เมนู

4. นสนฺติสุตฺตวณฺณนา

[34] กมนียานีติ กนฺตานิฯ ตโต เอว เอตานิ อิฏฺฐารมฺมณานิ สุขารมฺมณานิ รูปาทีนิ, เต ปน วตฺถุกามา, ตทารมฺมณกิเลสกามา วาฯ ‘‘น สนฺติ กามา มนุเชสู’’ติ เทสนาสีสเมตํ, นิจฺฉเยน กามา อนิจฺจาเยวฯ มจฺจุ ธียติ เอตฺถาติ มจฺจุเธยฺยํฯ น ปุน อาคจฺฉติ เอตฺถ ตํ อปุนาคมนํฯ อปุนาคมนสงฺขาตํ นิพฺพานํ อนุปคจฺฉนโตฯ นิพฺพานํ หีติอาทิ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส วิวรณํฯ พทฺโธติ ปฏิพทฺธจิตฺโตฯ ปมตฺโตติ โวสฺสคฺคปมาทํ อาปนฺโนฯ

ตณฺหาฉนฺทโต ชาตํ ตสฺส วิเสสปจฺจยตฺตาฯ อิจฺฉิตํ หนตีติ อฆํ, ทุกฺขํฯ อิธ ปน อนวเสสปริยาทานวเสน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขนฺติฯ ฉนฺทวินยา อฆวินโยติ เหตุนิโรเธน หิ ผลนิโรโธ, เอวํ สอุปาทิเสสนิพฺพานํ วตฺวา อฆวินยา ทุกฺขวินโยติ อนุปาทิเสสนิพฺพานํ วทติฯ

จิตฺรานีติ กิเลสกามาปิ เวทนาทิฏฺฐิสมฺปโยคเภเทน โหนฺติ, อาการเภเทน จ อตฺถิ สวิฆาตาวิฆาตาติ ตโต วิเสเสตุํ ‘‘อารมฺมณจิตฺตานี’’ติ วุตฺตํฯ สงฺกปฺปิตราโคติ สุภาทิวเสน สงฺกปฺปิตวตฺถุมฺหิ ราโคฯ กิเลสกาโม กาโมติ วุตฺโต ตสฺเสวิธ วิเสสโต กามภาวสิทฺธิโตฯ ปสูรสุตฺเตน วิภาเวตพฺโพ ‘‘น เต กามา’’ติอาทินา ตสฺส วตฺถุมฺหิ อาคตตฺตาฯ อิทานิ ตมตฺถํ สงฺเขเปเนว วิภาเวนฺโต ‘‘ปสูรปริพฺพาชโก หี’’ติอาทิมาหฯ น เต กามา ยานิ จิตฺรานิ โลเกติ เต เจ กามา น โหนฺติ, ยานิ โลเก จิตฺรานิ รูปาทิอารมฺมณานิฯ เวเทสีติ เกวลํ สงฺกปฺปราคญฺจ กามํ กตฺวา วเทสิ เจฯ เหหินฺตีติ ภเวยฺยุนฺติ อตฺโถฯ สุณนฺโต สทฺทานิ มโนรมานิ, สตฺถาปิ เต เหหิติ กามโภคีติ ปจฺเจกํ คาถา, อิธ ปน สํขิปิตฺวา ทสฺสิตาฯ ธีรา นาม ธิติสมฺปนฺนาติ อาห ‘‘ปณฺฑิตา’’ติฯ

ตสฺสาติ โย ปหีนโกธมาโน สพฺพโส สํโยชนาติโค นามรูปสฺมิํ อสชฺชนฺโต ราคาทิกิญฺจนรหิโต, ตสฺสฯ โมฆราชา นาม เถโร พาวรีพฺราหฺมณสฺส ปริจารกานํ โสฬสนฺนํ อญฺญตโรฯ

ยถานุสนฺธิํ อปฺปตฺโต สาวเสส-อตฺโถ, กิญฺจิ วตฺตพฺพํ อตฺถีติ อธิปฺปาโย ฯ สพฺพโส วิมุตฺตตฺตาว เทวมนุสฺสา นมสฺสนฺติ, เย ตํ ปฏิปชฺชนฺติฯ เตสํ กิํ โหติ? กิญฺจิปิ น สิยาติ อยเมตฺถ อตฺถวิเสโส? ทสพลํ สนฺธาเยวมาห อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสนฯ อนุปฏิปตฺติยาติ ปฏิปตฺติํ อนุคนฺตฺวา ปฏิปชฺชเนนฯ นมสฺสนฺติ ตํ ปูเชนฺติฯ

จตุสจฺจธมฺมํ ชานิตฺวาติ เตน ปฏิวิทฺธํ จตุสจฺจธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตฺวาฯ ตถา จ พุทฺธสุพุทฺธตาย นิพฺเพมติกา โหนฺตีติ อาห ‘‘วิจิกิจฺฉํ ปหายา’’ติฯ ตโต ปรํ ปน อนุกฺกเมน อคฺคมคฺคาธิคเมน สงฺคาติคาปิ โหนฺติฯ อเสกฺขธมฺมปาริปูริยา ปสํสิยา วิญฺญูนํ ปสํสาปิ โหนฺตีติฯ

นสนฺติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อุชฺฌานสญฺญิสุตฺตวณฺณนา

[35] อุชฺฌานวเสน ปวตฺตา สญฺญา เอเตสํ อตฺถิ, อุชฺฌานวเสน วา สญฺชานนฺตีติ อุชฺฌานสญฺญีฯ การเยติ กตานํ ปริยนฺตํ การเยติ อตฺโถฯ ปริยนฺตการิตนฺติ ปริจฺฉินฺนการิตํ ปริมิตวจนนฺติ อตฺโถฯ ปํสุกูลาทิปฏิปกฺขนเยน ปตฺตุณฺณทุกุลาทิ วุตฺตํฯ นามํ คหิตนฺติ เอเตน ‘‘อุชฺฌานสญฺญิกา’’ติ เอตฺถ ก-สทฺโท สญฺญายนฺติ ทสฺเสติฯ

อญฺเญนากาเรน ภูตนฺติ อตฺตนา ปเวทิยมานาการโต อญฺเญน อสุทฺเธน อากาเรน วิชฺชมานํ อุปลพฺภมานํ อตฺตานํฯ วญฺเจตฺวาติ ปลมฺเภตฺวาฯ ตสฺส กุหกสฺสฯ ตํ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ ปริภุญฺชนํฯ ปริชานนฺตีติ ตสฺส ปฏิปตฺติํ ปริจฺฉิชฺช ชานนฺติฯ การโกติ สมฺมาปฏิปตฺติยา กตฺตา, สมฺมาปฏิปชฺชิตาติ อตฺโถฯ

อิทนฺติ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํ, อยนฺติ อตฺโถฯ ธมฺมานุธมฺมปฏิปทาติ นิพฺพานธมฺมสฺส อนุจฺฉวิกตาย อนุธมฺมภูตา ปฏิปทาฯ ปฏิปกฺขวิธมเน อสิถิลตาย ทฬฺหาฯ ภาสิตมตฺเตน จ สวนมตฺเตน จาติ เอตฺถ -สทฺโท วิเสสนิวตฺติอตฺโถฯ เตน ภาสิตสฺส สุตสฺส จ สมฺมาปฏิปตฺติวิเสสํ นิวตฺเตติฯ โลกปริยายนฺติ โลกสฺส ปริวิธมนํ อุปฺปาทนิโรธวเสน สงฺขารานํ ปราวุตฺติํฯ เตนาห ‘‘สงฺขารโลกสฺส อุทยพฺพย’’นฺติฯ