6. อจฺฉราสุตฺตวณฺณนา

[46] ‘‘อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺฐ’’นฺติ คาถา เทวปุตฺเตน เยนาธิปฺปาเยน คายิตา, โส อนุปุพฺพิกถาย วินา น ปญฺญายตีติ ตํ อาคมนโต ปฏฺฐาย กเถนฺโต ‘‘อยํ กิร เทวปุตฺโต’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สาสเนติ อิมสฺเสว สตฺถุสาสเนฯ กมฺมากมฺมนฺติ กมฺมวินิจฺฉยํฯ อตฺถปุเรกฺขารตาย อปฺปกิจฺจตาย จ สลฺลหุกวุตฺติโกฯ สยนสฺส โกฏฺฐาโสติ ทิวสํ ปุริมยามญฺจ ภาวนานุโยควเสน กิลนฺตกายสฺส สมสฺสาสนตฺถํ เสยฺยาย อุปคมนภาโค อนุญฺญาโตฯ

อพฺภนฺตเรติ กุจฺฉิยํ ภตฺตสฺส ปริตฺตตาย สตฺถกวาตาติ ติกฺขภาเวน สตฺถกา วิย กนฺตนกา วาตาฯ ธุรสฺมิํเยวาติ กิเลสมาเรน ยุทฺเธ เอวฯ วิมุตฺตายตนสีเส ฐตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต วาฯ อุปนิสฺสยมนฺทตาย อปริปกฺกญาณตาย อาสวกฺขยํ อปฺปตฺโต กาลํ กตฺวาติ โยชนาฯ อุปริ ฐิตนฺติ ปริกฺขารภาเวน ทิพฺพทุสฺสูปริ ฐิตํฯ ตเถว อฏฺฐาสีติ ตาหิ ตถา วุตฺเตปิ ยถา ตโต ปุพฺเพ, ตเถว อฏฺฐาสิฯ สุวณฺณปฏฺฏนฺติ นิพฺพุทฺเธ ปฏิชินิตฺวา ลทฺธพฺพสุวณฺณปฏฺฏํฯ วีติกฺกมสฺส อกตตฺตา อสมฺภินฺเนเนว สีเลนฯ ยสฺมา ตสฺมิํ สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺเต ตาปิ เตน สทฺธิํ อาคมํสุ ตสฺมา ‘‘อจฺฉราสงฺฆปริวุโต’’ติ วุตฺตํฯ

สงฺโฆสิตนฺติ สงฺคมฺม โฆสิตํ, ตตฺถ ตตฺถ อจฺฉรานํ คีตสทฺทวเสน โฆสิตํฯ ปิสาจคณํ กตฺวา วทติ อจฺฉนฺทราคตายฯ นิยามจิตฺตตายาติ สมฺมตฺตนิยาเม นินฺนจิตฺตตายฯ ครุภาเวนาติ ตาสํ วเส อวตฺตนโต ครุฏฺฐานภาเวนฯ ยาตฺราติ นิพฺพานํ ปติ ยาตฺราฯ ตํ ปน วฏฺฏโต นิคฺคมนํ โหตีติ อาห ‘‘กถํ นิคฺคมนํ ภวิสฺสตี’’ติฯ

อติสลฺเลขเตวาติ อติวิย กิเลสานํ สลฺเลขิตวุตฺติโกฯ อกตาภินิเวสสฺสาติ ภาวนมนนุยุตฺตสฺส อนารทฺธวิปสฺสกสฺสฯ การกสฺสาติ สุคโตวาทการกสฺส สมฺมาปฏิปชฺชโตฯ สุญฺญตาวิปสฺสนนฺติ สุญฺญตาทีปนํ วิปสฺสนํ ทุจฺจริตตณฺหาย ทูรีกรเณน เอกวิหาริตายฯ เอโก มคฺโค อสฺสาติ โลกุตฺตรมคฺโค เอว อสฺส อนาคโต, ปุพฺพภาคมคฺโค ปน กตปริจโยติ อตฺโถฯ

