3. มฆสุตฺตวณฺณนา

[84] มโฆติ สกฺกสฺเสตํ นามํ ปุริมชาติอนุคตํฯ สฺเววาติ สกฺโก เอวฯ วเตนาติ มาตาปิตุอุปฏฺฐานาทิจาริตฺตธมฺเมน ฯ อญฺเญติ อุปธิเวปกฺกปาปธมฺเม อภิภวิตฺวาฯ อสุรนฺติ อินฺทสตฺตุภูตํ อสุรํฯ

มฆสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. มาคธสุตฺตวณฺณนา

[85] จตุตฺถสุตฺตํ วุตฺตตฺถเมวาติ เทวตาสํยุตฺเต สํวณฺณิตตฺถเมว, ตสฺมา อิธ น วตฺตพฺโพ อตฺโถติ อธิปฺปาโยฯ

มาคธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา

5. ทามลิสุตฺตวณฺณนา

[86] เตน การเณนาติ เตน ปธาเนน การณภูเตน, ปธานกรณนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ยํ กิญฺจิ ขุทฺทกมฺปิ มหนฺตมฺปิ หีนมฺปิ ปณีตมฺปิ ภวํฯ อายตปคฺคโหติ ทีฆรตฺตสฺส วีริยารมฺโภฯ กิจฺจโวสานนฺติ กิจฺจนิฏฺฐานํฯ ตเถวาติ ยถา อรหตฺตุปฺปตฺติโต ปุพฺเพ, ตโต ปจฺฉาปิ ตเถว ‘‘พุทฺธิปคฺคโห’’ติ วีริยํ ทฬฺหํ กโรตูติ กุปฺปธมฺมํ วิย มญฺญมาโน วทติฯ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราทิอตฺถํ ปน วีริยกรณํ อิจฺฉิตพฺพเมวฯ

อสํกิณฺณาติ อโวมิสฺสา เอวํ อญฺญตฺถ อนาคตตฺตาฯ เตนาห ‘‘ภควตา หี’’ติอาทิฯ ยทิ เอวํ อิเธว กสฺมา เอตํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อิธ ปนา’’ติอาทิฯ ปติฏฺฐนฺติ นที นาม อนวฏฺฐิตตีรา, ตตฺถ ปติฏฺฐาตพฺพฏฺฐานํฯ

ทามลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กามทสุตฺตวณฺณนา

[87] ปุพฺพโยคาวจโรติ ปุพฺเพ โยคาวจโร ปุริมตฺตภาเว ภาวนมนุยุตฺโตฯ อยํ กิร กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวาว พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ สมณธมฺมํ อกาสิ, น ปน วิเสสํ นิพฺพตฺเตสิฯ ตมตฺถํ การเณน สทฺธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘พหลกิเลสตายา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอกนฺตปริสุทฺธสฺสาติ ยถา วิเสสาวโห โหติ , เอวํ เอกนฺเตน ปริสุทฺธสฺส สพฺพโส อนุปกฺกิลิฏฺฐสฺสฯ สีเลน สมาหิตาติ ยถา สีลํ อุปรูปริ วิเสสาวหํ นิพฺเพธภาคิยญฺจ โหติ, เอวํ สมฺมเทว อาหิตจิตฺตา สุฏฺฐุ สมฺปนฺนจิตฺตาฯ ตถาภูตา เตน สมนฺนาคตา โหนฺตีติ อาห ‘‘สมุเปตา’’ติฯ ปติฏฺฐิตสภาวาติ เสกฺขตฺตา เอว ยถาธิคตธมฺเมน นิจฺจลภาเวน อธิฏฺฐิตสภาวาฯ มยา ตุฏฺฐิยา คหิตาย เทวปุตฺโต ‘‘ทุลฺลภา ตุฏฺฐี’’ติ วกฺขตีติ ภควา ‘‘ตุฏฺฐิ โหติ สุขาวหา’’ติ อโวจาติ อาห ‘‘อุปริ ปญฺหสมุฏฺฐาปนตฺถ’’นฺติฯ ปพฺพชิโต รุกฺขมูลิโก อพฺโภกาสิโก วา อนคาริยุเปโต นาม โหติ, เสนาสเน ปน วสนฺโต กถนฺติ อาห ‘‘สตฺตภูมิเก’’ติอาทิฯ จตุปจฺจยสนฺโตโสติ ภาวนาภิโยคสิทฺโธ จตูสุ ปจฺจเยสุ สนฺโตโสฯ เตน จิตฺตวูปสเมน ตุฏฺฐิ ลทฺธาติ ทสฺเสติฯ จิตฺตวูปสมภาวนายาติ จิตฺตกิเลสานํ วูปสมกรภาวนาย, มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ นิพฺพิเสวนภาวกรเณน สวิเสสํ จิตฺตสฺส วูปสมกรภาวนาย รโต มโนติ โยชนาฯ

เอตฺถ จ อินฺทฺริยูปสเมน จิตฺตสมาธานํ ปริปุณฺณํ โหติ อินฺทฺริยภาวนาย จิตฺตสมาธานสฺส อการกานํ ทูรีกรณโตฯ อธิจิตฺตสมาธาเนน จตุปจฺจยสนฺโตโส สวิเสสํ ปริสุทฺโธ ปริปุณฺโณ จ โหติ ปจฺจยานํ อลาภลาเภสุ ปริจฺจาคสภาวโตฯ วุตฺตนเยน ปน สนฺตุฏฺฐสฺส ยถาสมาทินฺนํ สีลํ วิสุชฺฌติ ปาริปูริญฺจ อุปคจฺฉติ, ตถาภูโต จตุสจฺจกมฺมฏฺฐาเน ยุตฺโต มคฺคปฏิปาฏิยา สพฺพโส กิเลเส สมุจฺฉินฺทนฺโต นิพฺพานทิฏฺโฐ โหตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘เย รตฺตินฺทิว’’นฺติอาทินาฯ กิํ น คจฺฉิสฺสนฺติ? คมิสฺสนฺเตวาติ อริยมคฺคภาวนํ ปหาย สมฺมาปฏิปตฺติยา ทุกฺกรภาวํ สนฺธาย สาสงฺกํ วทติฯ เตนาห ‘‘อยํ ปน ทุคฺคโม ภควา วิสโม มคฺโค’’ติฯ