4. นนฺทโกวาทสุตฺตวณฺณนา

[398] สงฺฆสฺส ภารํ อกาสิ อุปาเยน นนฺทกตฺเถรสฺส โอวาเทน วิเนตพฺพานํ ภิกฺขุนีนํ วินยตฺถํฯ เตนาห ‘‘อิมํ ปนา’’ติอาทิฯ ปริยายติ ปวตฺตตีติ ปริยาโย, ปฏิปาฏีติ อาห – ‘‘ปริยาเยนาติ วาเรนา’’ติฯ อสฺสาติ นนฺทกตฺเถรสฺสฯ วทาเปสิ อญฺเญหิ อตฺตโน อโนกาสภาวํฯ ปริยาเยน โอวทนฺตีติ โอวทิตุํ สมตฺถา ภิกฺขุนิโย วาเรน โอวทนฺติฯ อิทํ ปริยาเยน โอวทนํฯ จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ ปสีทติ ปุพฺพจริยสิทฺเธน คารวพหุมาเนน เคหสฺสิตเปมวเสนฯ

โคตมีติ มหาปชาปติโคตมีฯ เสฏฺฐิสฺสาติ พาราณสิเสฏฺฐิโนฯ

เตติ ปจฺเจกพุทฺเธฯ กิํ นุ โขติ ปุจฺฉิ จิรตรกาลํ ปุญฺญกิริยาย ปริภาวิตสนฺตานตาย, ปจฺเจกพุทฺเธสุ จ คารวพหุมานตายฯ ทุคฺคเตหิปิ สกฺกา กาตุนฺติ ทุคฺคเตหิปิ ยถาวิภวํ กตา กุฏิ ตุมฺหากํ วสิตุํ สกฺกาติ ปุจฺฉิฯ

หตฺถกมฺมํ เทถาติ หตฺถกมฺมํ กตฺวา เทถาติ อตฺโถฯ อานิสํสํ อาจิกฺขิตฺวาติ ‘‘ตาทิสานํ มเหสีนํ กตํ เวยฺยาวจฺจํ อมฺหากมฺปิ ทีฆรตฺตํ หิตาย โหติฯ อาวาสทานญฺจ นาม มหปฺผลํ มหานิสํสํ นิพฺพตฺตฏฺฐาเน มหาสมฺปตฺติอาวหํ ภวิสฺสตี’’ติอาทินา อานิสํสํ อาจิกฺขิตฺวาฯ คาฬฺเหน โอวาเทน ตชฺเชตฺวาติ, ‘‘อิเมสุ นาม กโรนฺเตสุ ตฺวํ กสฺมา น กโรสิ, มม เชฏฺฐกทาสสฺส ภริยภาวํ น ชานาสิฯ สพฺเพหิปิ กริยมานสฺส หตฺถกมฺมสฺส อกรเณ ตุยฺหํ อิทญฺจิทญฺจ ทุกฺขํ อาคมิสฺสตี’’ติ ภเยน ตชฺเชตฺวาฯ สตํ สตํ หุตฺวาติ สตํ สตํ ทาสปุตฺตา เอกชฺฌํ หุตฺวา เอกญฺจ เอกญฺจ กุฏิํ กตฺวา อทาสิฯ จงฺกมนาทิปริวารนฺติ จงฺกมนรตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานโภชนาทิปริวารฏฺฐานสหิตํฯ ชคฺคิตฺวา อุปฏฺฐาเปตฺวาฯ วิสฺสชฺชาเปสีติ ปริจฺจชาเปสิฯ ปริวตฺตาเปตฺวาติ เจตาเปตฺวาฯ ติจีวรานีติ สหสฺสคฺฆนิกานิ ติจีวรานิ กตฺวา อทาสิฯ กาเลน กาลนฺติ กาเล กาเล, กิสฺมิญฺจิ กาเลติ อตฺโถฯ รชฺเช ฐิตสฺสาติ สพฺพภูตูปการรชฺเช ฐิตสฺสฯ

นนฺทกตฺเถโรปีติ ตทา เชฏฺฐกทาโส เอตรหิ นนฺทกตฺเถโร ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตฯ เชฏฺฐกทาสิธีตา …เป.… อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐิตาติ มหาปชาปติโคตมิํ สนฺธาย วทติฯ อยมายสฺมา นนฺทโกติ อยเมว สมุทาคมโต อายสฺมา นนฺทกตฺเถโรฯ เอตาว ตา ภิกฺขุนิโยติ เอตาวตา สมุทาคมโต ปญฺจสตา ภิกฺขุนิโยฯ

