เมนู

ลหุกทสฺสเนนาติ ปริตฺตทสฺสเนน วิชฺชุเกน วิยฯ ปริกฺขารภณฺฑเกนาติ ปพฺพชิตปริกฺขารภูเตน ภณฺฑเกนฯ โลหฑฺฒมาโสติ โลหมโย อุปฑฺฒคฺฆนกมาโสฯ

สตฺตชฏิลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปญฺจราชสุตฺตวณฺณนา

[123] รูปาติ รูปสงฺขาตา กามคุณาฯ เต ปน นีลาทิวเสน อเนกเภทภินฺนาปิ รูปายตนตฺตา จกฺขุวิญฺเญยฺยตํ นาติวตฺตนฺตีติ อาห ‘‘นีลปีตาทิเภทํ รูปารมฺมณ’’นฺติฯ โต-สทฺโทปิ ทา-สทฺโท วิย กาลตฺโถ โหตีติ อาห ‘‘ยโตติ ยทา’’ติฯ มนํ อาปยติ วฑฺเฒตีติ มนาปํ, มโนรมํฯ มนาปนิปฺผตฺติตนฺติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส มนสา ปิยายิตํ, ตสฺส อคฺคภาเวน ปริยนฺตํ ปรมํ โกฏิํ กตฺวา ปวตฺติตนฺติ อตฺโถฯ ปุคฺคลมนาปนฺติ อารมฺมณสภาวํ อจินฺเตตฺวา ปุคฺคลสฺส วเสน มนาปภาเวเนว อิฏฺฐตาย อิฏฺฐนฺติฯ สมฺมุตีติ สมญฺญาฯ ปุคฺคลมนาปํ นาม สญฺญาวิปลฺลาสวเสน วิปรีตมฺปิ คณฺหาติ อิตรสภาวโตติ อาห ‘‘ยํ เอกสฺส…เป.… อิฏฺฐํ กนฺต’’นฺติฯ อิทานิ ตํ ชิวฺหาวิญฺเญยฺยวเสน โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘ปจฺจนฺตวาสีน’’นฺติอาทิมาหฯ อิทํ ปุคฺคลมนาปนฺติ อิทํ ยถาวุตฺตํ ชิวฺหาวิญฺเญยฺยํ วิย อญฺญมฺปิ เอวํชาติกํ เตน เตน ปุคฺคเลน มนาปนฺติ คเหตพฺพารมฺมณํ ปุคฺคลมนาปํ นามฯ

โลเก ปฏิวิภตฺตํ นตฺถิ, วิภชิตฺวา ทสฺสเนน โลเกน มธุรชาเตนปิ ปฏิวิภตฺตํ กตฺวา คเหตุํ น สกฺกุเณยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘วิภชิตฺวา ปน ทสฺเสตพฺพ’’นฺติฯ ทิพฺพกปฺปมฺปีติ เทวโลกปริยาปนฺนสทิสมฺปิ อมนาปํ อุปฏฺฐาติ อุฬารปณีตารมฺมณปริจยโตฯ มชฺฌิมานํ ปน…เป.… วิภชิตพฺพํ เตสํ มนาปสฺส มนาปโต, อมนาปสฺส อมนาปโต อุปฏฺฐานโตฯ ตตฺถปิ อิฏฺฐานิฏฺฐปริจฺเฉโท นิปฺปริยายโต เอวํ เวทิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตญฺจ ปเนต’’นฺติอาทิฯ

ตญฺจ ปเนตํ อิฏฺฐานิฏฺฐภูตํ อารมฺมณํ กามาวจรชวเนสุ อกุสลสฺส วเสน เยภุยฺเยน ปวตฺตตีติ กตฺวา ตตฺถ ‘‘รชฺชติ ทุสฺสตี’’ติ อกุสลสฺเสว ปวตฺติ ทสฺสิตาฯ เสสกามาวจรสฺสปิ วเสน ปวตฺติ ลพฺภเตวฯ ตถา หิ ตํ อปฺปฏิกูเลปิ ปฏิกูลาการโต, ปฏิกูเลปิ อปฺปฏิกูลาการโต ปวตฺตตีติฯ วิปากจิตฺตํ อิฏฺฐานิฏฺฐํ ปริจฺฉินฺทติ, น สกฺกา วิปากํ วญฺเจตุนฺติฯ กุสลกมฺมํ หิ เอกนฺตโต อิฏฺฐเมว, อกุสลกมฺมญฺจ อนิฏฺฐเมว, ตสฺมา ตตฺถ อุปฺปชฺชมานํ วิปากจิตฺตํ ยถาสภาวโต ปวตฺตตีติฯ

