1. สตฺตธาตุสุตฺตํ

[95] สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘สตฺติมา , ภิกฺขเว, ธาตุโยฯ กตมา สตฺต? อาภาธาตุ, สุภธาตุ, อากาสานญฺจายตนธาตุ, วิญฺญาณญฺจายตนธาตุ, อากิญฺจญฺญายตนธาตุ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนธาตุ, สญฺญาเวทยิตนิโรธธาตุ – อิมา โข, ภิกฺขเว, สตฺต ธาตุโย’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยา จายํ, ภนฺเต, อาภาธาตุ ยา จ สุภธาตุ ยา จ อากาสานญฺจายตนธาตุ ยา จ วิญฺญาณญฺจายตนธาตุ ยา จ อากิญฺจญฺญายตนธาตุ ยา จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนธาตุ ยา จ สญฺญาเวทยิตนิโรธธาตุ – อิมา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุโย กิํ ปฏิจฺจ ปญฺญายนฺตี’’ติ?

‘‘ยายํ, ภิกฺขุ, อาภาธาตุ – อยํ ธาตุ อนฺธการํ ปฏิจฺจ ปญฺญายติฯ ยายํ, ภิกฺขุ, สุภธาตุ – อยํ ธาตุ อสุภํ ปฏิจฺจ ปญฺญายติฯ ยายํ, ภิกฺขุ, อากาสานญฺจายตนธาตุ – อยํ ธาตุ รูปํ ปฏิจฺจ ปญฺญายติฯ ยายํ, ภิกฺขุ, วิญฺญาณญฺจายตนธาตุ – อยํ ธาตุ อากาสานญฺจายตนํ ปฏิจฺจ ปญฺญายติฯ ยายํ, ภิกฺขุ, อากิญฺจญฺญายตนธาตุ – อยํ ธาตุ วิญฺญาณญฺจายตนํ ปฏิจฺจ ปญฺญายติฯ ยายํ, ภิกฺขุ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนธาตุ – อยํ ธาตุ อากิญฺจญฺญายตนํ ปฏิจฺจ ปญฺญายติฯ ยายํ, ภิกฺขุ, สญฺญาเวทยิตนิโรธธาตุ – อยํ ธาตุ นิโรธํ ปฏิจฺจ ปญฺญายตี’’ติฯ

‘‘ยา จายํ , ภนฺเต, อาภาธาตุ ยา จ สุภธาตุ ยา จ อากาสานญฺจายตนธาตุ ยา จ วิญฺญาณญฺจายตนธาตุ ยา จ อากิญฺจญฺญายตนธาตุ ยา จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนธาตุ ยา จ สญฺญาเวทยิตนิโรธธาตุ – อิมา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุโย กถํ สมาปตฺติ ปตฺตพฺพา’’ติ?

‘‘ยา จายํ, ภิกฺขุ, อาภาธาตุ ยา จ สุภธาตุ ยา จ อากาสานญฺจายตนธาตุ ยา จ วิญฺญาณญฺจายตนธาตุ ยา จ อากิญฺจญฺญายตนธาตุ – อิมา ธาตุโย สญฺญาสมาปตฺติ ปตฺตพฺพาฯ

ยายํ, ภิกฺขุ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนธาตุ – อยํ ธาตุ สงฺขาราวเสสสมาปตฺติ ปตฺตพฺพา ฯ ยายํ, ภิกฺขุ, สญฺญาเวทยิตนิโรธธาตุ – อยํ ธาตุ นิโรธสมาปตฺติ ปตฺตพฺพา’’ติฯ ปฐมํฯ

2. สนิทานสุตฺตํ

[96] สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป.… ‘‘สนิทานํ, ภิกฺขเว, อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ วิหิํสาวิตกฺโก, โน อนิทานํ’’ฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, สนิทานํ อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ วิหิํสาวิตกฺโก, โน อนิทานํ? กามธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามสญฺญา, กามสญฺญํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามสงฺกปฺโป, กามสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามจฺฉนฺโท, กามจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามปริฬาโห, กามปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามปริเยสนาฯ กามปริเยสนํ, ภิกฺขเว, ปริเยสมาโน อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ตีหิ ฐาเนหิ มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสาฯ

‘‘พฺยาปาทธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทสญฺญา, พฺยาปาทสญฺญํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทสงฺกปฺโป…เป.… พฺยาปาทจฺฉนฺโท… พฺยาปาทปริฬาโห… พฺยาปาทปริเยสนา… พฺยาปาทปริเยสนํ, ภิกฺขเว, ปริเยสมาโน อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ตีหิ ฐาเนหิ มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสาฯ

‘‘วิหิํสาธาตุํ , ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ วิหิํสาสญฺญา; วิหิํสาสญฺญํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ วิหิํสาสงฺกปฺโป…เป.… วิหิํสาฉนฺโท… วิหิํสาปริฬาโห… วิหิํสาปริเยสนา… วิหิํสาปริเยสนํ, ภิกฺขเว , ปริเยสมาโน อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ตีหิ ฐาเนหิ มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสาฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส อาทิตฺตํ ติณุกฺกํ สุกฺเข ติณทาเย นิกฺขิเปยฺย; โน เจ หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ ขิปฺปเมว นิพฺพาเปยฺยฯ เอวญฺหิ, ภิกฺขเว, เย ติณกฏฺฐนิสฺสิตา ปาณา เต อนยพฺยสนํ อาปชฺเชยฺยุํฯ