เอวํ สฺวากฺขาเต โข, ภิกฺขเว, มยา ธมฺเม อุตฺตาเน วิวเฏ ปกาสิเต ฉินฺนปิโลติเก อลเมว สทฺธาปพฺพชิเตน กุลปุตฺเตน วีริยํ อารภิตุํ – ‘กามํ ตโจ จ นฺหารุ [นหารุ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] จ อฏฺฐิ จ อวสิสฺสตุ, สรีเร อุปสุสฺสตุ [อวสุสฺสตุ ม. นิ. 2.184] มํสโลหิตํฯ ยํ ตํ ปุริสถาเมน ปุริสวีริเยน ปุริสปรกฺกเมน ปตฺตพฺพํ, น ตํ อปาปุณิตฺวา วีริยสฺส สณฺฐานํ ภวิสฺสตี’’’ติฯ

‘‘ทุกฺขํ , ภิกฺขเว, กุสีโต วิหรติ โวกิณฺโณ ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ, มหนฺตญฺจ สทตฺถํ ปริหาเปติฯ อารทฺธวีริโย จ โข, ภิกฺขเว, สุขํ วิหรติ ปวิวิตฺโต ปาปเกหิ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ, มหนฺตญฺจ สทตฺถํ ปริปูเรติฯ น, ภิกฺขเว, หีเนน อคฺคสฺส ปตฺติ โหติฯ อคฺเคน จ โข, ภิกฺขเว, อคฺคสฺส ปตฺติ โหติฯ มณฺฑเปยฺยมิทํ, ภิกฺขเว, พฺรหฺมจริยํ, สตฺถา สมฺมุขีภูโตฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, วีริยํ อารภถ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา, อนธิคตสฺส อธิคมาย, อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยายฯ ‘เอวํ โน อยํ อมฺหากํ ปพฺพชฺชา อวญฺฌา ภวิสฺสติ สผลา สอุทฺรยาฯ เยสญฺจ [เยสํ (สี. สฺยา. กํ.), เยสํ หิ (ปี. ก.)] มยํ ปริภุญฺชาม จีวร-ปิณฺฑปาตเสนาสน-คิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ เตสํ เต การา อมฺเหสุ มหปฺผลา ภวิสฺสนฺติ มหานิสํสา’ติ – เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพํฯ อตฺตตฺถํ วา หิ, ภิกฺขเว, สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อปฺปมาเทน สมฺปาเทตุํ; ปรตฺถํ วา หิ, ภิกฺขเว, สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อปฺปมาเทน สมฺปาเทตุํ; อุภยตฺถํ วา หิ, ภิกฺขเว, สมฺปสฺสมาเนน อลเมว อปฺปมาเทน สมฺปาเทตุ’’นฺติฯ ทุติยํฯ

3. อุปนิสสุตฺตํ

[23] สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘ชานโต อหํ, ภิกฺขเว, ปสฺสโต อาสวานํ ขยํ วทามิ, โน อชานโต โน อปสฺสโตฯ กิญฺจ, ภิกฺขเว, ชานโต กิํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ ? อิติ รูปํ อิติ รูปสฺส สมุทโย อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม, อิติ เวทนา…เป.… อิติ สญฺญา… อิติ สงฺขารา… อิติ วิญฺญาณํ อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโมติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหติ’’ฯ

‘‘ยมฺปิสฺส ตํ, ภิกฺขเว, ขยสฺมิํ ขเยญฺญาณํ, ตมฺปิ สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ขเยญาณสฺส อุปนิสา? ‘วิมุตฺตี’ติสฺส วจนียํฯ วิมุตฺติมฺปาหํ [วิมุตฺติมฺปหํ (สี. สฺยา. กํ.)], ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ

กา จ, ภิกฺขเว, วิมุตฺติยา อุปนิสา? ‘วิราโค’ติสฺส วจนียํฯ วิราคมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, วิราคสฺส อุปนิสา? ‘นิพฺพิทา’ติสฺส วจนียํฯ นิพฺพิทมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, นิพฺพิทาย อุปนิสา? ‘ยถาภูตญาณทสฺสน’นฺติสฺส วจนียํฯ ยถาภูตญาณทสฺสนมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ยถาภูตญาณทสฺสนสฺส อุปนิสา? ‘สมาธี’ติสฺส วจนียํฯ สมาธิมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ

‘‘กา จ, ภิกฺขเว, สมาธิสฺส อุปนิสา? ‘สุข’นฺติสฺส วจนียํฯ สุขมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, สุขสฺส อุปนิสา? ‘ปสฺสทฺธี’ติสฺส วจนียํฯ ปสฺสทฺธิมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ปสฺสทฺธิยา อุปนิสา? ‘ปีตี’ติสฺส วจนียํฯ ปีติมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ปีติยา อุปนิสา? ‘ปาโมชฺช’นฺติสฺส วจนียํฯ ปาโมชฺชมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ปาโมชฺชสฺส อุปนิสา? ‘สทฺธา’ติสฺส วจนียํฯ สทฺธมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ

‘‘กา จ, ภิกฺขเว, สทฺธาย อุปนิสา? ‘ทุกฺข’นฺติสฺส วจนียํฯ ทุกฺขมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ทุกฺขสฺส อุปนิสา? ‘ชาตี’ติสฺส วจนียํฯ ชาติมฺปาหํ , ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ชาติยา อุปนิสา? ‘ภโว’ติสฺส วจนียํฯ ภวมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ , โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, ภวสฺส อุปนิสา? ‘อุปาทาน’นฺติสฺส วจนียํฯ อุปาทานมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ กา จ, ภิกฺขเว, อุปาทานสฺส อุปนิสา? ‘ตณฺหา’ติสฺส วจนียํฯ ตณฺหมฺปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิสํ วทามิ, โน อนุปนิสํฯ

‘‘กา จ, ภิกฺขเว, ตณฺหาย อุปนิสา? ‘เวทนา’ติสฺส วจนียํ…เป.… ‘ผสฺโส’ติสฺส วจนียํ… ‘สฬายตน’นฺติสฺส วจนียํ… ‘นามรูป’นฺติสฺส วจนียํ… ‘วิญฺญาณ’นฺติสฺส วจนียํ… ‘สงฺขารา’ติสฺส วจนียํฯ สงฺขาเรปาหํ, ภิกฺขเว, สอุปนิเส วทามิ, โน อนุปนิเสฯ กา จ, ภิกฺขเว, สงฺขารานํ อุปนิสา? ‘อวิชฺชา’ติสฺส วจนียํฯ

‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, อวิชฺชูปนิสา สงฺขารา, สงฺขารูปนิสํ วิญฺญาณํ, วิญฺญาณูปนิสํ นามรูปํ, นามรูปูปนิสํ สฬายตนํ, สฬายตนูปนิโส ผสฺโส, ผสฺสูปนิสา เวทนา, เวทนูปนิสา ตณฺหา, ตณฺหูปนิสํ อุปาทานํ, อุปาทานูปนิโส ภโว, ภวูปนิสา ชาติ, ชาตูปนิสํ ทุกฺขํ, ทุกฺขูปนิสา สทฺธา, สทฺธูปนิสํ ปาโมชฺชํ, ปาโมชฺชูปนิสา ปีติ, ปีตูปนิสา ปสฺสทฺธิ, ปสฺสทฺธูปนิสํ สุขํ, สุขูปนิโส สมาธิ, สมาธูปนิสํ ยถาภูตญาณทสฺสนํ, ยถาภูตญาณทสฺสนูปนิสา นิพฺพิทา, นิพฺพิทูปนิโส วิราโค, วิราคูปนิสา วิมุตฺติ, วิมุตฺตูปนิสํ ขเยญาณํฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุปริปพฺพเต ถุลฺลผุสิตเก เทเว วสฺสนฺเต ตํ อุทกํ ยถานินฺนํ ปวตฺตมานํ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขา ปริปูเรติฯ ปพฺพตกนฺทรปทรสาขาปริปูรา กุโสพฺเภ [กุสฺสุพฺเภ (สี. สฺยา. กํ.), กุสุพฺเภ (ปี.) ณฺวาทิ 129 สุตฺตํ โอโลเกตพฺพํ] ปริปูเรนฺติฯ กุโสพฺภา ปริปูรา มหาโสพฺเภ ปริปูเรนฺติฯ มหาโสพฺภา ปริปูรา กุนฺนทิโย ปริปูเรนฺติฯ กุนฺนทิโย ปริปูรา มหานทิโย ปริปูเรนฺติฯ มหานทิโย ปริปูรา มหาสมุทฺทํ ปริปูเรนฺติฯ

‘‘เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อวิชฺชูปนิสา สงฺขารา, สงฺขารูปนิสํ วิญฺญาณํ, วิญฺญาณูปนิสํ นามรูปํ, นามรูปูปนิสํ สฬายตนํ, สฬายตนูปนิโส ผสฺโส, ผสฺสูปนิสา เวทนา, เวทนูปนิสา ตณฺหา, ตณฺหูปนิสํ อุปาทานํ, อุปาทานูปนิโส ภโว, ภวูปนิสา ชาติ, ชาตูปนิสํ ทุกฺขํ, ทุกฺขูปนิสา สทฺธา, สทฺธูปนิสํ ปาโมชฺชํ, ปาโมชฺชูปนิสา ปีติ, ปีตูปนิสา ปสฺสทฺธิ, ปสฺสทฺธูปนิสํ สุขํ, สุขูปนิโส สมาธิ, สมาธูปนิสํ ยถาภูตญาณทสฺสนํ, ยถาภูตญาณทสฺสนูปนิสา นิพฺพิทา, นิพฺพิทูปนิโส วิราโค, วิราคูปนิสา วิมุตฺติ, วิมุตฺตูปนิสํ ขเยญาณ’’นฺติฯ ตติยํฯ

4. อญฺญติตฺถิยสุตฺตํ

[24] ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ อถ โข อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อติปฺปโค โข ตาว ราชคเห ปิณฺฑาย จริตุํฯ ยํนูนาหํ เยน อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ อาราโม เตนุปสงฺกเมยฺย’’นฺติฯ