3. วิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[73] สทฺธายาติ สทฺธาเหตุฯ กุลสมฺปทาติ ขตฺติยาทิสมฺปตฺติโยฯ สพฺพโลกิยโลกุตฺตรวิตฺตปฏิลาภเหตุโต สทฺธาวิตฺตเมวฯ เหฏฺฐา ติณฺณํ ทฺวารานํ วเสน อุปฺปนฺนกสฺส สพฺพสฺสปิ อนวชฺชธมฺมสฺส สงฺคณฺหนโต ‘‘ธมฺโมติ ทสกุสลกมฺมปโถ’’ติ วุตฺตํฯ อสํกิลิฏฺฐสุขนฺติฯ นิรามิสํ สุขํฯ ตเมว สามิสํ อุปนิธาย สมฺภาเวนฺโต อาห ‘‘อสํกิลิฏฺฐ’’นฺติฯ อเสจนกภาเวน อภิรุจิชนนโต ปิยากิจฺฉกรณโต พหุํ สุจิรมฺปิ กาลํ อาเสวนฺตสฺส อโทสาวหโต สจฺจเมว มธุรตรํฯ น หิ ตํ ปิวิตพฺพโต สาทิตพฺพโต อนุภวิตพฺพโต รโสติ วตฺตพฺพตํ อรหติฯ อิทานิ ตสฺส กิจฺจสมฺปตฺติอตฺเถหิปิ มหารหตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สจฺจสฺมิํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ นทีนิวตฺตนํ มหากปฺปินวตฺถุอาทีหิ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.มหากปฺปินตฺเถรวตฺถุ; อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.231; เถรคา. อฏฺฐ. 2.มหากปฺปินตฺเถรคาถาวณฺณนา) ทีเปตพฺพํ, อิตรานิ กณฺหทีปายนชาตก- (ชา. 1.10.62 อาทโย) สุตโสม- (ชา. 2.21.371 อาทโย) มจฺฉชาตเกหิ (ชา. 1.1.34, 75; 1.2.131 อาทโย) ทีเปตพฺพานิฯ นิมฺมทฺเทนฺติ อภิภวนฺติฯ มธุรตรนฺติ สุนฺทรตรํ เสฏฺเฐสูติ อตฺโถฯ ปญฺญาชีวีติ ปญฺญาย ชีวนสีโลติ ปญฺญาชีวี, ปญฺญาปุพฺพงฺคมจริโยติ อตฺโถฯ ปญฺญาชีวีติ จ ปญฺญาวเสน อิริยติ วตฺตติ ชีวิตํ ปวตฺเตตีติ อตฺโถติ ทสฺเสนฺโต ‘‘โย ปญฺญาชีวี’’ติอาทิมาหฯ ‘‘ชีวต’’นฺติ เกจิ ปฐนฺติ, ชีวนฺตานํ ปญฺญาชีวิํ เสฏฺฐมาหูติ อตฺโถฯ

วิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วุฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา

[74] อุปฺปตนฺตานนฺติ ปถวิํ ภินฺทิตฺวา อุฏฺฐหนฺตานํฯ ‘‘เสฏฺฐ’’นฺติ วุจฺจมานตฺตา ‘‘สตฺตวิธ’’นฺติ วุตฺตํ, อิตเรสํ วา ตทนุโลมโตฯ เขโม โหติ ทุพฺภิกฺขุปทฺทวาภาวโตฯ เตนาห ‘‘สุภิกฺโข’’ติฯ นิปตนฺตานนฺติ อโธมุขํ ปวตฺตนฺตานํฯ ปวชมานานนฺติ วชนสีลานํฯ เต ปน ยสฺมา ชงฺคมา นาม โหนฺติ, น รุกฺขาทโย วิย ถาวรา, ตสฺมา อาห ‘‘ชงฺคมาน’’นฺติฯ คาโวติ เธนุโยฯ เตน มหิํสาทิกานมฺปิ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ วทนฺตานนฺติ อุปฺปนฺนํ อตฺถํ วทนฺตานํฯ

