10. พนฺธนสุตฺตวณฺณนา

[121] อิทนฺติ ‘‘อิธ, ภนฺเต’’ติอาทิกํ วจนํฯ เต ภิกฺขู อาโรเจสุนฺติ สมฺพนฺโธฯ เตสูติ เตสุ รญฺญา พนฺธาปิตมนุสฺเสสุฯ สุกตการณนฺติ สุการณกิริยํ อาโรเจสุํ, น เกวลํ เตสํ มนุสฺสานํ พนฺธาปิตภาวํ ฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘รญฺโญ กิรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อฏฺฐวงฺโกติ อฏฺฐํโสฯ อนฺโตฆรจาริโนติ อนฺเตปุรวาสิโนฯ

อุกฺกฏฺเฐติ ยุทฺเธฯ มนฺตีสูติ คุตฺตมนฺตีสุฯ อกุตูหลนฺติ สญฺญตํฯ ปิยนฺติ ปิยายิตพฺพํฯ อนฺนปานมฺหิ มธุเร อภุตฺเต อุปฺปนฺเนฯ อตฺเถติ อตฺเถ กิจฺเจ ชาเต ถิรนฺติ น กเถนฺติ กายพลมตฺเตน อปเนตุํ สกฺกุเณยฺยตฺตาฯ สุฏฺฐุ รตฺตรตฺตาติ อติวิย รตฺตา เอว หุตฺวา รตฺตาฯ สารตฺเตนาติ สารภาเวน สารภาวสญฺญายฯ โอหารินนฺติ เหฏฺฐา หรณสีลนฺติ อาห ‘‘จตูสุ อปาเยสุ อากฑฺฒนก’’นฺติฯ สิถิลนฺติ สิถิลาการํ, น ปน สิถิลํฯ เตนาห ภควา ‘‘ทุปฺปมุญฺจ’’นฺติฯ

พนฺธนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. สตฺตชฏิลสุตฺตวณฺณนา

[122] ปุพฺพารามสงฺขาเตติ สาวตฺถินครสฺส ปุพฺพทิสาย กตตฺตา ปุพฺพาราเมติ สงฺขํ คเตฯ ตตฺราติ ‘‘มิคารมาตุยา ปาสาเท’’ติ ตสฺมิํ สํขิตฺตวจเนฯ อยํ อิทานิ วุจฺจมานา อนุปุพฺพิกถา อาทิโต ปฏฺฐาย อนุกฺกมกถาฯ ปตฺถนํ อกาสิ ตสฺส ภควโต อคฺคุปฏฺฐายิกํ เอกํ อุปาสิกํ ทิสฺวา ตํ ฐานนฺตรํ อากงฺขนฺตีฯ เมณฺฑกปุตฺตสฺสาติ เมณฺฑกเสฏฺฐิปุตฺตสฺสฯ มาติฏฺฐาเน ฐเปสิ ตสฺสา อุปการํ ครุภาวญฺจ ทิสฺวาฯ ตาย การิเต ปาสาเทติ ตาย มหาอุปาสิกาย มหาลตาปสาธนํ วิสฺสชฺเชตฺวา นวหิ โกฏีหิ กรีสมตฺเต ภูมิภาเค การิเต สหสฺสคพฺภปฏิมณฺฑิเต ปาสาเทฯ

ปรูฬฺหกจฺฉาติ ปรูฬฺหกจฺฉโลมาฯ กมณฺฑลุฆฏิกาทิํ ปพฺพชิตปริกฺขารํฯ นคฺคโภคฺคนิสฺสิริกานนฺติ นคฺคานญฺเจว โภคฺคานญฺจ นิสฺสิริกานญฺจฯ เต หิ อนิวตฺถวตฺถตาย นคฺคา เจว, อเจลกวตาทินา โภคฺคสรีรตาย โภคฺคา, โสภารหิตตาย นิสฺสิริกา จฯ

อตฺตนา ทิฏฺฐสุตํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา น กเถยฺยุนฺติ อการณเมตํ เตสํ รญฺญา ปยุตฺตจรปุริสภาวโตฯ เอวํ กเต ปน เต ‘‘อญฺเญปิ ปพฺพชิตา อตฺถีติ อยํ ชานาตี’’ติ มญฺเญยฺยุนฺติ โกหญฺญจิตฺโต เอวํ อกาสีติ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ ตถา หิ เตนตฺเถน อปริโตสมาโน ‘‘อปิจา’’ติอาทิมาหฯ

กาสิกจนฺทนนฺติ อุชฺชลจนฺทนํฯ ตํ กิร วณฺณวเสน สมุชฺชลํ โหติ ปภสฺสรํ, ตทตฺถเมว นํ สณฺหตรํ กโรนฺติฯ เตนาห ‘‘กาสิกจนฺทนนฺติ สณฺหจนฺทน’’นฺติฯ วณฺณคนฺธตฺถายาติ วณฺณโสภตฺถญฺเจว สุคนฺธภาวตฺถญฺจฯ วณฺณคนฺธตฺถายาติ ฉวิราคกรณตฺถญฺเจว สุคนฺธตฺถาย จฯ ‘‘คิหินา’’ติอาทีหิ ปเทหิ เอวํ ปมาทวิหารินา ตยา อรหนฺโต ทุวิญฺเญยฺยาติ ทสฺเสติฯ

