นตฺถิ เอตฺถ ภยํ, อสฺมิํ วา อธิคเต ปุคฺคลสฺส นตฺถิ ภยนฺติ อภยํ นามฯ สํสารกนฺตารํ อติกฺกมิตฺวา นิพฺพานสงฺขาตํ เขมํ อมตฏฺฐานํ คมเน สุคตสารถินา สุสชฺชิตยานภาวโต รโถ อกูชโนติ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคว อธิปฺเปโตฯ ธมฺมโต อนเปตตาย อปราปรุปฺปตฺติยา จ ธมฺมจกฺเกหิฯ

โอตฺตปฺปมฺปิ คหิตเมว อวินาภาวาฯ อปาลมฺโพติ อวสฺสโยฯ ปริวาโรติ ปริกฺขาโร อภิสงฺขรณโตฯ มคฺคสฺส กรณฏฺฐาเน ธมฺโม ตปฺปริยาปนฺนา สมฺมาทิฏฺฐิฯ อนิจฺจาทิวเสนาติ อนิจฺจานุปสฺสนาทิวเสนฯ โสธิเตสุ วชฺฌมาเนสุฯ ภูมิลทฺธวฏฺฏนฺติ ภูมิลทฺธสงฺขาตํ วฏฺฏํฯ ตตฺถ วิปสฺสนาย ปวตฺติฏฺฐานภาวโต ปญฺจกฺขนฺธา ภูมิ นาม, วฏฺฏมยกมฺมภาวโต ตตฺถ อุปฺปชฺชนารหํ กิเลสชาตํ ภูมิลทฺธวฏฺฏํฯ ปริชานมานาติ ปริจฺฉินฺทนวเสน สมติกฺกมวเสน ชานมานา ปฏิวิชฺฌนฺตีฯ

กสฺมา เทวปุตฺโต โสตาปตฺติผเลเยว ปติฏฺฐาสิ, นนุ จ สา เทสนา ภควตา จตุมคฺคปฺปธานภาเวน ปวตฺติตาติ อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิฯ

อจฺฉราสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วนโรปสุตฺตวณฺณนา

[47] เกสนฺติ สามิวเสน วุตฺตกสทฺโท ‘‘ธมฺมฏฺฐา สีลสมฺปนฺนา’’ติ เอตฺถ ปจฺจตฺตพหุวจนวเสน ปริณาเมตพฺโพฯ อตฺถวเสน หิ วิภตฺติวิปริณาโมฯ เก ชนาติ เอตฺถ วา วุตฺตเกสทฺโท สีหวิโลกนนเยน อาเนตฺวา โยเชตพฺโพติ อาห ‘‘เก ธมฺมฏฺฐา, เก สีลสมฺปนฺนา’’ติ? ปุจฺฉตีติ อิมินา ตตฺถ การณมาหฯ ผลาทิสมฺปตฺติยา อารมนฺติ เอตฺถ สตฺตาติ อาราโมฯ อาราเม โรเปนฺติ นิปฺผาเทนฺตีติ อารามโรปาฯ วนียติ ฉายาสมฺปตฺติยา ภชียตีติ วนํฯ ตตฺถ ยํ อุปวนลกฺขณํ วนํ, ตํ อารามคฺคหเณเนว คหิตนฺติ ตโปวนลกฺขณํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สีมํ ปริกฺขิปิตฺวา’’ติอาทิมาหฯ วิสเมติ อุทกจิกฺขลฺเลน วิสเม ปเทเสฯ ปานียํ ปิวนฺติ เอตฺถาติ ปปา, ตํ ปปํฯ อุทกํ ปียติ เอตฺถาติ วา ปปาฯ ตฬากาทีติ อาทิ-สทฺเทน มาติกํ สงฺคณฺหาติฯ

อิมมตฺถํ สนฺธายาติ อิมินา กมฺมปฺปถปฺปตฺตํ ปฏิกฺขิปติฯ อตฺตนา กตญฺหิ ปุญฺญํ อนุสฺสรโต ตํ อารพฺภ พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ, น ปน ยถา กตํ ปุญฺญํ สยเมว ปวฑฺฒติฯ ตสฺมิํ ธมฺเม ฐิตตฺตาติ ตสฺมิํ อารามโรปนาทิธมฺเม ปติฏฺฐิตตฺตาฯ เตนปิ สีเลน สมฺปนฺนตฺตาติ เตน ยถาวุตฺตธมฺเม กตสีเล ฐตฺวา จิณฺเณน ตทญฺเญนปิ กายวาจสิกสํวรลกฺขเณน สีเลน สมนฺนาคตตฺตาฯ ทส กุสลา ธมฺมา ปูเรนฺติ ทุจฺจริตปริวชฺชนโตฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

วนโรปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. เชตวนสุตฺตวณฺณนา

[48] เอสิตคุณตฺตา เอสิยมานคุณตฺตา จ อิสี, อเสกฺขา เสกฺขกลฺยาณปุถุชฺชนา จฯ อิสีนํ สงฺโฆ อิสิสงฺโฆฯ อิสิสงฺเฆน นิเสวิตํฯ เตนาห ‘‘ภิกฺขุสงฺฆนิเสวิต’’นฺติฯ

ตํ กาเรนฺตสฺส คนฺธกุฏิปาสาทกูฏาคาราทิวเสน สินิทฺธสนฺทจฺฉายรุกฺขลตาวเสน ภูมิภาคสมฺปตฺติยา จ อนญฺญสาธารณํ อติรมณียํ ตํ เชตวนํ จิตฺตํ โตเสติ, ตถา อริยานํ นิวาสภาเวนปีติ อาห ‘‘เอวํ ปฐมคาถาย เชตวนสฺส วณฺณํ กเถตฺวา’’ติฯ เตนาห ภควา – ‘‘ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ, ตํ ภูมิรามเณยฺยก’’นฺติ (ธ. ป. 98; เถรคา. 991)ฯ อปจยคามิเจตนา สตฺตานํ วิสุทฺธิํ อาวหติ กมฺมกฺขยาย สํวตฺตนโตติ อาห ‘‘กมฺมนฺติ มคฺคเจตนา’’ติฯ จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ วิทิตกรณฏฺเฐน กิเลสานํ วิชฺฌนฏฺเฐน จ วิชฺชา ฯ มคฺคปญฺญา สมฺมาทิฏฺฐีติ อาห ‘‘วิชฺชาติ มคฺคปญฺญา’’ติฯ สมาธิปกฺขิกา ธมฺมา สมฺมาวายามสติสมาธโยฯ ยถา หิ วิชฺชาปิ วิชฺชาภาคิยา, เอวํ สมาธิปิ สมาธิปกฺขิโกฯ สีลํ เอตสฺส อตฺถีติ สีลนฺติ อาห ‘‘สีเล ปติฏฺฐิตสฺส ชีวิตํ อุตฺตม’’นฺติฯ ทิฏฺฐิสงฺกปฺปาติ สมฺมาทิฏฺฐิสงฺกปฺปาฯ ตตฺถ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส สมฺมาทิฏฺฐิยา อุปการภาเวน วิชฺชาภาโว วุตฺโตฯ ตถา หิ โส ปญฺญากฺขนฺธสงฺคหิโตติ วุจฺจติฯ