1. ชราสุตฺตวณฺณนา

[51] หิตสฺส สาธนโต สาธุ, ยํ กิญฺจิ อตฺถชาตํฯ ตํ ปน อตฺถกาเมน ลภิตพฺพโต อุปเสวิตพฺพโต ลทฺธกํ, กลฺยาณฏฺเฐน ภทฺทกนฺติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘สาธูติ ลทฺธกํ ภทฺทก’’นฺติฯ ‘‘สีลํ ยาว ชรา สาธู’’ติ วุตฺตมตฺถํ พฺยติเรกโต วิภาเวตุํ ‘‘อิมินา อิทํ ทสฺเสตี’’ติ วุตฺตํฯ อิทนฺติ อิทํ อตฺถชาตํฯ

ปติฏฺฐิตาติ จิตฺตสนฺตาเน ลทฺธปติฏฺฐา, เกนจิ อสํหาริยาฯ เตนาห ‘‘มคฺเคน อาคตา’’ติฯ จิตฺตีกตฏฺฐาทีหีติ ปูชนียภาวาทีหิฯ วุตฺตํ เหตํ โปราณฏฺฐกถายํฯ จิตฺตีกตนฺติ รตนนฺติ อิทํ รตนํ นาม โลเก จิตฺตีกตํ วตฺถูนํ สหสฺสคฺฆนตาทิวเสนฯ เยปิ โลเก จิตฺตีกตา ขตฺติยปณฺฑิต-จตุมหาราช-สกฺก-สุยาม-มหาพฺรหฺมาทโย, เตสํ จิตฺตีกโต เตหิ สรณนฺติ อุปคนฺตพฺพตาทิวเสนฯ รติกรนฺติ ปีติสุขาวหํฯ ฌานรติสุเขนาติ ทุวิเธนปิ ฌานรติสุเขนฯ ตุเลตุนฺติ ปริจฺฉินฺทิตุํฯ คุณปารมินฺติ คุณานํ อุกฺกํสปารมิํฯ ทุลฺลโภ อเนกานิ อสงฺเขฺยยฺยานิ อติธาวิตฺวาปิ ลทฺธุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตาฯ อโนโมติ อนูโน ปริปุณฺโณฯ ตตฺถ วิเสสโต อโนมสตฺตปริโภคโต เตหิ ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา’’ติ อนุสฺสริตพฺพโตติ อาห ‘‘ภควา อโนโม สีเลนา’’ติอาทิฯ

อริยมคฺคปญฺญาเยว อิธ อธิปฺเปตาติ ‘‘อิธ ปน ทุลฺลภปาตุภาวฏฺเฐน ปญฺญา ‘รตน’นฺติ วุตฺต’’นฺติ อาหฯ ปุชฺชผลนิพฺพตฺตนโต, อตฺตโน สนฺตานํ ปุนาตีติ จ ปุญฺญเจตนา ปุญฺญํ, สา ปน ยสฺส อุปฺปนฺนา, ตสฺเสว อาเวณิกตาย อนญฺญสาธารณตฺตา เกนจิปิ อนาหฏา, อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘อรูปตฺตา’’ติ วุตฺตํฯ

ชราสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อชรสาสุตฺตวณฺณนา

[52] อชีรเณนาติ ชิณฺณภาวานาปชฺชเนนฯ ลกฺขณวจนญฺเจตํ อวินาสปฺปตฺติยาฯ เตนาห ‘‘อวิปตฺติยาติ อตฺโถ’’ติฯ นิทฺธมิตพฺโพติ นีหริตพฺโพฯ

อชรสาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. มิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[53] สห อตฺเถน วตฺตตีติ สตฺโถ, ภณฺฑมูลํ คเหตฺวา วาณิชฺชวเสน เทสนฺตราทีสุ วิจรณกชนสมูโหฯ เตนาห ‘‘สทฺธิํจโร’’ติ, สหจรณโกติ อตฺโถฯ มิตฺตนฺติ สิเนหโยเคน มิตฺตกิจฺจยุตฺตํ ฯ อิธาธิปฺเปตปฺปการํ ทสฺเสตุํ ‘‘โรเค อุปฺปนฺเน’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตถารูเปติ ชิคุจฺฉนีเย, ทุตฺติกิจฺเฉ วาฯ ยถา อสณฺฐิตานํ สณฺฐาปนวเสน ปวสโต ปุริสสฺส โภคพฺยสเน นาถตา, เอวํ ปุตฺตสิเนหวเสน ปุตฺตสฺส มาตุยา อนฺโตเคเห นาถตาติ วุตฺตํ ‘‘มาตา มิตฺตํ สเก ฆเร’’ติฯ อตฺถชาตสฺสาติ อุปฏฺฐิตปโยชนสฺสาติ อตฺโถติ อาห ‘‘อุปฺปนฺนกิจฺจสฺสา’’ติฯ สมฺปรายหิตนฺติ สมฺปราเย หิตาวหํฯ

มิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วตฺถุสุตฺตวณฺณนา

[54] ปติฏฺฐาติ อวสฺสโยฯ คุยฺหสฺสาติ คุหิตพฺพสฺส รหสฺสสฺสฯ ปรโม สขา นาม อติปิยฏฺฐานตายฯ

วตฺถุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปฐมชนสุตฺตวณฺณนา

[55] วิธาวตีติ วิวิธํ รูปํ ปธาวติ, ยถากามํ ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ

ปฐมชนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