5. ชนฺตุสุตฺตวณฺณนา

[106] เย วินเย อปกตญฺญุโน สํกิเลสิเกสุ โวทานิเยสุ ธมฺเมสุ น กุสลา ยํ กิญฺจิ น การิโน วิปฺปฏิสารพหุลาฯ เตสํ อนุปฺปนฺนญฺจ อุทฺธจฺจํ อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนญฺจ ภิยฺโยภาวํ เวปุลฺลํ อาปชฺชตีติ อาห ‘‘อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญิตาย…เป.… อุทฺธจฺจปกติกา’’ติฯ สาราภาเวน ตุจฺฉตฺตา จ นโฬ วิยาติ นโฬ, มาโนติ อาห ‘‘อุนฺนฬาติ อุคฺคตนฬา’’ติฯ เตนาห ‘‘อุฏฺฐิตตุจฺฉมานา’’ติฯ มาโน หิ เสยฺยสฺส เสยฺโยติ สทิโสติ จ ปวตฺติยา วิเสสโต ตุจฺโฉฯ จาปลฺเลนาติ จปลภาเวน, ตณฺหาโลลุปฺเปนาติ อตฺโถฯ มุขขราติ มุเขน ผรุสา, ผรุสวาทิโนติ อตฺโถฯ วิกิณฺณวาจาติ วิสฏวจนา, สมฺผปฺปลาปตาย อปริยนฺตวจนาฯ เตนาห ‘‘อสํยตวจนา’’ติอาทิฯ จณฺฑโสเต พทฺธนาวาสทิสาติ เอเตน อนวฏฺฐิตกิริยตํ ทสฺเสติฯ เยน สมนฺนาคตา สตฺตา เอกสฺมิํ ฐาเน ฐาตุํ วา นิสีทิตุํ วา น สกฺโกนฺติ, อิโต จิโต จ วิจรนฺติฯ อนวฏฺฐิตจิตฺตาติ เอกสฺมิํ อารมฺมเณ น อวฏฺฐิตจิตฺตาฯ วิวฏอินฺทฺริยาติ อสํวุตจกฺขาทิอินฺทฺริยาฯ

คุณกถาย สทฺธิํ กถิยมาโน นิคฺคุณสฺส อคุโณ ปากโฏ โหติ ชาติมณิสมีเป ฐิตสฺส วิย กาจมณิโน โทโสฯ สุขชีวิโนติ สุเข ฐิตาฯ ยถา ทายกานํ สุภรํ โหติ, เอวํ สุเขน อกิจฺเฉน ปวตฺตชีวิกาฯ เตนาห ‘‘ปุพฺเพ ภิกฺขู’’ติอาทิฯ

อตฺตโน รุจิวเสน คามกิจฺจํ เนตีติ คามณิ, เต ปน หีเฬนฺโต วทติ ‘‘คามณิกา’’ติฯ วิสฺสชฺเชตฺวาติ สติโวสฺสคฺควเสน วิสฺสชฺเชตฺวา กิเลสมุจฺฉายาติ มหิจฺฉาสงฺขาตาย ตณฺหามุจฺฉายฯ สีลวนฺตานํเยว หิ ทุปฺปฏิปตฺติํ สนฺธาย เทวปุตฺโต วทติฯ วตฺตพฺพยุตฺตเกเยวาติ โอวาเทน มยา อนุคฺคเหตพฺพเมวฯ ฉฑฺฑิตกาติ ปริจฺจตฺตา อาจริยุปชฺฌายาทีหิฯ ตโต เอว อนาถา อปฺปติฏฺฐาฯ เปตาติ วิคตชีวิตา มตาฯ ยถา เปตา, ตเถว โหนฺติ อตฺตหิตาสมตฺถตาย วิญฺญูนํ ชิคุจฺฉิตพฺพตาย จฯ

ชนฺตุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โรหิตสฺสสุตฺตวณฺณนา

[107] เอโกกาเสติ จกฺกวาฬสฺส ปริยนฺตสญฺญิเต เอกสฺมิํ โอกาเสฯ ภุมฺมนฺติ ‘‘ยตฺถา’’ติ อิทํ ภุมฺมวจนํ, สามญฺญโต วุตฺตมฺปิ ‘‘โส โลกสฺส อนฺโต’’ติ วจนโต วิสิฏฺฐวิสยเมว โหติฯ ‘‘น ชายติ น มียตี’’ติ วตฺวา ปุน ‘‘น จวติ น อุปปชฺชตี’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อิทํ อปราปรํ…เป.… คหิต’’นฺติฯ ปทคมเนนาติ ปทสา คมเนนฯ สงฺขารโลกสฺส อนฺตํ สนฺธาย วทติ อุปริ สจฺจานิ ปกาเสตุกาโมฯ สงฺขารโลกสฺส หิ อนฺโต นิพฺพานํฯ

ทฬฺหํ ถิรํ ธนุ เอตสฺสาติ ทฬฺหธนฺวาฯ โส เอว ทฬฺหธมฺโมติ วุตฺโตฯ เตนาห ‘‘ทฬฺหธนู’’ติฯ อุตฺตมปฺปมาเณนาติ สหสฺสถามปฺปมาเณนฯ ธนุสิปฺปสิกฺขิตตาย ธนุคฺคโห, น ธนุคฺคหมตฺเตนาติ อาห ‘‘ธนุคฺคโหติ ธนุอาจริโย’’ติฯ ‘‘ธนุคฺคโห’’ติ วตฺวา ‘‘สิกฺขิโต’’ติ วุตฺเต ธนุสิกฺขาย สิกฺขิโตติ วิญฺญายติ, สิกฺขา จ เอตฺตเก กาเล สมตฺถสฺส อุกฺกํสคโต โหตีติ อาห ‘‘ทส ทฺวาทส วสฺสานิ ธนุสิปฺปํ สิกฺขิโต’’ติฯ อุสภปฺปมาเณปีติ วีสติยฏฺฐิโย อุสภํ, ตสฺมิํ อุสภปฺปมาเณ ปเทเสฯ วาลคฺคนฺติ วาฬโกฏิํฯ กตหตฺโถติ ปริจิตหตฺโถฯ กตสรกฺเขโปติ วิวฏสรกฺเขปปเทสทสฺสนวเสน สรกฺเขปกตาวีฯ เตนาห ‘‘ทสฺสิตสิปฺโป’’ติฯ ‘‘กตสิปฺโป’’ติ เกจิฯ อสนฺติ เอเตนาติ อสนํ, กณฺโฑฯ ตาลจฺฉายนฺติ ตาลจฺฉาทิํ, สา ปน รตนมตฺตา, วิทตฺถิจตุรงฺคุลา วาฯ

ปุรตฺถิมสมุทฺทาติ เอกสฺมิํ จกฺกวาเฬ ปุรตฺถิมสมุทฺทาฯ สมุทฺทสีเสน ปุรตฺถิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิํ วทติฯ ปจฺฉิมสมุทฺโทติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ นิปฺปปญฺจตนฺติ อทนฺธการิตํฯ สมฺปตฺเตติ ตาทิเสน ชเวน คจฺฉนฺเตน สมฺปตฺเตฯ อโนตตฺเตติ เอตฺถาปิ ‘‘สมฺปตฺเต’’ติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธ, ตถา ‘‘นาคลตาทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา’’ติ เอตฺถาปิฯ ตทาติ ยทา โส โลกนฺตคเวสโก อโหสิ, ตทาฯ ทีฆายุกกาโลติ อเนกวสฺสสหสฺสายุกกาโลฯ จกฺกวาฬโลกสฺสาติ สามญฺญวเสน เอกวจนํ, จกฺกวาฬโลกนฺติ อตฺโถฯ อิมสฺมิํเยว จกฺกวาเฬ นิพฺพตฺติ ปุพฺพปริจริยสิทฺธาย นิกนฺติยาฯ สสญฺญิมฺหิ สมนเกติ น รูปธมฺมมตฺตเก, อถ โข ปญฺจกฺขนฺธสมุทาเยติ ทสฺเสติฯ สมิตปาโปติ สมุจฺฉินฺนสํกิเลสธมฺโมฯ

โรหิตสฺสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-8. นนฺทสุตฺตนนฺทิวิสาลสุตฺตวณฺณนา

[108-109] นนฺทสุตฺตวิสาลสุตฺตานิ สตฺตมอฏฺฐมานิ เหฏฺฐา สํวณฺณิตรูปตฺตา วุตฺตตฺถาเนวฯ

นนฺทสุตฺตนนฺทิวิสาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