เอเตสุ ธมฺเมสูติ เอเตสุ สทฺธาทิคุเณสุฯ ยถา หิ สทฺโธ ปจฺจยํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา วตฺถุปริจฺจาคสฺส วิเสสปจฺจโย กมฺมผลสฺส ปรโลกสฺส จ ปจฺจกฺขโต วิย ปตฺติยายนโต, เอวํ มุทุหทโยฯ มุทุหทโย หิ อนุทยํ ปตฺวา ยํ กิญฺจิ อตฺตโน สนฺตกํ ปเรสํ เทติฯ โย จ สํวิภาคสีโล, โส อปฺปกสฺมิมฺปิ อตฺตโน สนฺตเก ปเรหิ สาธารณโภคี โหติฯ วทญฺญู วทานิยตาย ยาคิโนว ยุตฺตํ ยุตฺตกาลํ ญตฺวา อตฺถิกานํ มโนรถํ ปูเรตีติ วุตฺตํ ‘‘อิติ…เป.… จตูสูติ อาหา’’ติฯ

วาจนฺติอาทีนิ ตีณิ องฺคานิ ติวิธสีลสมฺปตฺติทีปนโตฯ สมฺปนฺนสีโล หิ ปรโลกํ น ภาเสยฺยฯ สทฺโธ เอกํ องฺคํ ปโยคาสยสุทฺธิทีปนโตฯ สุทฺธาสยสฺส สมฺมาปโยเค ฐิตสฺส กถํ ปรโลกโต ภยนฺติฯ ทุกวเสน จตุรงฺคโยชนา ทุกนโยฯ เอเตสุ จตูสุ ธมฺเมสุ ฐิโตติ เอเตสุ ยถาวุตฺตทุกสงฺคเหสุ จตูสุ คุเณสุ ปติฏฺฐิโตฯ

ภีตาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. นชีรติสุตฺตวณฺณนา

[76] นามโคตฺตนฺติ ติสฺโส กสฺสโป โคตโมติ เอวรูปํ นามญฺจ โคตฺตญฺจฯ นิทสฺสนมตฺตเมตํ, ตสฺมา สพฺพสฺส ปญฺญตฺติยา ลกฺขณวจนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ น ชีรตีติ อสภาวธมฺมตฺตา อุปฺปาทวยาภาวโต ชรํ น ปาปุณาติฯ เตนาห ‘‘ชีรณสภาโว น โหตี’’ติฯ ยสฺมา สมญฺญาภาวโต กาลนฺตเรปิ ตํ สมญฺญายเตว, ตสฺมา ‘‘อตีตพุทฺธานํ…เป.… น ชีรตีติ วุจฺจตี’’ติ อาหฯ

อาลสิยนฺติ อลสภาโว ทฬฺหโกสชฺชํฯ เตนาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ ฐิตินฺติ พฺยาปารํฯ นิทฺทาวเสน ปมชฺชนํ กตฺตพฺพสฺส อกรณํฯ กิเลสวเสน ปมชฺชนํ อกตฺตพฺพสฺส กรณมฺปิฯ กมฺมสมเยติ กมฺมํ กาตุํ ยุตฺตกาเลฯ กมฺมกรณวีริยาภาโวติ ตํกมฺมกิริยสมุฏฺฐาปกวีริยาภาโวฯ โส ปน อตฺถโต วีริยปฏิปกฺโข อกุสลจิตฺตุปฺปาโท, น วีริยสฺส อภาวมตฺตํฯ สีลสญฺญมาภาโว ทุสฺสีลฺยํฯ วิสฺสฏฺฐาจารตา นาม อนาจาโรฯ

โสปฺปพหุลตาติ นิทฺทาลุตา ฯ ยโต คหณหตฺโถปิ น กิลาสุปิ ปุริโส นิทฺทาย อภิภุยฺยติฯ เตนาห ‘‘ตายา’’ติอาทิฯ อติจฺฉาตาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน อภิภุยฺยตาทิํ สงฺคณฺหาติฯ อาคนฺตุกาลสิยํ น ปุพฺเพ วุตฺตอาลสฺยํ วิย ปกติสิทฺธํฯ ‘‘เต ฉิทฺเท’’ติ ปาฬิยํ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ตานิ ฉ ฉิทฺทานี’’ติฯ กุสลจิตฺตปฺปวตฺติยา อโนกาสภาวโต ฉิทฺทานิฯ เตนาห ภควา – ‘‘ยตฺถ วิตฺตํ น ติฏฺฐตี’’ติฯ สพฺพากาเรน เลสมตฺตํ อเสเสตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ

นชีรติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อิสฺสริยสุตฺตวณฺณนา

[77] สตฺถสฺส มลนฺติ สตฺถมลํ, เยน สตฺถํ มลีนํ โหติ, สตฺถมลคฺคหเณน เจตฺถ มลีนํ สตฺถเมว คหิตนฺติ อาห ‘‘มลคฺคหิตสตฺถ’’นฺติฯ อาณาปวตฺตนนฺติ อปฺปเก วา มหนฺเต วา ยตฺถ กตฺถจิ อตฺตโน อาณาย ปวตฺตนวเสน วสนํ อิสฺสริยตฺตมิจฺฉนฺติฯ มณิรตนมฺปิ วิสฺสชฺชนียปกฺขิกตฺตา อุตฺตมํ ภณฺฑํ นาม น โหติ, อิตฺถี ปน ปริจฺจตฺตกุลาจาริตฺถิกายปิ อนิสฺสชฺชนียตาย อุตฺตมภณฺฑํ นามฯ เตนาห ‘‘อิตฺถี ภณฺฑานมุตฺตม’’นฺติฯ เตสํ เตสญฺหิ ปุริสาชานียานํ อุปฺปตฺติฏฺฐานตาย อุตฺตมรตนากรตฺตา อิตฺถี ภณฺฑานมุตฺตมํฯ มลคฺคหิตสตฺถสทิโส อวโพธกิจฺจวิพนฺธนโตฯ สตฺถมลํ วิย สตฺถสฺส ปญฺญาสตฺถสฺส คุณาภาวกรณโต ปญฺญาสตฺถมลํ ฯ อพฺพุ วุจฺจติ อุปทฺทวํ, ตํ เทตีติ อพฺพุทํ, วินาสการณํฯ นนุ หรณํ สมณสฺส อยุตฺตนฺติ? ยุตฺตํฯ ตสฺส อนฺวยโต พฺยติเรกโต จ ยุตฺตตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สลากภตฺตาทีนี’’ติอาทิมาหฯ

อิสฺสริยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