เมนู

คาธตีติ น ปติฏฺฐาติฯ อโตติ อสฺมา นิพฺพานาฯ สราติ ตณฺหาฯ สงฺขารปฏิกฺเขเปนาติ สงฺขาเรกเทสภูตานํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ ปฏิกฺเขเปนฯ

วิญฺญาณนฺติ วิสิฏฺเฐน ญาเณน ชานิตพฺพํฯ ตโต เอว อนิทสฺสนํ อจกฺขุวิญฺเญยฺยํ อนินฺทฺริยโคจรํฯ อนนฺตนฺติ อนฺตรหิตํ, นิจฺจนฺติ อตฺโถฯ สพฺพโต ปภนฺติ กิเลสนฺธการาภาวโต จ สมนฺตโต ปภสฺสรํฯ ‘‘สพฺพโต ปป’’นฺติ วา ปาโฐ, สพฺพโต ปตติตฺถนฺติ อตฺโถฯ จตฺตารีสกมฺมฏฺฐานสงฺขาเตหิ ติตฺเถหิ โอตริตฺวา อนุปวิสิตพฺพํ อมตสรนฺติ วุตฺตํ โหติฯ อนุปาทา กญฺจิ ธมฺมํ อคฺคเหตฺวา วิมุจฺจนฺติ เอตฺถาติ อนุปาทาวิโมกฺโข, นิพฺพานํฯ อนุปาทา วิมุจฺจติ เอเตนาติ อนุปาทาวิโมกฺโข, อคฺคมคฺโคฯ อนุปาทาวิโมกฺขนฺติกตาย ปน อรหตฺตผลํ อนุปาทาวิโมกฺโขติ วุตฺตํฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ปญฺจตฺตยสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

3. กินฺติสุตฺตวณฺณนา

[34] ภโวติ ปริตฺโตฯ อภโวติ มหนฺโตฯ วุทฺธิอตฺโถ หิ อยํ อ-กาโร, ‘‘สํวราสํวโร, ผลาผล’’นฺติอาทีสุ วิย, ตสฺมา ภวาภวเหตูติ ขุทฺทกสฺส มหนฺตสฺส วา ภวสฺส เหตุ, ตํ ปจฺจาสีสมาโนติ อตฺโถฯ เตนาห – ‘‘ตสฺมิํ ตสฺมิํ ภเว สุขํ เวทิสฺสามี’’ติอาทิฯ

[35] โลกุตฺตรโพธิปกฺขิยธมฺเม อุทฺทิสฺส ปุถุชฺชนานํ วิวาโท สมฺภวตีติ อาห – ‘‘โลกิยโลกุตฺตราว กถิตา’’ติฯ โลกิยาปิ หิ โพธิปกฺขิยธมฺมา โลกุตฺตรธมฺมาธิคมสฺส อาสนฺนการณตฺตา วิเสสการณนฺติ ยาว อญฺเญหิ โลกิยธมฺเมหิ อภิวิสิฏฺโฐติ กตฺวา, ‘‘อิเมสุ สตฺตติํสโพธิปกฺขิยธมฺเมสู’’ติ อวิเสเสน วุตฺตํฯ อตฺถโต นานํ โหตีติ อตฺถโต เภโท โหติ โพธิปกฺขิยธมฺมานํ สมธิคตตฺตาฯ น หิ กายาทโย ภาเวตพฺพา, สติเยว ปน ภาเวตพฺพาติฯ พฺยญฺชนโต นานํ เภทํฯ อิมินาปิ การเณนาติ อิมายปิ ยุตฺติยาฯ

อิทานิ ตํ ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต – ‘‘อตฺถญฺจ พฺยญฺชนญฺจา’’ติอาทิมาห ฯ ตตฺถ สมาเนตฺวาติ สุตฺตนฺตรโต สมาเนตฺวา, สุตฺตนฺตรปเทหิ จ สมาเนตฺวาฯ อญฺญถาติ อญฺญโต, ภูตโต อปคตํ กตฺวาติ อตฺโถฯ มิจฺฉา โรปิตภาโวติ อยาถาวโต ฐปิตภาโวฯ อตฺถญฺจ พฺยญฺชนญฺจ วิญฺญาปนการณเมวาติ อวิปรีตตฺถสฺส สทฺทสฺส จ พุชฺฌนเหตุตายฯ

[37] อิธ ธมฺมวินยฏฺฐาเน สติเยว สติปฏฺฐานนฺติ คหิตา, อตฺถโต สเมติ นาม ยาถาวโต อตฺถสฺส คหิตตฺตาฯ อสภาวนิรุตฺติภาวโต พฺยญฺชนโต นานตฺตนฺติ ตํ ลิงฺคเภเทน วจนเภเทน จ ทสฺเสนฺโต, ‘‘สติปฏฺฐาโนติ วา สติปฏฺฐานาติ วา มิจฺฉา โรเปถา’’ติ อาหฯ อปฺปมตฺตกนฺติ อณุมตฺตํ สลฺลหุกํ, น ครุตรํ อธนิตํ กตฺวา วตฺตพฺพมฺปิ ธนิตํ โฆสวนฺตํ กตฺวา โรปิเต วุตฺตโทสาภาวโตติ เตนาห – ‘‘นิพฺพุติํ ปตฺตุํ สกฺกา โหตี’’ติฯ