[399] เหตุนาติ ญาเยน อวิปรีตปฏิปตฺติยาฯ ปุพฺพภาคา หิ ปุริมา ปุริมา ปฏิปทา ปจฺฉิมาย การณํฯ ยาถาวสรสโต ทิฏฺฐนฺติ ยถาภูตสภาวโต ปจฺจกฺขํ วิยฯ

[401] ตํ สภาวํ ตํสภาวนฺติ ตสฺสา เวทนาย ปจฺจยภาเวน อนุรูปํฯ

[403] ปฐมตรํเยว อนิจฺจาติ ตสฺสาปิ ฉายาย อนิจฺจภาโว ปฐมตรํเยว สิทฺโธฯ น หิ กทาจิ อนิจฺจํ นิสฺสาย ปวตฺตํ กิญฺจิ นิจฺจํ นาม อตฺถีติฯ

[404] อนุปหนิตฺวาติ อวินาเสตฺวาฯ กถํ ปน มํสกายํ จมฺมกายญฺจ อวินาเสตฺวา อิตเรสํ กนฺตนํ โหตีติ พฺยติเรกมุเขน ทสฺเสตุํ, ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ จมฺมํ อลฺลิยาเปนฺโตติ จมฺเม ลคฺคาเปนฺโต จมฺมปฏิพทฺธํ กโรนฺโตฯ จมฺมํ พทฺธํ กตฺวาติ วิวรกาเล น ผาเลนฺโต จมฺมพทฺเธ กตฺวาฯ เอวํ อกตฺวาติ เอวํ มํสจมฺมกายานํ วินาสนํ อกตฺวา, วิลิมํสาทิวิกนฺตเนน อญฺญมญฺญํ วิเวเจตฺวาฯ ตตฺถ วิลิมํสนฺติ จมฺมนิสฺสิตมํสํ, ปฏิจฺฉนฺนกิโลมกนฺติ จ วทนฺติฯ นฺหารูติ สุขุมนฺหารุฯ พนฺธนนฺติ จมฺมมํสานํ สมฺพนฺธํฯ เตนาห – ‘‘สพฺพจมฺเม ลคฺควิลิปนมํสเมวา’’ติฯ อนฺตรกิเลสเมวาติ อนฺตเร จิตฺเต ชาตตฺตา สตฺตสนฺตานนฺโตคธตาย อพฺภนฺตรภูตกิเลสเมวฯ

[405] ตชฺชํ วายามนฺติ นิทสฺสนมตฺตํ ทฏฺฐพฺพํฯ ตถา หิ ปุริเสน กุฐารินา เฉชฺชํ ฉินฺทิเต เฉชฺชฏฺฐานสฺส สลฺลกฺขณํ อิจฺฉิตพฺพํ, ตสฺส ปฏิฆาตภาโว อิจฺฉิตพฺโพ, กายปริฬาหาภาโว อิจฺฉิตพฺโพ, ตสฺส อวฏฺฐานํ อิจฺฉิตพฺพํ, กิจฺจนฺตเร อชฺฌุเปกฺขณํ อิจฺฉิตพฺพํ, เอวํ ปญฺญาย กิเลเส ฉินฺทนฺตสฺส โยคิโน วีริยพเลน สทฺธิํ สติ-ปีติ-ปสฺสทฺธิ-สมาธิ-อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ อิจฺฉิตพฺพนฺติ อาห – ‘‘เอวํ น วินา ฉหิ…เป.… สกฺโกตี’’ติฯ

[407] เตน การเณนาติ เยน ตาสํ ภิกฺขุนีนํ สา ธมฺมเทสนา สปฺปายา, อาเสวนมนฺทตาย ปน อชฺฌาสเยน ปริปุณฺณสงฺกปฺปา น ชาตาเยว; ปุน ตถา เทสนาย สติ อาเสวนพลวตาย ปริปุณฺณสงฺกปฺปา ภวิสฺสนฺติ; เตน การเณน ตฺวมฺปิ ตา ภิกฺขุนิโย เตเนว โอวาเทน โอวเทยฺยาสีติฯ

