ยถานุสนฺธิํ อปฺปตฺโต สาวเสส-อตฺโถ, กิญฺจิ วตฺตพฺพํ อตฺถีติ อธิปฺปาโย ฯ สพฺพโส วิมุตฺตตฺตาว เทวมนุสฺสา นมสฺสนฺติ, เย ตํ ปฏิปชฺชนฺติฯ เตสํ กิํ โหติ? กิญฺจิปิ น สิยาติ อยเมตฺถ อตฺถวิเสโส? ทสพลํ สนฺธาเยวมาห อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสนฯ อนุปฏิปตฺติยาติ ปฏิปตฺติํ อนุคนฺตฺวา ปฏิปชฺชเนนฯ นมสฺสนฺติ ตํ ปูเชนฺติฯ

จตุสจฺจธมฺมํ ชานิตฺวาติ เตน ปฏิวิทฺธํ จตุสจฺจธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตฺวาฯ ตถา จ พุทฺธสุพุทฺธตาย นิพฺเพมติกา โหนฺตีติ อาห ‘‘วิจิกิจฺฉํ ปหายา’’ติฯ ตโต ปรํ ปน อนุกฺกเมน อคฺคมคฺคาธิคเมน สงฺคาติคาปิ โหนฺติฯ อเสกฺขธมฺมปาริปูริยา ปสํสิยา วิญฺญูนํ ปสํสาปิ โหนฺตีติฯ

นสนฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อุชฺฌานสญฺญิสุตฺตวณฺณนา

[35] อุชฺฌานวเสน ปวตฺตา สญฺญา เอเตสํ อตฺถิ, อุชฺฌานวเสน วา สญฺชานนฺตีติ อุชฺฌานสญฺญีฯ การเยติ กตานํ ปริยนฺตํ การเยติ อตฺโถฯ ปริยนฺตการิตนฺติ ปริจฺฉินฺนการิตํ ปริมิตวจนนฺติ อตฺโถฯ ปํสุกูลาทิปฏิปกฺขนเยน ปตฺตุณฺณทุกุลาทิ วุตฺตํฯ นามํ คหิตนฺติ เอเตน ‘‘อุชฺฌานสญฺญิกา’’ติ เอตฺถ ก-สทฺโท สญฺญายนฺติ ทสฺเสติฯ

อญฺเญนากาเรน ภูตนฺติ อตฺตนา ปเวทิยมานาการโต อญฺเญน อสุทฺเธน อากาเรน วิชฺชมานํ อุปลพฺภมานํ อตฺตานํฯ วญฺเจตฺวาติ ปลมฺเภตฺวาฯ ตสฺส กุหกสฺสฯ ตํ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ ปริภุญฺชนํฯ ปริชานนฺตีติ ตสฺส ปฏิปตฺติํ ปริจฺฉิชฺช ชานนฺติฯ การโกติ สมฺมาปฏิปตฺติยา กตฺตา, สมฺมาปฏิปชฺชิตาติ อตฺโถฯ

อิทนฺติ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํ, อยนฺติ อตฺโถฯ ธมฺมานุธมฺมปฏิปทาติ นิพฺพานธมฺมสฺส อนุจฺฉวิกตาย อนุธมฺมภูตา ปฏิปทาฯ ปฏิปกฺขวิธมเน อสิถิลตาย ทฬฺหาฯ ภาสิตมตฺเตน จ สวนมตฺเตน จาติ เอตฺถ จ-สทฺโท วิเสสนิวตฺติอตฺโถฯ เตน ภาสิตสฺส สุตสฺส จ สมฺมาปฏิปตฺติวิเสสํ นิวตฺเตติฯ โลกปริยายนฺติ โลกสฺส ปริวิธมนํ อุปฺปาทนิโรธวเสน สงฺขารานํ ปราวุตฺติํฯ เตนาห ‘‘สงฺขารโลกสฺส อุทยพฺพย’’นฺติฯ