เมนู

5. จนฺทนสุตฺตวณฺณนา

[96] เหฏฺฐาติ กามภเวฯ ตตฺถ หิ ปริพฺภมนฺตสฺส ปติฏฺฐา ทุลฺลภา เยภุยฺเยน ตตฺถ สตฺตา นิมุคฺคา เอว โหนฺติ, ตสฺมา เหฏฺฐา อปฺปติฏฺโฐ สํสาโรฯ อุปรีติ มหคฺคตภเวฯ ตตฺถ หิ นิพฺพตฺตสฺส นิพฺพานํ อารุหิตุํ อาลมฺพนา ทุลฺลภา, ฌานาภิรติยา ตตฺเถว นิกนฺติ เตสํ พลวตี โหติ, ตสฺมา อุปริ อนาลมฺพโน สํสาโรฯ เปสิตตฺโตติ นิพฺพานํ ปติ เปสิตจิตฺโตฯ ตโย กมฺมาภิสงฺขาราติ ปุญฺญาภิสงฺขาราทโย ตโย อภิสงฺขาราฯ เตน ‘‘นนฺทีปุพฺพโก กมฺมภโว’’ติ วตฺวา ‘‘นนฺทิํ ชเนตฺวา’’ติ วุตฺโตฯ กามสญฺญาสีเสน กามจฺฉนฺทสฺส คหณํ, กามจฺฉนฺทปมุขานิ จ โอรมฺภาคิยสํโยชนานิ คหิตานีติ อาห ‘‘กามสญฺญาคหเณน ปญฺโจรมฺภาคิยสํโยชนานี’’ติฯ รูปภโว รูปํ ภวปทโลเปนฯ รูปภวคฺคหเณน เจตฺถ เสสภวสฺสปิ คหณํฯ ตสฺส สํโยชนคฺคหเณน ปญฺจ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานิ คหิตานิฯ มโหเฆติ สํสารมโหเฆฯ เตสนฺติ กามภวาทีนํ คหเณน ภวภาเวน ตเทกลกฺขณตายฯ อรูปภโว คหิโต ลกฺขณหารนเยนฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

จนฺทนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. วาสุทตฺตสุตฺตวณฺณนา

[97] ฉฏฺฐํ เหฏฺฐา เทวตาสํยุตฺตวณฺณนายํ วุตฺตตฺถเมว

วาสุทตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สุพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา

[98] สุพฺรหฺมาติ ตสฺส เทวปุตฺตสฺส นามํฯ ตสฺส สตฺถุ สนฺติกูปสงฺกมนสฺส การณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โส กิรา’’ติอาทิมาหฯ ตเทว โสกํ ตสฺส เทวปุตฺตสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติฯ อจฺฉราสงฺฆปริวุโตติ สหสฺสมตฺเตน อจฺฉราสงฺเฆน ปริวุโตฯ นนฺทนกีฬิกนฺติ นนฺทนวนกีฬิกํฯ หตฺถํ อาคจฺฉตีติ หตฺถคยฺหุปโค โหติฯ คนฺเถนฺตีติ เอตฺถ มาลาเวฐนมฺปิ ขิฑฺฑาปสุตตายาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อญฺญถา ปุปฺผานิเยว ตาย ตาย จิตฺตสฺส วเสน มาลาภาเวน หตฺถํ อุปคจฺฉนฺตีติฯ อุปจฺเฉทกกมฺมวเสนาติ ตสฺมิํ เทวโลเก อายุเสเส สติ เอว ตสฺส ปน อุปฆาตกสฺส ลทฺโธกาสสฺส ปาปกมฺมสฺส วเสนฯ ‘‘ปหาโร’’ติ ทิวสสฺส ตติโย ภาโค วุจฺจติ, ตสฺมา เอกปฺปหาเรเนวาติ เอกเวลายเมวาติ อตฺโถฯ

