10. ทุติยปชฺชุนฺนธีตุสุตฺตวณฺณนา

[40] พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ นมสฺสมานาติ พุทฺธสุพุทฺธตํ ธมฺมสุธมฺมตญฺจ ญตฺวา ตทุภยํ นมสฺสมานาฯ ยสฺมา พุทฺเธ จ ธมฺเม จ ปสนฺโน สงฺเฆ จ ปสนฺโน เอว โหติ ตสฺส สุปฺปฏิปตฺติยา วิชานนโต, ตสฺมา โส อตฺโถ คาถาย จ-สทฺทสงฺคหิโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘จ-สทฺเทน สงฺฆญฺจา’’ติ อาห อตฺถวติโยติ โลกิยโลกุตฺตรอตฺถสงฺคหิตา โลกิยกุสลโลกุตฺตรมคฺคสงฺคณฺหนโตฯ ยํ ธมฺมํ สา อภาสีติ ยํ ตุมฺหากํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิตา, สา มหาโกกนทา อตฺตโน พลานุรูปํ อภาสิฯ พหุนาติ นานปฺปกาเรนฯ ปริยาเยนาติ การเณนฯ ตาทิโสติ ตถารูโป ตถาปฏิวิทฺธสจฺโจ อตฺถธมฺมาทีสุ กุสโล เอเกกํ ปทมฺปิ อุทาหรณเหตุนิคมนานิ นีหรนฺโต อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญเปติ ปฐเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติฯ เตนาห ‘‘อยํ ภควา’’ติอาทิฯ เอเตน อติวิย วิตฺถารกฺขโม สุคตธมฺโมติ ทสฺเสติฯ ปริยาปุฏนฺติ ปริวตฺติตํฯ เอวํ วิตฺถารกฺขมํ ธมฺมํ ยสฺมา เทวธีตา ‘‘สํขิตฺตมตฺถํ ลปยิสฺสามี’’ติ อโวจ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ตสฺสตฺถ’’นฺติอาทิฯ

ทุติยปชฺชุนฺนธีตุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตุลฺลปกายิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อาทิตฺตวคฺโค

1. อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[41] สีสนฺติ เทสนาปเทโส, เทสนาย อญฺเญสุปิ วตฺตพฺเพสุ กสฺสจิเทว สีสภาเคน อปทิสนํฯ เตนาห ‘‘ราคาทีหี’’ติอาทิฯ ทาเนนาติ อตฺตโน สนฺตกสฺส ปเรสํ ปริจฺจชเนนฯ ตํ ปน ปริจฺจชนํ เจตนาย โหตีติ อาห ‘‘ทานเจตนายา’’ติ ทานปุญฺญเจตนาติ ทานมยา ปุญฺญเจตนา ทายกสฺเสว โหติ ตํสนฺตติปริยาปนฺนตฺตาฯ นีหตภณฺฑกนฺติ อาทิตฺตเคหโต พหิ นิกฺขามิตํ ภณฺฑกํฯ เอตนฺติ ‘‘ทินฺนํ โหตี’’ติอาทิวจนํฯ อทินฺเนติ ทานมุเข อนิยุญฺชิเต โภเคฯ ‘‘อนฺเตนา’’ติ ชีวิตสฺส อนฺโต อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘มรเณนา’’ติฯ มมาติ ปริคฺคหิตตฺตา ปริคฺคหา, โภคาฯ เตปิ เกนจิ อากาเรน วินาสํ อนุปคตา มรเณน ปหียนฺติ นามาติ วุตฺตํ ‘‘โจราทีนํ วเสน อวินฏฺฐโภเค’’ติฯ โสภนา อคฺคภูตา รูปาทโย เอตฺถาติ สคฺโค, ตํ สคฺคํฯ

อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. กิํททสุตฺตวณฺณนา

[42] ทฺเว ตีณิ ภตฺตานิ อภุตฺวาติ ทฺเว ตโย วาเร ภตฺตานิ อภุญฺชิตฺวาฯ อุฏฺฐาตุํ น สกฺโกตีติ อุฏฺฐาตุมฺปิ น สกฺโกตี, ปเคว อญฺญํ สรีเรน กาตพฺพกิจฺจํ ทุพฺพลภาวโตฯ ทุพฺพโลปิ หุตฺวาติ ภุญฺชนโต ปุพฺเพ ทุพฺพโล หุตฺวา พลสมฺปนฺโน โหติฯ เอวํ พฺยติเรกโต อนฺวยโต จ อาหารสฺส สรีเร พลวตํ อาหฯ ยสฺมา อนฺนโท ทายโก ปฏิคฺคาหกสฺส พลโท โหติ, ตสฺมา โส อายติํ อตฺตโน สรีเร พลโท อวินาสวเสน พลสฺส รกฺขโก จ โหติฯ เตนาห ภควา – ‘‘พลํ โข ปน ทตฺวา พลสฺส ภาคี โหตี’’ติ (อ. นิ. 5.37) เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ สุรูโปปีติ อภิรูโปปิฯ วิรูโป โหตีติ พีภจฺฉรูโป โกปีนสฺส อจฺฉนฺนตฺตาฯ อิทญฺจ ยานนฺติ สามญฺญโต วุตฺตํฯ อุปาหนาติ สรูปโต ทสฺเสติฯ อทุกฺขปฺปตฺโต หุตฺวา ยาติ วตฺตติ เอเตนาติ ยานนฺติ ฉตฺตาทีนมฺปิ ยานภาโว วุตฺโตฯ เตนาห ‘‘ยานโท สุขโท โหตี’’ติฯ จกฺขุโท นาม โหติ จกฺขุนา กาตพฺพกิจฺเจ สหการีการณภาวโต ทีปสฺสฯ

‘‘สพฺเพสํเยว พลาทีนํ ทายโก โหตี’’ติ สงฺเขปโต วุตฺตํ อตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘ทฺเว ตโย คาเม’’ติอาทิ วุตฺตํฯ นิสชฺชาทิวเสน ปติสฺสยิตพฺพโต ปติสฺสโย, วิหาโรฯ ปกฺขิตฺตํ วิย โหติ ปริสฺสมสฺส วิโนทิตตฺตาฯ พหิ วิจรนฺตสฺสาติ ปติสฺสยํ อลภิตฺวา พหิ วิวฏงฺคเณ วิจรนฺตสฺสฯ ฌายตีติ ฌายนฺตํ โหติ, กิลมตีติ อตฺโถฯ สีตุณฺหาทิวิโรธิปจฺจยวเสน สสนฺตาเน วิสภาคสนฺตติ, ตพฺพิปริยายโต สภาคสนฺตติ เวทิตพฺพาฯ สุขํ นาม ทุกฺขปจฺจยปริหารโต สุขปจฺจยุปฺปนฺนโต จ โหติ, ตทุภยํ ปติสฺสยวเสน ลภตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘พหิ วิจรนฺตสฺส ปาเท’’ติอาทิมาหฯ ธมฺมปีติสุขนฺติ ธมฺมปจฺจเวกฺขเณน อุปฺปนฺนปีติสุขํฯ อุปสมสุขนฺติ กิเลสานํ วูปสเมน ปวตฺตสุขํฯ นิวาตํ ปิหิตวาตปานํ ปติสฺสยํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย ฐิตสฺส อนฺธกาโร โหตีติ วุตฺตํ ‘‘กูเป โอติณฺโณ วิย โหตี’’ติฯ เตนาห ‘‘มญฺจปีฐาทีนิ น ปญฺญายนฺตี’’ติฯ ตยิทํ พหิสมาปนฺนปริสฺสมโทเสน, น จ ปติสฺสยโทเสนฯ เตนาห ‘‘มุหุตฺต’’นฺติอาทิฯ

น มรติ เอเตนาติ อมรณํ, นิพฺพานาธิคมาทโยฯ ตสฺส ทานํ ธมฺมูปเทโส, ตํ เทติฯ เตนาห ‘‘โย ธมฺมํ อนุสาสตี’’ติฯ ตยิทํ ธมฺมานุสาสนํ กถํ โหตีติ อาห ‘‘อฏฺฐกถ’’นฺติอาทิฯ อฏฺฐกถํ กเถตีติ อวิวฏปาฐสฺส ปาฬิยา อตฺถสํวณฺณนํ กโรตีติ อตฺโถฯ อนธีติโน ปน ปาฬิํ วาเจติฯ