6. ทุติยชนสุตฺตวณฺณนา

[56] วฏฺฏทุกฺขโตติ สํสารทุกฺขโตฯ สํสาโร หิ กิเลสกมฺมวิปากานํ อปราปรุปฺปตฺติตาย วิธาวติฯ ตญฺจ ทุกฺขํ ทุกฺขมตฺตาย นานาวิธทุกฺขราสิภาวโตฯ

ทุติยชนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ตติยชนสุตฺตวณฺณนา

[57] นิปฺผตฺตีติ อิฏฺฐานิฏฺฐวิปากานํ นิปฺผชฺชนโต นิปฺผตฺติฯ ตโต เอว อวสฺสโย, นิปฺผตฺติตวิปากสฺส อวสฺสโย อธิฏฺฐานํ การณนฺติ อตฺโถฯ

ตติยชนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อุปฺปถสุตฺตวณฺณนา

[58] อมคฺโคติ น มคฺโค อนุปาโยฯ รตฺตินฺทิวกฺขโยติ ตตฺถ วยกฺขณสฺส ปากฏภาวโตฯ วุตฺตกฺขโณปิ หิ สยํ ขียเตวฯ เสสํ พาหิรมลํ วตฺถสรีราทิภูตํฯ ตถา หิ ‘‘ภสฺมขาราทีหิ โธวิตฺวา สกฺกา โสเธตุ’’นฺติ วุตฺตํฯ ทุฏฺโฐติ ทูสิโต สตฺตสนฺตาโน น สกฺกา สุทฺโธ นาม กาตุํ อพฺภนฺตรมลีนภาวาปาทนโตฯ อิตฺถิยนฺติ พฺรหฺมจริยสฺส อนฺตรายกรายปิฯ ปชาติ สตฺตกาโย สชฺชติ สงฺคํ กโรติ ยาถาวโต อาทีนวํ อปสฺสนฺโตฯ อินฺทฺริยสํวราทิ กิเลสานํ ตาปนโต ตโป, เตนาห ‘‘สพฺพาปี’’ติอาทิฯ

อุปฺปถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ทุติยสุตฺตวณฺณนา

[59] กิสฺสาติ ภุมฺมตฺเถ สามิวจนนฺติ อาห ‘‘กิสฺมิํ อภิรโต’’ติฯ สทฺธา นาม อนวชฺชสภาวา, ตสฺมา โลกิยโลกุตฺตรหิตสุขาวหาติ อาห ‘‘สุคติญฺเจว นิพฺพานญฺจ คจฺฉนฺตสฺส ทุติยิกา’’ติฯ อนุสาสติ หิตจริยาย ปริณายิกภาวโตฯ

ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. กวิสุตฺตวณฺณนา

[60] คายตฺติอาทิโกติ ฉพฺพีสติยา ฉนฺเทสุ คายตฺติอาทิโก อุกฺกติปริโยสาโน ฉนฺโท คาถานํ นิทานํ สมุฏฺฐานํ ‘‘สมุฏฺฐหติ เอเตนา’’ติ กตฺวาฯ เตหิ ปน อนุฏฺฐุภาทิโก โหตีติ อาห ‘‘ฉนฺโท คาถานํ นิทาน’’นฺติฯ ปุพฺพปฏฺฐาปนคาถาติ ธมฺมกถาย อาทิโต อาโรจนภาวชานนตฺถํ สติชนนํ วิย ปวตฺติตคาถาฯ อกฺขรญฺหิ ปทํ ชเนตีติ ยสฺมา อกฺขรสมุทาโย ปทํ, ปทสมุทาโย คาถา, สมุทาโย จ สมุทายีหิ พฺยญฺชียติ ตํปวตฺตนโต, ตสฺมา พฺยญฺชนภาเว ฐิตํ อกฺขรํ, ตํสมุทาโย ปทํ, ปทํ ตํ วิยญฺเชตา ชเนตา วิย โหตีติ ‘‘อกฺขรญฺหิ ปทํ ชเนตี’’ติ วุตฺตํฯ อกฺขรํ หิ อุจฺจาริตวิทฺธํสิตาย ตํตํขณมตฺตาวฏฺฐายีปิ ปรโต ปวตฺติยา มโนวิญฺญาณวีถิยา สงฺกลนวเสน เอกชฺฌํ กตฺวา ปทภาเวน คยฺหมานํ ยถาสงฺเกตมตฺถํ พฺยญฺเชติฯ ปทํ คาถํ ชเนตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ คาถา อตฺถํ ปกาเสตีติ คาถาสญฺญิโต ปทสมุทาโย กิริยาการกสมฺพนฺธวเสน สมฺพนฺธิโต กตฺตุอธิปฺปายานุรูปํ อาโลจิตวิโลจิตํ สํหิตํ อตฺถํ วิภาเวติฯ สมุทฺทาทิปณฺณตฺตินิสฺสิตา โวหารสนฺนิสฺสเยเนว ปวตฺตตีติ กตฺวาฯ เตนาห ‘‘คาถา อารภนฺโต’’ติอาทิฯ อาสโยติ อวสฺสโยติ อาห ‘‘ปติฏฺฐา’’ติ กวิโตติ วิจิตฺตกถีอาทิโตฯ

กวิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชราวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อทฺธวคฺโค