ยํ ปน สมฺโมหวิโนทนิยํ ‘‘กุสลกมฺมชํ อนิฏฺฐํ นาม นตฺถี’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ, ตํ ปน นิทสฺสนมตฺตํ ทฏฺฐพฺพํฯ เตน โสภนํ อกุสลกมฺมชมฺปิ เอกจฺจานํ สตฺตานํ อิฏฺฐนฺติ อนุญฺญาตํ สิยาฯ กุสลกมฺมชํ ปน สพฺเพสํ อิฏฺฐเมวาติ วทนฺติฯ ติรจฺฉานคตานํ เกสญฺจิ มนุสฺสรูปํ อมนาปํ, ยโต เต ทิสฺวาว ปลายนฺติฯ มนุสฺสา จ เทวตานํ รูปํ ทิสฺวา ภายนฺติ, เตสมฺปิ วิปากวิญฺญาณํ ตํ รูปํ อารพฺภ กุสลวิปากเมว อุปฺปชฺชติ, ตาทิสสฺส ปน ปุญฺญสฺส อภาวา น เตสํ ตตฺถ อภิรติ โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ กุสลกมฺมชสฺส ปน อนิฏฺฐสฺส อภาโว วิย อกุสลกมฺมชสฺส โสภนสฺส อิฏฺฐสฺส อภาโว วตฺตพฺโพฯ หตฺถิอาทีนมฺปิ หิ อกุสลกมฺมชํ มนุสฺสานํ อกุสลวิปากสฺเสว อารมฺมณํ, กุสลกมฺมชํ ปน ปวตฺเต สมุฏฺฐิตํ กุสลวิปากสฺส, อิฏฺฐารมฺมเณน โวมิสฺสกตฺตา อปฺปกํ อกุสลกมฺมชํ พหุลํ อกุสลวิปากุปฺปตฺติยา การณํ น ภวิสฺสตีติ สกฺกา วตฺตุํฯ อิทานิ ตเมว วิปากวเสน อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณววตฺถานํ วิภาเวตุํ ‘‘กิญฺจาปิ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตยิทํ สมฺมุติมนาปสํวิภาคตฺถํ วุตฺตํ, อิธ ปน น ตถา วิภตฺตนฺติ อาห ‘‘ภควา ปนา’’ติอาทิฯ

โส อุปาสโก จนฺทนงฺคลคาเม ชาตตฺตา ‘‘จนฺทนงฺคลิโก’’ติ ปญฺญายติ, ‘‘จนฺทนวิลาโส’’ติ เกจิฯ ตสฺส อุปาสกสฺส ปฏิภานํ อุทปาทีติ โยชนาฯ เต ราชาโน หตปฺปเภ หตโสเภ ทิสฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อุทกาภิสิตฺเตติ อุทเกน อภิสิญฺจิเตฯ องฺคาเร วิยาติ องฺคารกฺขเณ วิยฯ

กาลสฺเสวาติ ปเควฯ อวิคตคนฺธํ ตงฺขณวิกสิตตายฯ อีทิสํ วจนนฺติ ‘‘อจฺฉาเทสี’’ติ เอวรูปํ วจนนฺติฯ

ปญฺจราชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. โทณปากสุตฺตวณฺณนา

[124] ‘‘โทณปากกุร’’นฺติ เอตฺถ วิภตฺติโลปํ กตฺวา นิทฺเทโสติ อาห ‘‘โทณปากํ กุร’’นฺติฯ โทณสฺสาติ จตุนฺนํ อาฬฺหกานํ, โสฬสนาฬีนนฺติ อตฺโถฯ ตทุปิยนฺติ ตทนุรูปํ, ตสฺส วุตฺตปริมาณสฺส อนุจฺฉวิกนฺติ อตฺโถฯ ปุพฺเพติ ตํทิวสโต ปุริมตรทิวเสสุฯ พลวาติ มหาฯ ภตฺตปริฬาโหติ ภตฺตสมฺมทเหตุโกฯ อสฺส รญฺโญ อุโภสุ ปสฺเสสุ คหิตตาลวณฺฏา พีชนฺติ ยมกตาลวณฺเฏหิผาสุวิหารนฺติ โภชเน มตฺตญฺญุตาย ลทฺธพฺพสุขวิหารํฯ โภชนมตฺตญฺญู หิ สุขวิหาโร โหติฯ เตนาห ‘‘ตนุกสฺส ภวนฺติ เวทนา, สณิกํ ชีรติ อายุ ปาลย’’นฺติฯ

ตนุกสฺสาติ ตนุกา อสฺส ปุคฺคลสฺส, ภุตฺตปจฺจยา วิสภาคเวทนา น โหนฺตีติ อตฺโถฯ สณิกนฺติ มนฺทํ มุทุกํ, อปริสฺสยเมวาติ อตฺโถฯ ชีรตีติ ปริภุตฺตาหาโร ปจฺจติฯ อายุปาลยนฺติ นิโรโธ อเวทโน ชีวิตํ รกฺขนฺโตฯ อถ วา สณิกํ ชีรตีติ โส โภชเน มตฺตญฺญู ปุคฺคโล ปริมิตาหารตาย สณิกํ จิเรน ชีรติ ชรํ ปาปุณาติ ชีวิตํ ปาเลนฺโตฯ

ปริยาปุณิตฺวาติ เอตฺถ ยถา สพฺพํ โส ปริยาปุณิ, ตโต ปรญฺจ ยถา ปฏิปชฺชิ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘รญฺญา สทฺธิ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตาวตเก ตณฺฑุเล หาเรยฺยาสิ ตทุปิยญฺจ พฺยญฺชนนฺติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ

ปุริสภาโค เอสาติ มชฺฌิเมน ปุริเสน ภุญฺชิตพฺพภาโค เอโส, ยทิทํ นาฬิโกทนมตฺตํฯ สลฺลิขิตสรีรตาติ ภมํ อาโรเปตฺวา อุลฺลิขิตสฺส วิย สพฺพปริฬาหวูปสมสฺส ปุถุลตาปคตสรีรสฺสฯ สีลํ สมฺปรายิกตฺโถติ วุตฺตํ, กุโต ปเนตฺถ สีลนฺติ อาห ‘‘โภชเน’’ติอาทิฯ สีลงฺคํ นาม โหตีติ จตุปาริสุทฺธิสีลสฺส อวยโว เอโก ภาโค โหติฯ

โทณปากสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