6. กามทสุตฺตวณฺณนา

[87] ปุพฺพโยคาวจโรติ ปุพฺเพ โยคาวจโร ปุริมตฺตภาเว ภาวนมนุยุตฺโตฯ อยํ กิร กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวาว พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ สมณธมฺมํ อกาสิ, น ปน วิเสสํ นิพฺพตฺเตสิฯ ตมตฺถํ การเณน สทฺธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘พหลกิเลสตายา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอกนฺตปริสุทฺธสฺสาติ ยถา วิเสสาวโห โหติ , เอวํ เอกนฺเตน ปริสุทฺธสฺส สพฺพโส อนุปกฺกิลิฏฺฐสฺสฯ สีเลน สมาหิตาติ ยถา สีลํ อุปรูปริ วิเสสาวหํ นิพฺเพธภาคิยญฺจ โหติ, เอวํ สมฺมเทว อาหิตจิตฺตา สุฏฺฐุ สมฺปนฺนจิตฺตาฯ ตถาภูตา เตน สมนฺนาคตา โหนฺตีติ อาห ‘‘สมุเปตา’’ติฯ ปติฏฺฐิตสภาวาติ เสกฺขตฺตา เอว ยถาธิคตธมฺเมน นิจฺจลภาเวน อธิฏฺฐิตสภาวาฯ มยา ตุฏฺฐิยา คหิตาย เทวปุตฺโต ‘‘ทุลฺลภา ตุฏฺฐี’’ติ วกฺขตีติ ภควา ‘‘ตุฏฺฐิ โหติ สุขาวหา’’ติ อโวจาติ อาห ‘‘อุปริ ปญฺหสมุฏฺฐาปนตฺถ’’นฺติฯ ปพฺพชิโต รุกฺขมูลิโก อพฺโภกาสิโก วา อนคาริยุเปโต นาม โหติ, เสนาสเน ปน วสนฺโต กถนฺติ อาห ‘‘สตฺตภูมิเก’’ติอาทิฯ จตุปจฺจยสนฺโตโสติ ภาวนาภิโยคสิทฺโธ จตูสุ ปจฺจเยสุ สนฺโตโสฯ เตน จิตฺตวูปสเมน ตุฏฺฐิ ลทฺธาติ ทสฺเสติฯ จิตฺตวูปสมภาวนายาติ จิตฺตกิเลสานํ วูปสมกรภาวนาย, มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ นิพฺพิเสวนภาวกรเณน สวิเสสํ จิตฺตสฺส วูปสมกรภาวนาย รโต มโนติ โยชนาฯ

เอตฺถ จ อินฺทฺริยูปสเมน จิตฺตสมาธานํ ปริปุณฺณํ โหติ อินฺทฺริยภาวนาย จิตฺตสมาธานสฺส อการกานํ ทูรีกรณโตฯ อธิจิตฺตสมาธาเนน จตุปจฺจยสนฺโตโส สวิเสสํ ปริสุทฺโธ ปริปุณฺโณ จ โหติ ปจฺจยานํ อลาภลาเภสุ ปริจฺจาคสภาวโตฯ วุตฺตนเยน ปน สนฺตุฏฺฐสฺส ยถาสมาทินฺนํ สีลํ วิสุชฺฌติ ปาริปูริญฺจ อุปคจฺฉติ, ตถาภูโต จตุสจฺจกมฺมฏฺฐาเน ยุตฺโต มคฺคปฏิปาฏิยา สพฺพโส กิเลเส สมุจฺฉินฺทนฺโต นิพฺพานทิฏฺโฐ โหตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘เย รตฺตินฺทิว’’นฺติอาทินาฯ กิํ น คจฺฉิสฺสนฺติ? คมิสฺสนฺเตวาติ อริยมคฺคภาวนํ ปหาย สมฺมาปฏิปตฺติยา ทุกฺกรภาวํ สนฺธาย สาสงฺกํ วทติฯ เตนาห ‘‘อยํ ปน ทุคฺคโม ภควา วิสโม มคฺโค’’ติฯ

ตตฺถ เกจิ ‘‘อยํ ปนาติ เทวปุตฺโตฯ โส หิ ภควโต ‘อริยา คจฺฉนฺตี’ติ วจนํ สุตฺวา ‘ทุคฺคโม ภควา’ติอาทิมาหา’’ติ วทนฺติ, ตํ น ยุชฺชติฯ ยสฺมา ‘‘สจฺจเมต’’นฺติ เอวมาทิปิ ตสฺเสว เววจนํ กตฺวา ทสฺสิตํ, ตสฺมา ‘‘เยน มคฺเคน อริยา คจฺฉนฺตี’’ติ ตุมฺเหหิ วุตฺตํ, อยํ ปน ‘‘ทุคฺคโม ภควา วิสโม มคฺโค’’ติ อาห เทวปุตฺโตฯ อริยมคฺโค กามํ กทาจิ อติทุกฺขา ปฏิปทาติปิ วุจฺจติ, ตญฺจ โข ปุพฺพภาคปฏิปทาวเสน, อยํ ปน อตีว สุคโม สพฺพกิเลสทุคฺควิวชฺชนโต กายทุจฺจริตาทิวิสมสฺส ราคาทิวิสมสฺส จ ทูรีกรณโต น วิสโมฯ เตนาห ‘‘ปุพฺพภาคปฏิปทายา’’ติอาทิฯ อสฺสาติ อริยมคฺคสฺสฯ อริยมคฺคสฺส หิ อธิสีลสิกฺขาทีนํ ปริพุนฺธิตพฺพภาเคน พหู ปริสฺสยา โหนฺตีติฯ เอวํ วุตฺโตติ ‘‘ทุคฺคโม วิสโม’’ติ จ เอวํ วุตฺโตฯ

