‘‘กตมา ชาติ…เป.… กตโม ภโว… กตมํ อุปาทานํ… กตมา ตณฺหา… กตมา เวทนา… กตโม ผสฺโส… กตมํ สฬายตนํ… กตมํ นามรูปํ… กตมํ วิญฺญาณํ… กตเม สงฺขารา, กสฺส จ ปนิเม สงฺขาราติ อิติ วา, ภิกฺขเว, โย วเทยฺย, ‘อญฺเญ สงฺขารา อญฺญสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ติ อิติ วา, ภิกฺขเว, โย วเทยฺย, อุภยเมตํ เอกตฺถํ พฺยญฺชนเมว นานํฯ ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติฯ ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติฯ เอเต เต, ภิกฺขเว, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ – ‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา’’’ติฯ

‘‘อวิชฺชาย ตฺเวว, ภิกฺขเว, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิฯ ‘กตมํ ชรามรณํ, กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชรามรณํ, อญฺญสฺส จ ปนิทํ ชรามรณํ’ อิติ วา, ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชีวํ, อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วาฯ สพฺพานิสฺส ตานิ ปหีนานิ ภวนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวงฺกตานิ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมานิฯ

‘‘อวิชฺชาย ตฺเวว, ภิกฺขเว, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิฯ กตมา ชาติ…เป.… กตโม ภโว… กตมํ อุปาทานํ… กตมา ตณฺหา… กตมา เวทนา… กตโม ผสฺโส… กตมํ สฬายตนํ… กตมํ นามรูปํ… กตมํ วิญฺญาณํ… ‘กตเม สงฺขารา, กสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ อิติ วา, ‘อญฺเญ สงฺขารา, อญฺญสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ อิติ วา; ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วาฯ สพฺพานิสฺส ตานิ ปหีนานิ ภวนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวงฺกตานิ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมานี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. นตุมฺหสุตฺตํ

[37] สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘นายํ, ภิกฺขเว, กาโย ตุมฺหากํ นปิ อญฺเญสํฯ ปุราณมิทํ , ภิกฺขเว, กมฺมํ อภิสงฺขตํ อภิสญฺเจตยิตํ เวทนิยํ ทฏฺฐพฺพํ’’ฯ

‘‘ตตฺร โข, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก ปฏิจฺจสมุปฺปาทญฺเญว สาธุกํ โยนิโส มนสิ กโรติ – ‘อิติ อิมสฺมิํ สติ อิทํ โหติ, อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชติ; อิมสฺมิํ อสติ อิทํ น โหติ, อิมสฺส นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌติ, ยทิทํ – อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ…เป.… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ อวิชฺชาย ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ; สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ…เป.… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตี’’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. เจตนาสุตฺตํ

[38] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘ยญฺจ, ภิกฺขเว, เจเตติ ยญฺจ ปกปฺเปติ ยญฺจ อนุเสติ, อารมฺมณเมตํ [อารมณเมตํ (?)] โหติ วิญฺญาณสฺส ฐิติยาฯ อารมฺมเณ สติ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส โหติฯ ตสฺมิํ ปติฏฺฐิเต วิญฺญาเณ วิรูฬฺเห อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ โหติฯ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติยา สติ อายติํ ชาติ ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ’’ฯ

‘‘โน เจ, ภิกฺขเว, เจเตติ โน เจ ปกปฺเปติ, อถ เจ อนุเสติ, อารมฺมณเมตํ โหติ วิญฺญาณสฺส ฐิติยาฯ อารมฺมเณ สติ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส โหติฯ ตสฺมิํ ปติฏฺฐิเต วิญฺญาเณ วิรูฬฺเห อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ โหติฯ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติยา สติ อายติํ ชาติชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

‘‘ยโต จ โข, ภิกฺขเว, โน เจว เจเตติ โน จ ปกปฺเปติ โน จ อนุเสติ, อารมฺมณเมตํ น โหติ วิญฺญาณสฺส ฐิติยา ฯ อารมฺมเณ อสติ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส น โหติฯ ตทปฺปติฏฺฐิเต วิญฺญาเณ อวิรูฬฺเห อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ น โหติฯ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติยา อสติ อายติํ ชาติชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา นิรุชฺฌนฺติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