7. ปญฺจาลจณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[88] สมฺพาเธติ สมฺปีฬิตตณฺหากิเลสาทินา สอุปฺปีฬตาย ปรมสมฺพาเธฯ อติวิย สงฺการฏฺฐานภูโต หิ นีวรณสมฺพาโธ อธิปฺเปโตฯ โส หิ ทุคฺคหโน ตสฺมิํ อสติ กามคุณสมฺพาโธ อนวสโร เอว เสยฺยถาปิ มหากสฺสปาทีนํฯ โอกาสนฺติ ฌานสฺเสตํ นามํ นีวรณสมฺพาธาภาวโตฯ อสมฺพาธภาเวน หิ ฌานํ อิธ ‘‘โอกาโส’’ติ วุตฺตํ, ตญฺจ โข อจฺจนฺตาสมฺพาธฏฺฐานตาย วิปสฺสนาปาทกตาย ฯ ตถา หิ ปาฬิยํ ‘‘อวินฺที’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อวินฺทีติ วินฺทิ ปฏิลภิฯ ภูริเมธโสติ มหาปญฺโญ, สปญฺโญติ อตฺโถฯ อพุชฺฌีติ พุชฺฌิ ปฏิวิชฺฌิฯ ปฏิลีโน หุตฺวา เสฏฺโฐ, ปฏิลีนานํ วา เสฏฺโฐติ ปฏิลีนเสฏฺโฐฯ มานุสฺสยวเสน อุนฺนตภาวโต ปฏิลีโน นาม ปหีนมาโนฯ ปฏิลภิํสูติ กามคุณสมฺพาเธปิ ‘‘อิเม กามคุณา มาทิสานํ กิํ กริสฺสนฺตี’’ติ? เต อภิภุยฺย นิพฺพานปฺปตฺติยา สมฺมาสติํ ปฏิลภิํสุฯ เตน สมฺปยุตฺเตน โลกุตฺตรสมาธินาปิ สุฏฺฐุ สมาหิตาฯ

อยํ กิร เทวปุตฺโต อิโต ปุริมวาเร อตฺตภาเว ปฐมชฺฌานลาภี หุตฺวา ตโต จวิตฺวา พฺรหฺมกายิกาสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ ฌานสุขํ อนุภวิตฺวา ตโต จุโต อิทานิ กามภเว นิพฺพตฺโต, ตสฺมา ตํ ฌานํ สมฺภาเวนฺโต ‘‘ตาทิสสฺส นาม ฌานสุขสฺส ลาภี ภควา’’ติ เตน คุเณน ภควนฺตํ อภิตฺถวนฺโต ‘‘สมฺพาเธ วตา’’ติ คาถํ อภาสิฯ อถสฺส ภควา ยถา นาม อฏฺฐสฏฺฐิโยชนสตสหสฺสุพฺเพธสิเนรุปพฺพตราชํ อุปาทาย สาสโป น กิญฺจิ โหติ, เอวํ อนนฺตาปริเมยฺยพุทฺธคุเณ อุปาทาย รูปาวจรปฐมชฺฌานํ น กิญฺจิ โหตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เย สติ’’นฺติอาทินา อนุตฺตรคุณาธิคมํ ปเวเทสิฯ ตตฺถ สตินฺติ วิปสฺสนาสติยา สทฺธิํ อริยมคฺคสติํฯ สุสมาหิตาติ โลกิยสมาธินา เจว โลกุตฺตรสมาธินา จ สุฏฺฐุ สมาหิตาฯ เต หิ อจฺจนฺตํ สุสมาหิตา, น ฌานมตฺตลาภิโน อกุปฺปธมฺมตฺตาฯ เกจิ ‘‘กมฺมนฺเต สุสมาหิตา’’ติ ปาฐํ วตฺวา ‘‘มคฺคสมาหิตา’’ติ อตฺถํ วทนฺติฯ

ปญฺจาลจณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ตายนสุตฺตวณฺณนา

[89] อตีตชาติยํ สยํการวเสน ตาย ทิฏฺฐิยา อุปฺปาทิตตฺตา ปุพฺเพ ติตฺถกโรฯ เตนาห ‘‘ทิฏฺฐิ อุปฺปาเทตฺวา’’ติฯ อปเร อาหุ ‘‘อยํ เม สตฺถาติ คหณวเสน ติตฺถกโร อสฺส อตฺถีติ ปุพฺเพ ติตฺถกโร, อตีตตฺตภาเว ติตฺถกรสาวโก’’ติฯ เต ‘‘ทิฏฺฐิํ อุปฺปาเทตฺวาติ ตสฺส สตฺถุโน ทิฏฺฐิํ อาทาย คเหตฺวาติ อตฺโถ’’ติ วทนฺติฯ ติตฺถํ นาม ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย ตพฺพินิมุตฺตสฺส มิจฺฉาวาทสฺส อภาวโตฯ ติตฺเถ นิยุตฺตาติ ติตฺถิกา, เต เอว ติตฺถิยาติ วุตฺตา ก-การสฺส ย-การํ กตฺวาฯ ตสฺสาติ ยถาวุตฺตสฺส กลฺยาณกมฺมสฺสฯ นิสฺสนฺเทนาติ ผลภาเวนฯ วีริยปฺปฏิสํยุตฺตาติ วีริยทีปนาติ อตฺโถฯ

อนิยมิตอาณตฺตีติ อนิยมวิธานํ อนิยมวเสน วิธิวจนํฯ ตณฺหาโสตนฺติ ตณฺหาปฺปพนฺธนํฯ นีหราติ สเมหิ ปชหฯ เอกตฺตนฺติ เอกคฺคํฯ เตนาห ‘‘ฌาน’’นฺติฯ อุปปชฺชตีติ น อุปฺปชฺชติ น ปาปุณาตีติ อาห ‘‘น ปฏิลภตี’’ติฯ น โอสกฺเกยฺยาติ น สงฺโกจํ อาปชฺเชยฺยฯ ฆราวาสโต ปริพฺพชนํ ปริโต อปคโมติ ปริพฺพโชฯ ปพฺพชิตวตสมาทานสฺส อทฬฺหตาย จ ตตฺถ จ อสกฺกจฺจกิริยาย สิถิลคหิตาฯ อติเรกนฺติ ปพฺพชฺชาย ปุริมกาลโตปิ อธิกํฯ อุปรีติ อุปรูปริฯ ทุกฺกฏํ อกตเมว เสยฺโยติ ทุจฺจริตํ นาม สพฺเพน สพฺพํ อกตเมว หิตาวหํฯ

ยํ กิญฺจีติ ยํ กิญฺจิ กมฺมํฯ สิถิลํ กตนฺติ อสกฺกจฺจการิตาย สิถิลํ กตฺวา ปวตฺติตํฯ เอวรูปเมวาติ เอวรูปํ ปรามฏฺฐสามญฺญสทิสเมว ปจฺฉานุตาปจริยาทิปฏิภาคโตฯ สํกิลิฏฺฐเมว ตณฺหาสํกิเลสอุปกฺกิลิฏฺฐตฺตาฯ อาสงฺกิตปริสงฺกิตนฺติอาทิโต สมนฺตโตปิ ปเรหิ สงฺกิตํฯ พฺรหฺมจริยสฺส อาทิ อาทิพฺรหฺมจริยํ, ตตฺถ นิยุตฺตาติ อาทิพฺรหฺมจริยิกา, มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส ปุพฺพภาคปฏิปทาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตา’’ติฯ ปุพฺพปธานภูตาติ ปฐมารมฺภภูตาฯ

ตายนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