กายวงฺกาทีนนฺติ กายทุจฺจริตาทีนํ อภาวโต สมุจฺฉินฺทเนน อนุปลพฺภนโตฯ

นตฺถิ เอตฺถ ภยํ, อสฺมิํ วา อธิคเต ปุคฺคลสฺส นตฺถิ ภยนฺติ อภยํ นามฯ สํสารกนฺตารํ อติกฺกมิตฺวา นิพฺพานสงฺขาตํ เขมํ อมตฏฺฐานํ คมเน สุคตสารถินา สุสชฺชิตยานภาวโต รโถ อกูชโนติ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคว อธิปฺเปโตฯ ธมฺมโต อนเปตตาย อปราปรุปฺปตฺติยา จ ธมฺมจกฺเกหิฯ

โอตฺตปฺปมฺปิ คหิตเมว อวินาภาวาฯ อปาลมฺโพติ อวสฺสโยฯ ปริวาโรติ ปริกฺขาโร อภิสงฺขรณโตฯ มคฺคสฺส กรณฏฺฐาเน ธมฺโม ตปฺปริยาปนฺนา สมฺมาทิฏฺฐิฯ อนิจฺจาทิวเสนาติ อนิจฺจานุปสฺสนาทิวเสนฯ โสธิเตสุ วชฺฌมาเนสุฯ ภูมิลทฺธวฏฺฏนฺติ ภูมิลทฺธสงฺขาตํ วฏฺฏํฯ ตตฺถ วิปสฺสนาย ปวตฺติฏฺฐานภาวโต ปญฺจกฺขนฺธา ภูมิ นาม, วฏฺฏมยกมฺมภาวโต ตตฺถ อุปฺปชฺชนารหํ กิเลสชาตํ ภูมิลทฺธวฏฺฏํฯ ปริชานมานาติ ปริจฺฉินฺทนวเสน สมติกฺกมวเสน ชานมานา ปฏิวิชฺฌนฺตีฯ

กสฺมา เทวปุตฺโต โสตาปตฺติผเลเยว ปติฏฺฐาสิ, นนุ จ สา เทสนา ภควตา จตุมคฺคปฺปธานภาเวน ปวตฺติตาติ อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิฯ

อจฺฉราสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วนโรปสุตฺตวณฺณนา

[47] เกสนฺติ สามิวเสน วุตฺตกสทฺโท ‘‘ธมฺมฏฺฐา สีลสมฺปนฺนา’’ติ เอตฺถ ปจฺจตฺตพหุวจนวเสน ปริณาเมตพฺโพฯ อตฺถวเสน หิ วิภตฺติวิปริณาโมฯ เก ชนาติ เอตฺถ วา วุตฺตเกสทฺโท สีหวิโลกนนเยน อาเนตฺวา โยเชตพฺโพติ อาห ‘‘เก ธมฺมฏฺฐา, เก สีลสมฺปนฺนา’’ติ? ปุจฺฉตีติ อิมินา ตตฺถ การณมาหฯ ผลาทิสมฺปตฺติยา อารมนฺติ เอตฺถ สตฺตาติ อาราโมฯ อาราเม โรเปนฺติ นิปฺผาเทนฺตีติ อารามโรปาฯ วนียติ ฉายาสมฺปตฺติยา ภชียตีติ วนํฯ ตตฺถ ยํ อุปวนลกฺขณํ วนํ, ตํ อารามคฺคหเณเนว คหิตนฺติ ตโปวนลกฺขณํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สีมํ ปริกฺขิปิตฺวา’’ติอาทิมาหฯ วิสเมติ อุทกจิกฺขลฺเลน วิสเม ปเทเสฯ ปานียํ ปิวนฺติ เอตฺถาติ ปปา, ตํ ปปํฯ อุทกํ ปียติ เอตฺถาติ วา ปปาฯ ตฬากาทีติ อาทิ-สทฺเทน มาติกํ สงฺคณฺหาติฯ