สํวาโส นาม อิธ กาเลน อุปสงฺกมนนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อุปสงฺกมนฺเตนา’’ติ อาหฯ กายวาจาหิ อสํยเตนปิ สํยตากาโร, อสํวุตินฺทฺริเยนปิ สํวุตินฺทฺริยากาโรฯ ปริคฺคเหสฺสามีติ วีมํสิสฺสามิ ‘‘ปริสุทฺธํ นุ โข, โน’’ติฯ สปฺปญฺเญนาติ สีลปริคฺคณฺหนปญฺญาย สปฺปญฺเญนฯ ชานิตุํ น สกฺโกติ สภาวสฺส สโต สีลสฺส อนุปธารณโตฯ

กถเนนาติ อปราปรํ กถเนนฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘เอกจฺจสฺส หี’’ติอาทิฯ อริยโวหาโรติ ทิฏฺฐาทิลกฺขเณน โวหริโต ‘‘ทิฏฺฐํ อทิฏฺฐ’’นฺติอาทินา ปวุตฺตสทฺทโวหาโรฯ ตสฺส ปน การณเมว คณฺหนฺโต ‘‘เอตฺถ เจตนา’’ติ อาหฯ เอส นโย อนริยโวหาเรปิฯ ปรมตฺถโต หิ สจฺจวาจาทโย มุสาวาทาทโย เจตนาลกฺขณาติฯ ปญฺญตฺติโวหาโร ตถา ตถา โวหริตพฺพโต เอวมาห ‘‘สํโวหาเรน โข, มหาราช, โสเจยฺยํ เวทิตพฺพ’’นฺติฯ

ญาณถาโมติ ญาณคุณพลํ, เยน ฐานุปฺปตฺติกปฏิภานาทินา อจฺจายิกกิจฺจกรณียานิ นิฏฺฐาเปติฯ สํกถายาติ อตฺถวีมํสนวเสน ปวตฺตาย สมฺมากถายฯ อุปฺปิลวติ ลหุกภาวโตฯ เหฏฺฐาจรกาติ อวจรกาฯ เย อนุปวิสิตฺวา ปเรสํ รหสฺสวีมํสนวเสน ปวตฺตา, เตสุ โอจรกโวหาโรติ วุตฺตํ ‘‘จรา หี’’ติอาทิฯ

วณฺณสณฺฐาเนนาติ วณฺเณน วา สณฺฐาเนน วา วณฺณโปกฺขรตาย วา สณฺฐานสมฺปตฺติยา วาฯ สุชาโน เปสโล วิสฺสเสติ โยชนาฯ

ลหุกทสฺสเนนาติ ปริตฺตทสฺสเนน วิชฺชุเกน วิยฯ ปริกฺขารภณฺฑเกนาติ ปพฺพชิตปริกฺขารภูเตน ภณฺฑเกนฯ โลหฑฺฒมาโสติ โลหมโย อุปฑฺฒคฺฆนกมาโสฯ

สตฺตชฏิลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ปญฺจราชสุตฺตวณฺณนา

[123] รูปาติ รูปสงฺขาตา กามคุณาฯ เต ปน นีลาทิวเสน อเนกเภทภินฺนาปิ รูปายตนตฺตา จกฺขุวิญฺเญยฺยตํ นาติวตฺตนฺตีติ อาห ‘‘นีลปีตาทิเภทํ รูปารมฺมณ’’นฺติฯ โต-สทฺโทปิ ทา-สทฺโท วิย กาลตฺโถ โหตีติ อาห ‘‘ยโตติ ยทา’’ติฯ มนํ อาปยติ วฑฺเฒตีติ มนาปํ, มโนรมํฯ มนาปนิปฺผตฺติตนฺติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส มนสา ปิยายิตํ, ตสฺส อคฺคภาเวน ปริยนฺตํ ปรมํ โกฏิํ กตฺวา ปวตฺติตนฺติ อตฺโถฯ ปุคฺคลมนาปนฺติ อารมฺมณสภาวํ อจินฺเตตฺวา ปุคฺคลสฺส วเสน มนาปภาเวเนว อิฏฺฐตาย อิฏฺฐนฺติฯ สมฺมุตีติ สมญฺญาฯ ปุคฺคลมนาปํ นาม สญฺญาวิปลฺลาสวเสน วิปรีตมฺปิ คณฺหาติ อิตรสภาวโตติ อาห ‘‘ยํ เอกสฺส…เป.… อิฏฺฐํ กนฺต’’นฺติฯ อิทานิ ตํ ชิวฺหาวิญฺเญยฺยวเสน โยเชตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘ปจฺจนฺตวาสีน’’นฺติอาทิมาหฯ อิทํ ปุคฺคลมนาปนฺติ อิทํ ยถาวุตฺตํ ชิวฺหาวิญฺเญยฺยํ วิย อญฺญมฺปิ เอวํชาติกํ เตน เตน ปุคฺคเลน มนาปนฺติ คเหตพฺพารมฺมณํ ปุคฺคลมนาปํ นามฯ

โลเก ปฏิวิภตฺตํ นตฺถิ, วิภชิตฺวา ทสฺสเนน โลเกน มธุรชาเตนปิ ปฏิวิภตฺตํ กตฺวา คเหตุํ น สกฺกุเณยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘วิภชิตฺวา ปน ทสฺเสตพฺพ’’นฺติฯ ทิพฺพกปฺปมฺปีติ เทวโลกปริยาปนฺนสทิสมฺปิ อมนาปํ อุปฏฺฐาติ อุฬารปณีตารมฺมณปริจยโตฯ มชฺฌิมานํ ปน…เป.… วิภชิตพฺพํ เตสํ มนาปสฺส มนาปโต, อมนาปสฺส อมนาปโต อุปฏฺฐานโตฯ ตตฺถปิ อิฏฺฐานิฏฺฐปริจฺเฉโท นิปฺปริยายโต เอวํ เวทิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ตญฺจ ปเนต’’นฺติอาทิฯ