อตฺตโน ขนฺติยาติ อตฺตโน ขนฺติยา รุจิยา คหิตภาเวนฯ อิตรา เทวตา ตสฺสา วิสฺสชฺชเน อปริตุสฺสมานา อาหฯ ยาว ปธํสีติ คุณธํสี สตฺถุเทสนาย ลทฺธพฺพคุณนาสนโตฯ ปคพฺพาติ ปาคพฺพิเยน สมนฺนาคตา, ยถา วจีปาคพฺพิเยน อขรา, ตถา วาจาย ภวิตพฺพํฯ มุขราติ มุขขราฯ ทสพลํ ปุจฺฉิ สณฺหํ สุขุมํ รตนตฺตยสํหิตํ อตฺถํ โสตุกามาฯ อสฺสา เทวตาย วิสฺสชฺเชนฺโต อชฺฌาสยานุรูปํฯ อุปฺปตมานาติ อุปฺปตนฺตี สมุคฺฆาเฏติ โอธิโสฯ วฏฺฏมูลกมหาอวิชฺชาติ ตสฺสา อาทีนวทสฺสนตฺถํ ภูตกถนวิเสสนํฯ โอสีทนฺตานนฺติ ปฏิปกฺขวเสน อโธ สีทนฺตานํ, อุสฺสาทยมานานนฺติ อตฺโถฯ ปุญฺญกฺเขตฺตภูโตติ อิทํ ‘‘ปทสา จรมานาน’’นฺติ ปทสฺส อตฺถวิวรณวเสน ภูตกถนวิเสสนํฯ ยาทิโส ปุตฺโต วา โหตูติ อิทํ ปุริมปเท เทวตาย ปุตฺตคหณสฺส กตตฺตา วุตฺตํฯ

วุฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ภีตาสุตฺตวณฺณนา

[75] กิํ สูธ ภีตาติ เอตฺถ สุ-อิธาติ นิปาตมตฺตนฺติ อาห ‘‘กิํ ภีตา’’ติ? มคฺโค จ เนกายตนปฺปวุตฺโตติ อเนกการณํ นานาวิธาธิคโมกาสํ กตฺวา ปวุตฺโต กถิโตฯ เตนาห ‘‘อฏฺฐติํสารมฺมณวเสนา’’ติอาทิฯ เอวํ สนฺเตติ เอวํ สพฺพสาธารณาเนกายตเนหิ นิพฺพานคามิมคฺคสฺส ตุมฺเหหิ ปเวทิตตฺตา ลพฺภมาเน เขเม มคฺเค กิํ ภีตายํ ชนตา อุปฺปถภูตา วิปรีตทิฏฺฐิโต คณฺหีติ อตฺโถ? เอวํ เทวตา ยถิจฺฉาย ปุริมทฺเธน อตฺตนา ยถาจินฺติตมตฺถํ สตฺถุ ปเวทิตา, ปจฺฉิมทฺเธน อตฺตโน สํสยํ ปุจฺฉติฯ พหุปญฺญาติ ปุถุปญฺญฯ อุสฺสนฺนปญฺญาติ อธิกปญฺญาฯ ฐเปตฺวาติ สํยเมตฺวาฯ สํวิภาคีติ อาหารปริโภเค สมฺมเทว วิภชนสีโลฯ เตนาห ‘‘อจฺฉรายา’’ติอาทิฯ วุตฺตตฺถเมว เหฏฺฐาฯ

มเนนาติ มโนคหเณนฯ ปุพฺพสุทฺธิองฺคนฺติ ปุพฺพภาคสุทฺธิภูตํ องฺคํฯ จตูสูติ วุตฺตองฺคปริยาปนฺนํฯ ยญฺญอุปกฺขโรติ ทานสฺส สาธนํฯ