีติ ทุกฺกรกาโร, โส เอว อิตฺถิลิงฺควเสน ทุกฺกรการิกาฯ ตาย มุตฺโต วตมฺหีติ จินฺเตสิฯ ยทิ เอวํ กสฺมา ตํ โลกนาโถ ฉพฺพสฺสานิ สมนุยุญฺชติ? กมฺมปีฬิตวเสนฯ วุตฺตญฺเหตํ อปทาเน (อป. เถร 1.39.92-94) –
‘‘อวจาหํ โชติปาโล, สุคตํ กสฺสปํ ตทา;
กุโต นุ โพธิ มุณฺฑสฺส, โพธิ ปรมทุลฺลภาฯ
‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, อจริํ ทุกฺกรํ พหุํ;
ฉพฺพสฺสานุรุเวลายํ, ตโต โพธิมปาปุณิํฯ
‘‘นาหํ เอเตน มคฺเคน, ปาปุณิํ โพธิมุตฺตมํ;
กุมฺมคฺเคน คเวสิสฺสํ, ปุพฺพกมฺเมน วาริโต’’ติฯ
มาเรตีติ วิพาเธติฯ วิปตฺติอาทิสํโยชนญฺหิ สาธูนํ ปรมตฺถโต มรณํ สจฺจปฏิเวธมารณตฺตา, ปาปตรตฺตา ปาปตโมติ ปาปิมาฯ สา จสฺส ปาปตมตา ปาปวุตฺติตายาติ อาห ‘‘ปาเป นิยุตฺโต’’ติฯ อธิปตีติ กามาธิปติฯ อปฺปหีนกามราเค อตฺตโน วเส วตฺเตตีติ วสวตฺตีฯ เตสํเยว กุสลกมฺมานํ อนฺตํ กโรตีติ อนฺตโกฯ วฏฺฏทุกฺขโต อปริมุตฺตปจฺจยตฺตา นมุจิฯ มตฺตานํ ปมตฺตานํ พนฺธูติ ปมตฺตพนฺธุฯ
