2. อยฺยิกาสุตฺตวณฺณนา

[133] ชราชิณฺณาติ ชราย ชิณฺณาฯ เตน ปากฏชราย มตฺถกปฺปตฺติมาหฯ วโยวุฑฺฒาติ วยสา วุฑฺฒาฯ เตน ปจฺฉิมวยสฺส โอสกฺกสมฺปวตฺติํ วทติฯ ชาติมหลฺลิกาติ ชาติมหตฺตคตาฯ จิรกาลํ อติกฺกนฺตาติ ทฺเว ตโย ราชปริวฏฺเฏ วีติวตฺตาฯ วโย-สทฺโท สาธารณวจโนปิ ชิณฺณสทฺทสนฺนิธานโต โอสานวยํ เอว วทตีติ อาห ‘‘ปจฺฉิมวยํ สมฺปตฺตา’’ติฯ อยฺยิกาติ มาตามหิํ สนฺธาย วทติฯ หตฺถี เอว รตนภูโต หตฺถิรตนนฺติ อาห ‘‘สตสหสฺสคฺฆนเกนา’’ติอาทิฯ สพฺพานิ ตานีติ กุมฺภการภาชนานิ, เตหิ สทฺธิํ สตฺตสนฺตานสฺส ปมาณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เตสุ หี’’ติอาทิมาห, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อยฺยิกาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อิสฺสตฺตสุตฺตวณฺณนา

[135] อฏฺฐุปฺปตฺติโกติ เอตฺถ กา อสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติ? ติตฺถิยานํ ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อลาภาย อยสาย ปริสกฺกนํฯ ตํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘ภควโต กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยถา ตํ สพฺพทิสาสุ ยมกมหาเมโฆ อุฏฺฐหิตฺวา มหาโอฆํ วิย สพฺพา ปารมิโย ‘‘อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว วิปากํ ทสฺสามา’’ติ สมฺปิณฺฑิตา วิย ลาภสกฺการมโหฆํ นิพฺพตฺตยิํสุฯ ตโต ตโต อนฺนปานยานวตฺถมาลาคนฺธวิเลปนาทิหตฺถา ขตฺติยพฺราหฺมณาทโย อาคนฺตฺวา – ‘‘กหํ ภควา, กหํ เทวเทโว นราสโภ โลกนาโถ’’ติ ภควนฺตํ ปริเยสนฺติ, สกฏสเตหิปิ ปจฺจเย อาหริตฺวา โอกาสํ อลภมานา สมนฺตา คาวุตปฺปมาณมฺปิ สกฏธุเรน สกฏธุรํ อาหจฺจ ติฏฺฐนฺติ เจว อนุวตฺตนฺติ จ อนฺธกวินฺทพฺราหฺมณาทโย วิยฯ สพฺพํ ขนฺธเก (มหาว. 282) เตสุ เตสุ สุตฺเตสุ จ อาคตนเยน เวทิตพฺพํฯ ยถา จ ภควโต, เอวํ ภิกฺขุสงฺฆสฺสปิฯ วุตฺตมฺปิ – ‘‘เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวร…เป.… ปริกฺขารานํ, ภิกฺขุสงฺโฆปิ โข’’ติอาทิ (อุทา. 38), ตถา ‘‘ยาวตา โข, จุนฺท, เอตรหิ สงฺโฆ วา คโณ วา โลเก อุปฺปนฺโน, นาหํ, จุนฺท, อญฺญํ เอกํ สงฺฆมฺปิ เอกํ คณมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํ ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ, ยถริวายํ, จุนฺท, ภิกฺขุสงฺโฆ’’ติ (ที. นิ. 3.176)ฯ เอวนฺติ อิทานิ วุจฺจมานากาเรนฯ นิชฺฌตฺตินฺติ สญฺญตฺติํฯ นนฺติ กถํฯ

เอวํ ปุจฺฉิตุํ อยุตฺตํ ติตฺถิยานํ กถา มหาชนสนฺนิปาเต นิยฺยาติตา โหตีติฯ ตสฺมิํ ทาตพฺพํ, จิตฺตปฺปสาทมตฺเตน เทนฺเตปิ หิ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติฯ อาโรจิตํ อตฺตโนติ อธิปฺปาโยฯ ภควาติ สตฺถุ อามนฺตนํฯ จิตฺตํ นาม ยถาปจฺจยํ ปวตฺตมานํ นิคณฺฐา…เป.… ปสีทติ ปสนฺนสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ ปุพฺเพ อวิเสสโต เทยฺยธมฺมสฺส ทาตพฺพฏฺฐานํ นาม ปุจฺฉิตํ, อิทานิ ตสฺส มหปฺผลภาวกโร ทกฺขิเณยฺยวิเสโสติ อาห ‘‘อญฺญํ ตยา ปฐมํ ปุจฺฉิตํ, อญฺญํ ปจฺฉา’’ติฯ สลฺลกฺเขหิ เอตํฯ ปจฺฉิมํ ปุริเมน สทฺธิํ อาเนหีติ อธิปฺปาโยฯ ปุจฺฉิตสฺส นาม ปญฺหสฺส กถนํ มยฺหเมว ภาโรฯ สมุปพฺยูฬฺโหติ เอกโต เสนาย ราสิวเสน สมฺปิณฺฑิโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ราสิภูโต’’ติฯ อสิกฺขิโตติ สตฺตฏฺฐสํวจฺฉรานิ ธนุสิปฺเปน สิกฺขิโตฯ ธนุสิปฺปํ สิกฺขิตฺวาปิ โกจิ กตหตฺโถ น โหติ, อยํ ปน อสิกฺขิโต น กตหตฺโถ, โปงฺขานุโปงฺขภาโวเยว พฺยามมุฏฺฐิพนฺโธฯ ติณปุญฺชมตฺติกาปุญฺชาทีสูติ อาทิ-สทฺเทน ปํสุปุญฺชวาลุกปุญฺชสารผลกอโยฆนาทิเก สงฺคณฺหาติฯ อกตปริจโยติ เตสํ สนฺติกา วิชฺฌนฏฺเฐน อกตปริจโยฯ ราชราชมหามตฺตาทิเก อุเปจฺจ อสนํ อุปาสนํ, น กตํ อุปาสนํ เอเตนาติ อกตูปาสโนฯ อสิกฺขิตตาทินา ภีรุภาเวน วา กายสฺส ฉมฺภนํ สงฺกมฺปนํ อุตฺตาโส เอตสฺส อตฺถีติ ฉมฺภีติ อาห ‘‘ปเวธิตกาโย’’ติฯ

ทกฺขิเณยฺยตาย อธิปฺเปตตฺตา ‘‘อรหตฺตมคฺเคน กามจฺฉนฺโท ปหีโน โหตี’’ติ อาหฯ อจฺจนฺตปฺปหานสฺส อิจฺฉิตตฺตา ตติเยเนว กุกฺกุจฺจํ ปหีนํ โหติ ปฏิฆสมฺปโยคํฯ อเสกฺขสฺส อยนฺติ อเสกฺขํ, สีลกฺขนฺโธฯ ตยิทํ น อคฺคผลํ สีลเมว อธิปฺเปตํ, อถ โข ยํ กิญฺจิ อเสกฺขสนฺตาเน ปวตฺตํ สีลํ, โลกุตฺตโร เอว น อธิปฺเปโต สิกฺขาย ชาตตฺตา, เอวํ วิมุตฺติกฺขนฺโธปีติ ฯ