ปิยวตฺถุกโสเกนาติ ปิยวตฺถุนิมิตฺตเกน โสเกนฯ รุปฺปมาโนติ ปีฬิยมาโนฯ สตฺตเม ทิวเสติ มนุสฺสคณนาย สตฺตเม ทิวเสฯ ตตฺเถวาติ ตสฺมิํเยว นิรเย นิพฺพตฺติตพฺพํ อิมินา ตาหิ จ สเหว ปุพฺเพ ตสฺส ปาปกมฺมสฺส กตตฺตาฯ รุปฺปีติ จิตฺตสนฺตาสํ อาปชฺชิฯ นิทฺธมิตุนฺติ นีหริตุํ อปเนตุํฯ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวาติ ตาหิ ปญฺจสตาหิ อจฺฉราหิ สทฺธิํ ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวาฯ

อิทนฺติ อตฺตโน จิตฺตํ ทสฺเสติ อาสนฺนปจฺจกฺขภาวโตฯ นิจฺจนฺติ สทาฯ สฺวายํ นิจฺจตฺโถ อธิปฺปายวเสน คเหตพฺโพติ ตตฺถ ปหาตพฺพํ คเหตพฺพญฺจ ทสฺเสนฺโต ‘‘เทวโลเก’’ติอาทิมาหฯ น คเหตพฺโพ เหตุปวตฺติโต ปุพฺเพ ตสฺส อุตฺราสสฺส อภาวโตฯ เตสูติ ทุกฺเขสุฯ ตานิ หิ เหตุปจฺจเยหิ กตฺตพฺพโต คาถายํ ‘‘กิจฺเฉสู’’ติ วุตฺตานิฯ กิจฺเฉสูติ วา กิจฺฉนิมิตฺตํฯ ยาสญฺหิ ปโยควิปตฺตีนํ วเสนสฺส ตานิ ทุกฺขานิ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, ตํนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ตา หิ อสฺส ปโยควิปตฺติโย คติวิปตฺติโย สตฺถุ สนฺติกํ อุปคมเนน หาเยยฺยุํฯ นิพฺพตฺตานํ ทิฏฺฐานีติ นิพฺพตฺตานํ วเสน ทิฏฺฐานิ ทุกฺขานิฯ เตสุ จ ทุกฺเขสุฯ สพฺพตฺถ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมํฯ ฑยฺหมาโน วิย จิตฺตสนฺตาเปนฯ

จตฺตาริปิ สจฺจานิ พุชฺฌติ ปฏิวิชฺฌตีติ โพธิ, สติอาทิธมฺมสามคฺคี, ตสฺมา โพชฺฌา โพธิโตฯ สา ปน โพธิ ภาวนากาเรเนว ปวตฺตติ, อญฺญตฺรสทฺทโยเคน จ ‘‘โพชฺฌา’’ติ นิสฺสกฺกวจนนฺติ ตทตฺถํ ทสฺเสนฺโต มุญฺจิตฺวาปทํ อเปกฺขิตฺวา ‘‘โพชฺฌงฺคภาวน’’นฺติ อาหฯ ตโปคุณนฺติ ธุตธมฺมมาหฯ โส หิ ตณฺหาโลลุปฺปสฺส ตปนโต ตโป, สยํ คุณสภาวตฺตา คุณสนฺนิสฺสยโต จ คุณนฺติฯ เตนาห ‘‘ธุตงฺคสงฺขาตํ ตโปคุณ’’นฺติฯ สพฺเพ สงฺขารคตา นิสฺสชฺชียนฺติ เอตฺถาติ สพฺพนิสฺสคฺโค, อสงฺขตธาตูติ อาห ‘‘สพฺพนิสฺสคฺคาติ นิพฺพานโต’’ติฯ

