1. ปฐมกสฺสปสุตฺตวณฺณนา

[82] เทวสฺส ปุตฺโต เทวปุตฺโตฯ เทวานํ ชนกชเนตพฺพสมฺพนฺธาภาวโต กถมยํ เทวปุตฺโตติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘เทวานํ หี’’ติอาทิฯ ‘‘อปากโฏ อญฺญตโรติ วุจฺจตี’’ติ อิทํ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํฯ ปากโฏปิ หิ กตฺถจิ ‘‘อญฺญตโร’’ติ วุจฺจติฯ เหฏฺฐา เทวตาสํยุตฺเต ‘‘อปากฏา อญฺญตรา เทวตา’’ติ วตฺวา อิธ ‘‘ปากโฏ เทวปุตฺโต’’ติ วุตฺตํฯ ตถา หิสฺส กสฺสโปติ โคตฺตนามํ คหิตํ, ตญฺจ โข ปุริมชาติสิทฺธสมญฺญาวเสนฯ อนุสาสนํ อนุสาโส, ตํ อนุสาสํฯ ภิกฺขุนิทฺเทสนฺติ ภิกฺขุสทฺทสฺส นิทฺเทสํฯ ภิกฺขุโอวาทนฺติ ภิกฺขุภาวาวหํ โอวาทํฯ ยทิ ปน น อสฺโสสิ, กถมยํ ปญฺหํ กเถสีติ? อญฺญโต สุตํ นิสฺสาย ปญฺหํ กเถสิ, น ปน ภควโต สมฺมุขา สุตภาเวนฯ

เตสนฺติ ยถาวุตฺตานํ ติณฺณํ ปุคฺคลานํฯ ‘‘กเถตุกาโม เจวา’’ติอาทินา หิ จตุตฺถํ อิธ อุทฺธฏํฯ ตตฺถ อาทิโต ติณฺณํ ภควา ปญฺหํ ภารํ น กโรติ เอเกกงฺคเวกลฺลโต เจว องฺคทฺวยเวกลฺลโต จ, จตุตฺถสฺส ปน อุภยงฺคปาริปูรตฺตา ภารํ กโรตีติ อาห ‘‘อยํ ปนา’’ติอาทิฯ

คาถายํ ‘‘สุภาสิตสฺสา’’ติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนนฺติ อาห ‘‘สุภาสิตํ สิกฺเขยฺยา’’ติฯ จตุสจฺจาทินิสฺสิตํ พุทฺธวจนํ สิกฺขนฺโต จตุพฺพิธํ วจีสุจริตํ สิกฺขติ นามาติ อาห ‘‘จตุสจฺจนิสฺสิตํ…เป.… สิกฺเขยฺยา’’ติฯ อวธารเณน ตปฺปฏิปกฺขํ ปฏินิวตฺเตติฯ อุปาสิตพฺพนฺติ อาเสวิตพฺพํ ภาเวตพฺพํ พหุลีกาตพฺพํฯ อฏฺฐติํสเภทํ กมฺมฏฺฐานนฺติ อิทํ ตสฺส วิปสฺสนาปทฏฺฐานตํ หทเย ฐเปตฺวา วุตฺตํฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘ทุติยปเทน อธิปญฺญาสิกฺขา กถิตา’’ติฯ เย ปน ‘‘ทุติยปเทน อธิจิตฺตสิกฺขา จิตฺตวูปสเมน อธิปญฺญาสิกฺขา’’ติ ปฐนฺติ, เตสํ ปเทน อฏฺฐติํสปฺปเภทกมฺมฏฺฐานํ สุทฺธสมถกมฺมฏฺฐานสฺเสว คหณํ ทฏฺฐพฺพํฯ