อวํสิราติ อนุฏฺฐหเนน อโธภูตอุตฺตมงฺคาฯ กุสลงฺเคสุ หิ สมฺมาทิฏฺฐิ อุตฺตมงฺคา สพฺพเสฏฺฐตฺตา , ตญฺจ อนริยา ปตนฺติ น อุฏฺฐหนฺติ มิจฺฉาปฏิปชฺชนโตฯ เตนาห ‘‘ญาณสิเรนา’’ติอาทิฯ อนริยมคฺเคติ มิจฺฉามคฺเคฯ เตนาห ‘‘วิสเม มคฺเค’’ติฯ ตํ มคฺคนโต อนริยา อริยานํ มคฺคโต อปาปุณเนน ปริจฺจตฺตา หุตฺวา อปาเย สกลวฏฺฏทุกฺเข จ ปตนฺติฯ สฺเววาติ สฺวายํ อนริเยหิ กทาจิปิ คนฺตุํ อสกฺกุเณยฺโย มคฺโค อริยานํ วิสุทฺธสตฺตานํ สพฺพโส สมธิคเมน สโม โหติฯ กายวิสมาทีหิ สมนฺนาคตตฺตา วิสเม สตฺตกาเย เตสํ สพฺพโสว ปหาเนน สพฺพตฺถ สมาเยวฯ

กามทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปญฺจาลจณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[88] สมฺพาเธติ สมฺปีฬิตตณฺหากิเลสาทินา สอุปฺปีฬตาย ปรมสมฺพาเธฯ อติวิย สงฺการฏฺฐานภูโต หิ นีวรณสมฺพาโธ อธิปฺเปโตฯ โส หิ ทุคฺคหโน ตสฺมิํ อสติ กามคุณสมฺพาโธ อนวสโร เอว เสยฺยถาปิ มหากสฺสปาทีนํฯ โอกาสนฺติ ฌานสฺเสตํ นามํ นีวรณสมฺพาธาภาวโตฯ อสมฺพาธภาเวน หิ ฌานํ อิธ ‘‘โอกาโส’’ติ วุตฺตํ, ตญฺจ โข อจฺจนฺตาสมฺพาธฏฺฐานตาย วิปสฺสนาปาทกตาย ฯ ตถา หิ ปาฬิยํ ‘‘อวินฺที’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อวินฺทีติ วินฺทิ ปฏิลภิฯ ภูริเมธโสติ มหาปญฺโญ, สปญฺโญติ อตฺโถฯ อพุชฺฌีติ พุชฺฌิ ปฏิวิชฺฌิฯ ปฏิลีโน หุตฺวา เสฏฺโฐ, ปฏิลีนานํ วา เสฏฺโฐติ ปฏิลีนเสฏฺโฐฯ มานุสฺสยวเสน อุนฺนตภาวโต ปฏิลีโน นาม ปหีนมาโนฯ ปฏิลภิํสูติ กามคุณสมฺพาเธปิ ‘‘อิเม กามคุณา มาทิสานํ กิํ กริสฺสนฺตี’’ติ? เต อภิภุยฺย นิพฺพานปฺปตฺติยา สมฺมาสติํ ปฏิลภิํสุฯ เตน สมฺปยุตฺเตน โลกุตฺตรสมาธินาปิ สุฏฺฐุ สมาหิตาฯ

อยํ กิร เทวปุตฺโต อิโต ปุริมวาเร อตฺตภาเว ปฐมชฺฌานลาภี หุตฺวา ตโต จวิตฺวา พฺรหฺมกายิกาสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺถ ฌานสุขํ อนุภวิตฺวา ตโต จุโต อิทานิ กามภเว นิพฺพตฺโต, ตสฺมา ตํ ฌานํ สมฺภาเวนฺโต ‘‘ตาทิสสฺส นาม ฌานสุขสฺส ลาภี ภควา’’ติ เตน คุเณน ภควนฺตํ อภิตฺถวนฺโต ‘‘สมฺพาเธ วตา’’ติ คาถํ อภาสิฯ อถสฺส ภควา ยถา นาม อฏฺฐสฏฺฐิโยชนสตสหสฺสุพฺเพธสิเนรุปพฺพตราชํ อุปาทาย สาสโป น กิญฺจิ โหติ, เอวํ อนนฺตาปริเมยฺยพุทฺธคุเณ อุปาทาย รูปาวจรปฐมชฺฌานํ น กิญฺจิ โหตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เย สติ’’นฺติอาทินา อนุตฺตรคุณาธิคมํ ปเวเทสิฯ ตตฺถ สตินฺติ วิปสฺสนาสติยา สทฺธิํ อริยมคฺคสติํฯ สุสมาหิตาติ โลกิยสมาธินา เจว โลกุตฺตรสมาธินา จ สุฏฺฐุ สมาหิตาฯ เต หิ อจฺจนฺตํ สุสมาหิตา, น ฌานมตฺตลาภิโน อกุปฺปธมฺมตฺตาฯ เกจิ ‘‘กมฺมนฺเต สุสมาหิตา’’ติ ปาฐํ วตฺวา ‘‘มคฺคสมาหิตา’’ติ อตฺถํ วทนฺติฯ

ปญฺจาลจณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