พฺยญฺชนสฺส มิจฺฉาโรปนํ น วิเสสนฺตรายกรํ โหตีติ ญาปนตฺถํ, จตุสุ มคฺเคสุ ปญฺหํ กเถตฺวาว ปรินิพฺพุโตฯ สุตฺตนฺตพฺยญฺชนํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ – ‘‘อปฺปมตฺตกํ โข ปนา’’ติฯ

[38] อถ จตุตฺถวาเร วิวาโท กสฺมา ชาโต? ยาวตา เนสํ วจนํ อตฺถโต เจว สเมติ พฺยญฺชนโต จาติ อธิปฺปาโยฯ สญฺญาย วิวาโทติ กิญฺจาปิ สเมติ อตฺถโต เจว พฺยญฺชนโต จ, สญฺญา ปน เนสํ อวิสุทฺธา, ตาย สญฺญาย วเสน วิวาโท ชาโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อห’’นฺติอาทิมาหฯ อหํ สติปฏฺฐานนฺติ วทามิ, อยํ สติปฏฺฐาโนติ วทตีติ เอวํ เตสํ ญาณํ โหตีติ อิมมตฺถํ, ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา อติทิสติฯ

[39] น โจทนตฺถาย เวคายิตพฺพนฺติ สีฆํ สีฆํ น โจทนา กาตพฺพาติ อตฺโถฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอกจฺโจ โกธนภาเวน เอวํ ปฏิปฺผริ, ตสฺมาฯ อนาทานทิฏฺฐีติ อาทิยิตฺวา อนภินิวิสนโต อนาทานทิฏฺฐี อทฬฺหคฺคาหีฯ ปกฺขิปนฺโต วิยาติ คิลิตฺวา ปกฺขิปนฺโต วิยฯ

อุปฆาโตติ จิตฺตปฺปฆาโต ผรสุปฆาโต วิยฯ วณฆฏฺฏิตสฺส วิยาติ วเณ ฆฏฺฏิตสฺส วิย ทุกฺขุปฺปตฺติ จิตฺตทุกฺขุปฺปตฺติฯ

ทฺเว วาเร วตฺวาปิ วิสชฺเชตีติ สุปฺปฏินิสฺสคฺคี เอวํ ปเคว โจทิตมตฺเต วิสฺสชฺเชติ เจติ อธิปฺปาโย ฯ กถนวเสน จ กายจิตฺตกิลมโถฯ เอวรูโปติ สหสา อวิสฺสชฺเชนฺเตน โจทกสฺส วิเหสาวาโท หุตฺวาปิ อกฺโกธนาทิสภาโวฯ

อุเปกฺขาติ สเกน กมฺเมน ปญฺญายิสฺสตีติ ตสฺมิํ ปุคฺคเล อชฺฌุเปกฺขณาฯ อุเปกฺขํ อติมญฺญติ นาม ตสฺส อนาจารสฺส อนชฺฌุเปกฺขณโตฯ

[40] วจนสญฺจาโรติ เปสุญฺญวเสน อญฺญถาวจนุปสํหาโรฯ ทิฏฺฐิปฬาโสติ ยุคคฺคาหวเสน ลทฺธิฯ สา ปน จิตฺตสฺส อนาราธนิยภาโว สตฺถุจิตฺตสฺส อนาราธกภาโวฯ กลโหติ อธิกรณุปฺปาทวเสน ปวตฺโต วิคฺคโห ภณฺฑนสฺส ปุพฺพภาโคฯ

เยน การเณนาติ เยน ธมฺเมน สตฺถุสาสเนนฯ ตเมว หิ สนฺธาย วทติ – ‘‘ธมฺโมติ สารณียธมฺโม อธิปฺเปโต’’ติฯ เอตฺถาติ ‘‘ธมฺมสฺส จานุธมฺม’’นฺติ เอตฺถฯ ธมฺโมติ สมฺพุทฺธสฺส ตสฺส ตถา ปวตฺตํ พฺยากรณํ ยถา วิวาทาปนฺนา สญฺญตฺติํ คจฺฉนฺติฯ เตนาห – ‘‘เตสํ ภิกฺขูนํ สญฺญตฺติกรณ’’นฺติฯ ตเทว พฺยากรณํ อนุธมฺโมติ ภิกฺขุนา วุจฺจมาโน อนุปวตฺโต ธมฺโมฯ เตนาห – ‘‘ตเทว พฺยากโรติ นามา’’ติฯ โกจีติ โย โกจิฯ สหธมฺมิโก สการโณฯ อญฺญตฺโถ อยํ กิํ สทฺโทติ อาห ‘‘อญฺโญ’’ติฯ อสฺสาติ วุตฺตนเยน ปฏิปนฺนภิกฺขุโน, ตสฺส ปฏิปตฺติ น เกนจิ ครหณียา โหตีติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

กินฺติสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

4. สามคามสุตฺตวณฺณนา

[41] ทฺเวธิกชาตาติ ชาตทฺเวธิกา สญฺชาตเภทาฯ ทฺเวชฺฌชาตาติ ทุวิธภาวํ ปตฺตาฯ ภณฺฑนฺติ ปริภาสนฺติ เอเตนาติ ภณฺฑนํ, วิรุทฺธจิตฺตตาฯ นฺติ ภณฺฑนํฯ ธมฺมวินยนฺติ ปาวจนํฯ วิตุชฺชนฺตา มุขสตฺตีหิฯ สหิตํ เมติ มยฺหํ วจนํ สหิตํ สิลิฏฺฐํ ปุพฺพาปรสมฺพนฺธํ อตฺถยุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อตฺถสํหิต’’นฺติฯ อธิจิณฺณนฺติ อาจิณฺณํฯ วิปราวตฺตนฺติ วิโรธทสฺสนวเสน ปราวตฺติตํ, ปราวตฺตํ ทูสิตนฺติ อตฺโถฯ เตนาห – ‘‘จิรกาลวเสน…เป.… นิวตฺต’’นฺติฯ ปริเยสมาโน จร, ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา สิกฺขาหีติ อตฺโถฯ สเจ สกฺโกสิ, อิทานิเมว มยา เวฐิตโทสํ นิพฺเพเฐหิฯ มรณเมวาติ อญฺญมญฺญฆาตวเสน มรณเมวฯ

นาฏปุตฺตสฺส อิเมติ นาฏปุตฺติยาฯ เต ปน ตสฺส สิสฺสาติ อาห ‘‘อนฺเตวาสิเกสู’’ติฯ ปุริมปฏิปตฺติโต ปฏินิวตฺตนํ ปฏิวานํ, ตํ รูปํ สภาโว เอเตสนฺติ ปฏิวานรูปาฯ เตนาห ‘‘นิวตฺตนสภาวา’’ติฯ กถนํ อตฺถสฺส อาจิกฺขนํฯ ปเวทนํ ตสฺส เหตุทาหรณานิ อาหริตฺวา โพธนํฯ น อุปสมาย สํวตฺตตีติ อนุปสมสํวตฺตนํ, ตเทว อนุปสมสํวตฺตนิกํ, ตสฺมิํฯ สมุสฺสิตํ หุตฺวา ปติฏฺฐาเหตุภาวโต ถูปํ ปติฏฺฐาติ อาห – ‘‘ภินฺนถูเปติ ภินฺนปติฏฺเฐ’’ติฯ ถูโปติ วา ธมฺมสฺส นิยฺยานภาโว เวทิตพฺโพ, อญฺญธมฺเม อภิภุยฺย สมุสฺสิตฏฺเฐนฯ โส นิคณฺฐสฺส สมเย เกหิจิ อภินฺนสมฺมโตปิ ภินฺโน วินฏฺโฐเยว สพฺเพน สพฺพํ อภาวโตติ ภินฺนถูโปฯ โส เอว นิยฺยานภาโว วฏฺฏทุกฺขโต มุจฺจิตุกามานํ ปฏิสรณํ, ตํ เอตฺถ นตฺถีติ อปฺปฏิสรโณ, ตสฺมิํ ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อาจริยปฺปมาณนฺติ อาจริยมุฏฺฐิ หุตฺวา ปมาณภูตํฯ นานานีหาเรนาติ นานากาเรนฯ ‘‘วิวาโท น อุปฺปชฺชี’’ติ วตฺวา ตสฺส อนุปฺปตฺติการณํ ทสฺเสนฺโต, ‘‘สตฺถา หิ…เป.… อวิวาทการณํ กตฺวาว ปรินิพฺพายี’’ติ วตฺวา ตํ วิวริตุํ ‘‘ภควตา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปติฏฺฐา จ อวสฺสโย จ, ‘‘อยํ ธมฺโม อยํ วินโย อิทํ สตฺถุสาสน’’นฺติ วินิจฺฉยเน มหาปเทสา, ปญฺหพฺยากรณานิ จ, ยสฺมา เตสุ ปติฏฺฐาย เต อวสฺสาย ธมฺมวินยธรา จ นิจฺฉยํ คจฺฉนฺติฯ ตถา หิ สุตฺตนฺตมหาปเทสโต วินเย เกนจิ ปุจฺฉิโต อตฺโถ จตุนฺนํ ปญฺหพฺยากรณานํ วเสน สุวินิจฺฉิตรูโป, ตสฺมา ธมฺมวินโย อิธ สตฺถุ กิจฺจํ กาตุํ สกฺโกตีติ อาห – ‘‘เตเนวา’’ติอาทิ, ตสฺมา อุฬาราย เทสนาย ภาชนนฺติ อธิปฺปาโยฯ

[42] ปฏิปวิฏฺฐํ กตฺวา อาหริตพฺพโต, สจฺจํ การิตพฺพโต ปาภตํ มูลนฺติ อาห – ‘‘กถาปาภต’’นฺติ, ธมฺมกถาย มูลการณนฺติ อตฺโถฯ