อินฺทฺริยสํวโรว ปฐมํ เวทิตพฺโพ ปฏิปตฺติกฺกมวเสน ตสฺเสว ปฐมตฺตาฯ ตํ ปน ปฏิปตฺติกฺกมํ ทสฺเสตุํ ‘‘อินฺทฺริยสํวเร หี’’ติอาทิมาหฯ นิปฺปริยายโต มคฺคปริยาปนฺนา เอว โพชฺฌงฺคาติ อาห ‘‘สหวิปสฺสนาย โพชฺฌงฺเค’’ติฯ ตสฺสาติ ตถาภาเวน ตสฺส โยคิโนฯ ยสฺมา เทวปุตฺตสฺส สตฺถา ตํ คาถํ วตฺวา อุปริ จ สจฺจานิ ปกาเสสิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ภควา จตุสจฺจวเสน เทสนํ วินิวตฺเตสี’’ติฯ เทวปุตฺโต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ กามํ ตสฺเสว วิเสสาธิคโม อิธาคโต, ปญฺจสตมตฺตาหิ ปน อจฺฉราหิ สทฺธิํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหีติ เวทิตพฺพํฯ เตนาห มหาสติปฏฺฐานสุตฺตวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.373; ม. นิ. อฏฺฐ. 1.106) ‘‘โส เทสนาปริโยสาเน ปญฺจหิ อจฺฉราสเตหิ สทฺธิํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย ตํ สมฺปตฺติํ ถาวรํ กตฺวา เทวโลกเมว อคมาสี’’ติฯ

สุพฺรหฺมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กกุธสุตฺตวณฺณนา

[99] ‘‘นนฺทามี’’ติ วุตฺเต นนฺที นาม ปพฺพชิตสฺส มลนฺติ โจเทตุกาโม เทวปุตฺโต ‘‘นนฺทสี’’ติ ปุจฺฉิฯ อถสฺส ภควา ตํ ปฏิกฺขิปนฺโต ‘‘กิํ ลทฺธา’’ติ? อาหฯ เตน ‘‘ตยา มม อธิปฺเปตนนฺทิยา อิธ ปจฺจโย เอว นตฺถิ, กุโต สา นนฺที’’ติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘ตุฏฺฐิ นามา’’ติอาทิฯ อถ เทวปุตฺโต นนฺทิยา อสติ โสเกน ภวิตพฺพํ, โสโก จ ปพฺพชิตสฺส มลนฺติ โจเทนฺโต อาห ‘‘เตน หิ, สมณ, โสจสี’’ติฯ ภควา ตมฺปิ ปฏิกฺขิปนฺโต ‘‘กิํ ชียิตฺถา’’ติอาทิมาหฯ กิํ มํ ชินาตีติ อตฺโถ?

ยทิ เต นนฺทิโสกา น สนฺติ หาสวตฺถุโน ลาภสฺส ชานิยา จ อภาวโต, เอกวิหาริโน ปน อรติยา ภวิตพฺพนฺติ อาห – ‘‘กจฺจิ ตํ เอกมาสีนํ, อรตี นาภิกีรตี’’ติฯ ตสฺมิมฺปิ ภควตา ปฏิกฺขิตฺเต อถ เนสมฺปิ นนฺทิโสการตีนํ อภาเว การณํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘กถํ ตฺว’’นฺติ คาถมาห? อถสฺส ภควา ตํ การณํ ปเวเทนฺโต ‘‘อฆชาตสฺสา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ อฆชาตสฺสาติ อเฆ ชาตสฺสฯ เตนาห ‘‘วฏฺฏทุกฺเข ฐิตสฺสา’’ติฯ ชาตตณฺหสฺส อปฺปหีนตณฺหสฺส วฏฺฏทุกฺขํ อาคตเมว การณสฺส อปฺปหีนตฺตาฯ ตสฺเสว หิ การณสฺส อปฺปหีนตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทุกฺขี สุขํ ปตฺถยตีติ หิ วุตฺต’’นฺติ อาหฯ ทุกฺขปฺปวตฺติยา สาปิ ตณฺหาปฺปวตฺติ เตน ทสฺสิตาฯ อิตีติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ นิคมนวเสน ทสฺเสติฯ

กกุธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อุตฺตรสุตฺตวณฺณนา

[100] นวมนฺติ อุตฺตรสุตฺตํ เหฏฺฐา เทวตาสํยุตฺตวณฺณนายํ วุตฺตตฺถเมวฯ

อุตฺตรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