[415] สพฺพปจฺฉิมิกาติ สพฺพาสํ กนิฏฺฐา โสตาปนฺนา, อนริยา ตตฺถ กาจิ นตฺถีติ อตฺโถฯ เตนาห – ‘‘เสสา ปน…เป.… ขีณาสวา จา’’ติฯ ยทิ เอวนฺติ อขีณาสวาปิ ตาทิสา ภิกฺขุนี อตฺถิฯ เอวํ สติ สุกฺขวิปสฺสกภาเวนปิ สติ ขีณาสวภาเว อริยสฺส วินเย อปริปุณฺณสงฺกปฺปาวาติ อธิปฺปาเยน โจเทติ, ‘‘กถํ ปริปุณฺณสงฺกปฺปา’’ติ? อิตโร อชฺฌาสยปาริปูริยาติ การณํ วตฺวา, ‘‘ยสฺส หี’’ติอาทินา ตมตฺถํ วิวรติฯ อชฺฌาสยปาริปูริยาติ ตตฺถ อธิปฺปายปาริปูริยา, น สพฺพโส คุณปาริปูริยาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘กทา นุ โข’’ติอาทิฯ เอเตน ปาทกชฺฌานสมฺมสิตชฺฌานานํ วิสทิสตาย ปุคฺคลสฺส วิปสฺสนากาเล ปวตฺตอชฺฌาสยวเสน อริยมคฺเค โพชฺฌงฺคมคฺคงฺคฌานงฺคานํ วิเสสตาติ อยมตฺโถ ทีปิโตติ เวทิตพฺโพฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

นนฺทโกวาทสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

5. ราหุโลวาทสุตฺตวณฺณนา

[416] วิมุตฺติํ ปริปาเจนฺตีติ กิเลสานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิวิมุตฺติภูตํ อรหตฺตํ สพฺพโส ปาเจนฺติ สาเธนฺติ นิพฺพาเปนฺตีติ วิมุตฺติปริปาจนียาฯ ธมฺมาติ การณธมฺมาฯ เตนาห – ‘‘วิสุทฺธิการณวเสนา’’ติ, อรหตฺตสงฺขาตาย วิสุทฺธิยา สมฺปาทนวเสนาติ อตฺโถฯ สทฺธินฺทฺริยาทโย วิสุชฺฌมานา มคฺคปฏิปาฏิยาว สพฺพโส อสฺสทฺธิยาทีหิ จิตฺตํ วิโมเจนฺตา อคฺคผลวิมุตฺติํ สมฺปาเทนฺติฯ เตสํ ปน วิสุทฺธิ พาลปริวชฺชเนน ปณฺฑิตปยิรุปาสเนน ปสาทาวหธมฺมปจฺจเวกฺขณาย จ โหติฯ ตโต อิธ ปนฺนรส ธมฺมา อธิปฺเปตาติ ทสฺเสนฺโต, ‘‘วุตฺตญฺเหต’’นฺติอาทิมาหฯ

ตตฺถ อสฺสทฺเธ ปุคฺคเลติ สทฺธารหิเต ปุคฺคเลฯ เต หิ นิสฺสาย น กทาจิ สทฺธา สมฺภวติ, เตสํ ปน ทิฏฺฐานุคติอาปชฺชเนน อญฺญทตฺถุ อสทฺธิยเมว วฑฺฒติ, ตสฺมา เต ปฏิภยมคฺโค วิย ทูรโต วชฺเชตพฺพาฯ อสฺสทฺธิยนฺติ จ สทฺธาย ปฏิปกฺขภูตา อสทฺเธยฺยวตฺถุสฺมิํ อธิมุจฺจนากาเรน ปวตฺตา สํกิเลสธมฺมา เวทิตพฺพาฯ สทฺเธ ปุคฺคเลติ สทฺธาสมฺปนฺเน ปุคฺคเลฯ เต หิ นิสฺสาย สทฺเธยฺยวตฺถุสฺมิํ อนุปฺปนฺนา อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนา ภิยฺโยภาวํ เวปุลฺลํ อาปชฺชติฯ สทฺเธยฺยวตฺถูติ จ พุทฺธาทีนิ รตนานิ กมฺมกมฺมผลานิ จฯ เสวโตติ ลพฺภมานํ สทฺธาสมฺปทํ อุปฺปาเทตุํ วฑฺเฒตุญฺจ นิเสวโตฯ เสสปทานิ ตสฺเสว เววจนานิฯ อถ วา เสวโต อุปสงฺกมโตฯ ภชโต เตสํ ปฏิปตฺติยํ ภตฺติํ กุพฺพโตฯ ปยิรุปาสโตติ เตสํ โอวาทานุสาสนิกรณวเสน อุปฏฺฐหโตฯ ปสาทนียสุตฺตนฺตา นาม พุทฺธาทิคุณปฏิสํยุตฺตา ปสาทาวหา สมฺปสาทนียสุตฺตาทโยฯ